Naijilia: Vogbingbọn he tin to ṣẹnṣẹn na vọzepọn lẹ
Bladopọ de ma tin |
Medaho (hodidọ | nuyidogọ lẹ) Bladopọ de ma tin |
||
| (42 diọdo he tin to ṣẹnṣẹn lẹ gbọn 14 zinzantọ lẹ ma yin didohia) | |||
| Hunkan 1: | Hunkan 1: | ||
{{1}} |
|||
[[Wepo:Flag of Nigeria.svg|thumb|]] |
|||
{{P1|[[{{FULLPAGENAME}}|Gun (Gungbe)]]}} |
|||
| ⚫ | |||
{{P2|[[Naijilia/guw-bj|Gun (Bénin)]]}} |
|||
| ⚫ | |||
{{2}} |
|||
'''Naijilia''' eyin oto de he tin to wheyihọ waji afilika tọn. E tindo gbẹtọ sọha nudi 188,500,000 hugan oto delẹ to Aflika. Gandutẹn etọn wẹ Abuja. Naijilia yin yinyọnẹn taidi oto daho de podọ dopo to oto he yin adokunnọ to Aflika gbeji. |
|||
{{Langue|langue=Gungbe}} |
|||
{{Otò |
|||
==Otan== |
|||
|otò = Naijilia |
|||
Sọn owhe 1500 do yi 1800, mẹsusu sọn oto he nọ yin Naijilia mẹ wẹ yin bibẹyi Europe taidi kanlinmọ lẹ, ye nọ bẹ ye yi Amẹlika nado yi wazọn, afanumẹ ehelẹ nọ yin hihọ bosọ yin sisa to amẹlika gbọn etiopianu le dali. To egbehe,susu mẹhẹ gando afanumẹ enẹlẹ go gbẹ tin to amelika. Ye nọ yin yiylọdọ ''African Americans''. Sọn 1901 yi 1960,united kingdom we pasẹ do Naijilia ji. Nalete, to 1960 gbẹtọ lẹ jlo medekannujẹ vẹkuvẹku bọ Britain dike bọ ye mọyi. To ojlẹ delẹ tọ ehe godọ, Naijilia lọsu wẹ nọ basi dide mẹhe na dugan do ye ji, etlẹ yindọ gbẹtọ lẹ ma sọgbe hẹ. Na ehe wutu, Awhan daho de fọn he yin yiylọdọ biafra war podo Igbo gbagbọnọ lẹ po he jlo oto yetọn titi to whezẹtẹn waji. Ye ma jlo na yin dopo to Naijilianu lẹ mẹ ehe to yinyin anadena gbọn Malenu whezẹtẹn waji po wheyihọ waji tọn po. To 1999 Naijilia lẹzun oto de he gbẹtọ lẹ wẹ nọ basi dide mẹhe na dugan do ye ji tọn. Enẹgodo, Olusegun Obasanjo, he yin Ayọnu gbagbọnọ lẹzun togan oto Naijilia tọn to 2007, Umar Yar'Adua, Malenu yin dide taidi togan oto Naijilia ton. To may 2009, Goodluck Jonathan he yin mẹbọdomẹgo togan Yar'Adua ton lẹzun tọgan oto naijilia tọn to whenue Yar'Adua basi matintọ. |
|||
|asia = Flag of Nigeria.svg |
|||
| ⚫ | |||
| ⚫ | |||
|tatọ́-tònọ = [[Abuja]] |
|||
|lẹdo = 923 769 |
|||
|gbẹtọ sọha lẹ = 211 400 708 |
|||
|owhe = 2021 |
|||
}} |
|||
'''Naijilia''' (he nọ yin yiylọdọ '''Federal Republic of Nigeria''') yin otò de to Whèyihọ Aflika tọn. Na gbẹtọ livi 216.7 wẹ nọ nọ̀ otò lọ mẹ wutu, gbẹtọ he tin to Aflika lẹ wẹ nọ nọ̀ otò lọ mẹ.<ref>[http://data.worldbank.org/indicator/SP.POP.TOTL Population Total],</ref> Tatọ́-tònọ etọn wẹ [[Abuja]]. Naijilia yin otò he klo hugan to Aflika, podọ e nọ yin pinpọnhlan taidi otò he tindo huhlọn hugan to ageklo lọ ji.<ref>{{cite web|url=http://www.aljazeera.com/news/africa/2014/04/nigeria-becomes-africa-largest-economy-20144618190520102.html|title=Nigeria becomes Africa's largest economy|work=aljazeera.com|accessdate=28 December 2023}}</ref> |
|||
== |
==Whenuho== |
||
To owhe 1 500 jẹ 1800 lẹ gblamẹ, Europe-nu lẹ plan mẹsusu sọn nuhe nọ yin yiylọdọ Naijilia todin po adà Whèyihọ Aflika tọn devo lẹ po mẹ taidi afanumẹ lẹ. Enẹgodo, afanumẹ ehelẹ yin didohlan nado wazọ́n to Amelika. Afanumẹ ehelẹ yin hihọ̀ bo yin sisà to Amelikanu lẹ mẹ gbọn Europe-nu he nọ nọ̀ finẹ lẹ dali. To egbehe, mẹsusu wẹ gbẹsọ tindo kanṣiṣa hẹ afanumẹ enẹlẹ to Amelika, dile etlẹ yindọ yé masọ yin afanumẹ ba. Yé nọ yin yiylọdọ omẹ Amelika Aflika tọn lẹ. |
|||
To owhe 2012, Naijilia tindo oto pẹvi lẹ he bẹ gbẹtovi he lan to sọha livi dopo ji. |
|||
Sọn 1901 jẹ 1960, United Kingdom dugán do Naijilia ji. Ṣigba, to 1960 gbẹtọ lẹ jlo mẹdekannujẹ, podọ to godo mẹ, Great Britain dike yé ni tindo mẹdekannujẹ. To enẹgodo, Naijilia jugbọn ojlẹ aṣẹglanglan-panamẹ tọn de mẹ fie nukọntọ lọ lẹ ma tlẹ tin te eyin suhugan gbẹtọ lẹ tọn ma tlẹ hodo yé. To ojlẹ ehe mẹ, awhàn de tin he nọ yin yiylọdọ Tòwhan Naijilia tọn, ehe bẹ Klistiani he yin Igbovi lẹ hẹn to lẹdo Hùwaji-whèzẹtẹn tọn he to avùnho sọta gandudu Naijilia tọn. Yé jlo na klan yede dovo sọn Naijilia, he yin anadena gbọn nukọntọ Malenu lẹ tọn he wá sọn agewaji bosọ yin nukọntọ he ko flusọ́ sọn whèyihọ lẹ dali. Awhàn lọ wá vivọnu to godo mẹ, bọ Naijilia yin gigọyí whladopo dogọ taidi otò dopo. |
|||
To 1999, Naijilia lẹzun omẹ nukundeji de, fie gbẹtọ lẹ nọ de nukọntọ yetọn lẹ te. To enẹgodo, Olusegun Obasanjo, heyin Klistiani he yin Ayọnuvi de sọn hùwaji, lẹzun Togán. To 2007, Umaru Yar'Adua, heyin Malenu he yin Hausavi de yin dide taidi Togán he bọdego. Yar'Adua kú to mai 2009. To godo mẹ, Jonathan he yin mẹbọdomẹgo togán tọn lọ wá lẹzun togán. |
|||
Jonathan he yin mẹhodutọ dagbe lọ yin gbigbẹdai to whenuena e gbawhàn vòbibla paa 2011 tọn to tonudidọ-liho godo, yèdọ PDP. |
|||
E wadevizọn taidi togán otò lọ tọn kakajẹ 2015. |
|||
To bẹjẹeji owhe kanweko 21tọ tọn, nudindọn sinsinyẹn susu wẹ tin. Ehelẹ bẹ lẹdo jọwamọ tọn pipli nukunbianamẹtọ tọn he nọ yin yiylọdọ Boko Haram wleawuna hẹn. |
|||
Suhugan azọ̀n lọ tọn wẹ nọ wá aimẹ to agewaji whèzẹtẹn tọn. Pipli ehe jlo dọ osẹ́n Sharia tọn ni yin nina otò lọ. Devo wẹ awhànfunfun Naijilianu lẹ tọn, he mẹ jaguda-gbẹ́ lẹ nọ bẹ mẹgbeyinyan lẹ hẹn te, titengbe to agewaji. Gufọntọ he nọ hẹn kinklan wá lẹ tin to hùwaji-whèzẹtẹn tọn. |
|||
==Lẹdo otò tọn== |
|||
[[Wepo:Zuma rock.jpg|thumb|Awinyan Zuma tọn sẹpọ Suleja]] |
|||
Naijilia tindo lẹdo kilomẹtlu 923,768 tọn de. Otò he yin atọ́ntọ to otò he klohugan to aihọn lọ mẹ lẹ lọ wẹ. E má dogbó de hẹ [[Benẹ]] (kilomẹtlu 773), [[Niger]] (kilomẹtlu 1497), Chad (kilomẹtlu 87) podọ [[Cameroun]] (kilomẹtlu 1690). E whè gbau, e tindo agayiyi kilomẹtlu 853 tọn. |
|||
Fihe yiaga hugan to Naijilia wẹ Chappal Waddi to nudi kilomẹtlu 7 936. Tọ̀sisa Niger po Tọ̀sisa Benue po wẹ yin tọ̀sisa tangan lọ lẹ. Yé nọ pli dopọ bo nọ sà biọ otọ̀ Naijilia tọn mẹ, ehe yin dopo to otọ̀ he klo hugan to aihọn mẹ lẹ mẹ. Niger Delta yin whégbè na atin susu he yin yinyọnẹn taidi "mangroves" to Ṣẹnṣẹn Aflika tọn. |
|||
==Tòdaho Lẹ== |
|||
Tòdaho ehelẹ wẹ tin to Naijilia po gbẹtọ hugan livi 1 to 2012 po. |
|||
{| class="wikitable" |
{| class="wikitable" |
||
|- |
|- |
||
! |
!Tòdaho !! Gbẹtọ Sọha |
||
|- |
|- |
||
|Lagos|| 11,547,000 |
|[[Lagos]]|| 11,547,000 |
||
|- |
|- |
||
|Kano|| 3,466,000 |
|[[Kano]]|| 3,466,000 |
||
|- |
|- |
||
|Ibadan|| 3,028,000 |
|[[Ibadan]]|| 3,028,000 |
||
|- |
|- |
||
|Abuja|| 2,245,000 |
|[[Abuja]]|| 2,245,000 |
||
|- |
|- |
||
|Port Harcourt|| 1,947,000 |
|[[Port Harcourt]]|| 1,947,000 |
||
|- |
|- |
||
|Kaduna|| 1,566,000 |
|[[Kaduna]]|| 1,566,000 |
||
|- |
|- |
||
|Benin City|| 1,398,000 |
|[[Benin City]]|| 1,398,000 |
||
|- |
|- |
||
|Zaria|| 1,075,000 |
|[[Zaria]]|| 1,075,000 |
||
|- |
|- |
||
|} |
|} |
||
==Tohàn== |
|||
==Otan han Naijilia tọn== |
|||
[[Wepo:National anthem of Nigeria.oga|thumb|Tohàn Naijilia tọn: "Fọ́n, tòvi hatọ" (''"Arise, O Compatriots"'')]] |
|||
To Naijilia, otohan awe (2) wẹ tin, tintan nọ yin yiylọdọ "Nigeria we Hail Thee". Awetọ lọ nọ yin yiylọdọ "''Arise O Compatrio''t". Tintan lọ yin kinkan gbọn Lilian Jean William bo yin jiji gbọn Frances Berda dali. Awetọ lo yin kinkan gbọn omẹ atọn gblamẹ bo yin jiji gbọn ponọ oto lọ tọn lẹ dali. |
|||
To Naijilia, tohàn awe wẹ tin. Tintan yin yiylọdọ "Mì pà Naijilia". To tohàn awetọ po dehe mẹ e wá sọn po mẹ, mí nọ yin yiylọdọ "Fọ́n, tòvi hatọ". Omẹ tintan yin kinkàn gbọn Lilian Jean William dali bosọ yin kinkàn gbọn Frances Berda dali. Omẹ 5 wẹ kàn awetọ bo yin kinkàn gbọn ogbẹ́ húnhotọ lẹ tọn he bẹ ponọ lẹ hẹn dali. "Fọ́n, tòvi hatọ" yin sisè to titan whenu to mẹdekannujẹ Naijilia tọn whenu. |
|||
==Sinsẹ̀n== |
|||
To Naijilia, diblayi sọha Malenu lẹ po Klistiani lẹ po tọn dopolọ wẹ tin. Suhugan Klistiani lẹ tọn nọ nọ̀ hùwaji, podọ suhugan Malenu lẹ tọn nọ nọ̀ agewaji. To vogbingbọn mẹ na nuhe mẹdelẹ lẹn, tòwhan Naijilia tọn mayin hinhẹnwa gbọn vogbingbọn sinsẹ̀n tọn lẹ kẹdẹ dali gba. Awhàn lọ jọ sọn azán 6tọ Liyasun 1967 jẹ azán 1tọ Alunlunsun 1970, podọ nudindọn tonudidọ tọn de yin finfọndote gbọn ayimatẹn hùwaji-whèzẹtẹn Naijilia tọn lẹ dali he to tintẹnpọn nado gbà otò yetọn bosọ wleawuna otò yetọn titi he nọ yin yiylọdọ République du Biafra. Nudindọn lọ fọ́n na nuhahun akuẹzinzan, akọ̀, aṣa, po sinsẹ̀n tọn lẹ po to pipli voovo Naijilia tọn lẹ ṣẹnṣẹn wutu. |
|||
==Adọkunnu jọwamọ tọn lẹ== |
|||
Naijilia nọ de amì susu tọ́n, podọ avùnhiho delẹ ko to yìyì na mẹsusu nọ jlo nado má amì lọ lẹ hẹ mẹdevo lẹ wutu. Awhàn ehe ko to jijọ to lẹdo he nọ yin yiylọdọ Niger Delta mẹ, fie Tọ̀sisa Niger tọn nọ sà biọ Ohù Atlantique tọn mẹ te. |
|||
Tòdaho he klo hugan to Naijilia wẹ [[Awọnlin]] (''Lagos''). Naijilia tindo ogbé po zungbo lẹ po, podọ e sọgan yọ̀n taun, na e sẹpọ ohù he má aihọn lọ wutu. Amì odòglọ tọn po glelilẹ po wleawuna ninọmẹ akuẹzinzan Naijilia tọn. |
|||
==Núdùdù== |
|||
Núdùdù Naijilia tọn, taidi núdùdù he nọ yin dùdù to Whèyihọ Aflika tọn to paa mẹ, yin yinyọnẹn taidi mẹhe nọ do vogbingbọn hia bosọ yin hẹngogonọ. E bẹ nuwhẹ́nkun po amà flinflin po hẹn, he nọ saba yin amì vẹẹ po amì vivi po. Núdùdù Naijilia tọn lẹ nọ vivi bosọ nọ sù taun. Hiẹ sọgan mọ núdùdù wunmẹ voovo lẹ to ahi lẹ mẹ podọ nusatẹn lẹ mẹ, vlavo to amì mẹ. |
|||
==Aihundida lanmẹyiya tọn== |
|||
Bọlu afọ tọn to otò Naijilia tọn mẹ wẹ yin aihundida lanmẹyiya tọn to otò lọ mẹ. Otò lọ tindo ogbẹ́ bọlu afọ-tọn etọn titi. Pipli he mẹ Naijilia wá sọn to otò lọ mẹ, he nọ yin yiylọdọ Super Eagles, ko hẹn Kọfo Aihọn tọn whla atọ́n. Yé tin to 1994, 1998, 2002, 2014, 2014, 2018 podọ suhugan yetọn to 2002. Yé gbawhàn Kọfo Akọta Aflika tọn lẹ tọn to 1980, 1994 podọ to 2013. |
|||
Yé sọ yí Kọfo Aihọn tọn pẹvi tọn. Yé nọ yí sika-sinsẹ̀n zan nado bẹ bọlu he yè nọ yìn do afọ mẹ to agbàwhinwhlẹn Olympique tọn whenu to alunlun 1996 tọn mẹ. |
|||
Naijilia sọ nọ tindo mahẹ to aihundida lanmẹyiya tọn devo lẹ mẹ taidi bọlu he yè nọ yìn do odọ̀ mẹ, bọlu he yè nọ yí opò do hò, po wezundido po. Aihundida lanmẹyiya tọn titengbe de wẹ e sọ yin to Naijilia; Dick Tiger po Samuel Peter po ko yin tovi Aihọn tọn hoho lẹ. |
|||
==Alọdlẹndonu lẹ== |
|||
== Sinsẹn == |
|||
<references /> |
|||
To Naijilia, Melenu po Gbagbọnọ po dibla yin sọha dopolọ. |
|||
{{Aflika}} |
|||
[[Adà:Otò]] |
[[Adà:Otò]] |
||
[[Adà:Aflika]] |
[[Adà:Aflika]] |
||
[[ |
[[Adà:Naijilia|*]] |
||
Vọzepọn he gbọngodo to 13:37, 28 Awewesun 2023
|
This article is written in Gun (Gungbe) |
|
Naijilia | |||
|---|---|---|---|
| |||
| |||
| Tatọ́-tònọ | Abuja | ||
| Lẹdo | 923 769 km² | ||
| Gbẹtọ Sọha Lẹ | 211 400 708 ab. (2021) | ||
Naijilia (he nọ yin yiylọdọ Federal Republic of Nigeria) yin otò de to Whèyihọ Aflika tọn. Na gbẹtọ livi 216.7 wẹ nọ nọ̀ otò lọ mẹ wutu, gbẹtọ he tin to Aflika lẹ wẹ nọ nọ̀ otò lọ mẹ.[1] Tatọ́-tònọ etọn wẹ Abuja. Naijilia yin otò he klo hugan to Aflika, podọ e nọ yin pinpọnhlan taidi otò he tindo huhlọn hugan to ageklo lọ ji.[2]
Whenuho[jlado | jla asisado]
To owhe 1 500 jẹ 1800 lẹ gblamẹ, Europe-nu lẹ plan mẹsusu sọn nuhe nọ yin yiylọdọ Naijilia todin po adà Whèyihọ Aflika tọn devo lẹ po mẹ taidi afanumẹ lẹ. Enẹgodo, afanumẹ ehelẹ yin didohlan nado wazọ́n to Amelika. Afanumẹ ehelẹ yin hihọ̀ bo yin sisà to Amelikanu lẹ mẹ gbọn Europe-nu he nọ nọ̀ finẹ lẹ dali. To egbehe, mẹsusu wẹ gbẹsọ tindo kanṣiṣa hẹ afanumẹ enẹlẹ to Amelika, dile etlẹ yindọ yé masọ yin afanumẹ ba. Yé nọ yin yiylọdọ omẹ Amelika Aflika tọn lẹ.
Sọn 1901 jẹ 1960, United Kingdom dugán do Naijilia ji. Ṣigba, to 1960 gbẹtọ lẹ jlo mẹdekannujẹ, podọ to godo mẹ, Great Britain dike yé ni tindo mẹdekannujẹ. To enẹgodo, Naijilia jugbọn ojlẹ aṣẹglanglan-panamẹ tọn de mẹ fie nukọntọ lọ lẹ ma tlẹ tin te eyin suhugan gbẹtọ lẹ tọn ma tlẹ hodo yé. To ojlẹ ehe mẹ, awhàn de tin he nọ yin yiylọdọ Tòwhan Naijilia tọn, ehe bẹ Klistiani he yin Igbovi lẹ hẹn to lẹdo Hùwaji-whèzẹtẹn tọn he to avùnho sọta gandudu Naijilia tọn. Yé jlo na klan yede dovo sọn Naijilia, he yin anadena gbọn nukọntọ Malenu lẹ tọn he wá sọn agewaji bosọ yin nukọntọ he ko flusọ́ sọn whèyihọ lẹ dali. Awhàn lọ wá vivọnu to godo mẹ, bọ Naijilia yin gigọyí whladopo dogọ taidi otò dopo.
To 1999, Naijilia lẹzun omẹ nukundeji de, fie gbẹtọ lẹ nọ de nukọntọ yetọn lẹ te. To enẹgodo, Olusegun Obasanjo, heyin Klistiani he yin Ayọnuvi de sọn hùwaji, lẹzun Togán. To 2007, Umaru Yar'Adua, heyin Malenu he yin Hausavi de yin dide taidi Togán he bọdego. Yar'Adua kú to mai 2009. To godo mẹ, Jonathan he yin mẹbọdomẹgo togán tọn lọ wá lẹzun togán.
Jonathan he yin mẹhodutọ dagbe lọ yin gbigbẹdai to whenuena e gbawhàn vòbibla paa 2011 tọn to tonudidọ-liho godo, yèdọ PDP.
E wadevizọn taidi togán otò lọ tọn kakajẹ 2015.
To bẹjẹeji owhe kanweko 21tọ tọn, nudindọn sinsinyẹn susu wẹ tin. Ehelẹ bẹ lẹdo jọwamọ tọn pipli nukunbianamẹtọ tọn he nọ yin yiylọdọ Boko Haram wleawuna hẹn.
Suhugan azọ̀n lọ tọn wẹ nọ wá aimẹ to agewaji whèzẹtẹn tọn. Pipli ehe jlo dọ osẹ́n Sharia tọn ni yin nina otò lọ. Devo wẹ awhànfunfun Naijilianu lẹ tọn, he mẹ jaguda-gbẹ́ lẹ nọ bẹ mẹgbeyinyan lẹ hẹn te, titengbe to agewaji. Gufọntọ he nọ hẹn kinklan wá lẹ tin to hùwaji-whèzẹtẹn tọn.
Lẹdo otò tọn[jlado | jla asisado]
Naijilia tindo lẹdo kilomẹtlu 923,768 tọn de. Otò he yin atọ́ntọ to otò he klohugan to aihọn lọ mẹ lẹ lọ wẹ. E má dogbó de hẹ Benẹ (kilomẹtlu 773), Niger (kilomẹtlu 1497), Chad (kilomẹtlu 87) podọ Cameroun (kilomẹtlu 1690). E whè gbau, e tindo agayiyi kilomẹtlu 853 tọn.
Fihe yiaga hugan to Naijilia wẹ Chappal Waddi to nudi kilomẹtlu 7 936. Tọ̀sisa Niger po Tọ̀sisa Benue po wẹ yin tọ̀sisa tangan lọ lẹ. Yé nọ pli dopọ bo nọ sà biọ otọ̀ Naijilia tọn mẹ, ehe yin dopo to otọ̀ he klo hugan to aihọn mẹ lẹ mẹ. Niger Delta yin whégbè na atin susu he yin yinyọnẹn taidi "mangroves" to Ṣẹnṣẹn Aflika tọn.
Tòdaho Lẹ[jlado | jla asisado]
Tòdaho ehelẹ wẹ tin to Naijilia po gbẹtọ hugan livi 1 to 2012 po.
| Tòdaho | Gbẹtọ Sọha |
|---|---|
| Lagos | 11,547,000 |
| Kano | 3,466,000 |
| Ibadan | 3,028,000 |
| Abuja | 2,245,000 |
| Port Harcourt | 1,947,000 |
| Kaduna | 1,566,000 |
| Benin City | 1,398,000 |
| Zaria | 1,075,000 |
Tohàn[jlado | jla asisado]
To Naijilia, tohàn awe wẹ tin. Tintan yin yiylọdọ "Mì pà Naijilia". To tohàn awetọ po dehe mẹ e wá sọn po mẹ, mí nọ yin yiylọdọ "Fọ́n, tòvi hatọ". Omẹ tintan yin kinkàn gbọn Lilian Jean William dali bosọ yin kinkàn gbọn Frances Berda dali. Omẹ 5 wẹ kàn awetọ bo yin kinkàn gbọn ogbẹ́ húnhotọ lẹ tọn he bẹ ponọ lẹ hẹn dali. "Fọ́n, tòvi hatọ" yin sisè to titan whenu to mẹdekannujẹ Naijilia tọn whenu.
Sinsẹ̀n[jlado | jla asisado]
To Naijilia, diblayi sọha Malenu lẹ po Klistiani lẹ po tọn dopolọ wẹ tin. Suhugan Klistiani lẹ tọn nọ nọ̀ hùwaji, podọ suhugan Malenu lẹ tọn nọ nọ̀ agewaji. To vogbingbọn mẹ na nuhe mẹdelẹ lẹn, tòwhan Naijilia tọn mayin hinhẹnwa gbọn vogbingbọn sinsẹ̀n tọn lẹ kẹdẹ dali gba. Awhàn lọ jọ sọn azán 6tọ Liyasun 1967 jẹ azán 1tọ Alunlunsun 1970, podọ nudindọn tonudidọ tọn de yin finfọndote gbọn ayimatẹn hùwaji-whèzẹtẹn Naijilia tọn lẹ dali he to tintẹnpọn nado gbà otò yetọn bosọ wleawuna otò yetọn titi he nọ yin yiylọdọ République du Biafra. Nudindọn lọ fọ́n na nuhahun akuẹzinzan, akọ̀, aṣa, po sinsẹ̀n tọn lẹ po to pipli voovo Naijilia tọn lẹ ṣẹnṣẹn wutu.
Adọkunnu jọwamọ tọn lẹ[jlado | jla asisado]
Naijilia nọ de amì susu tọ́n, podọ avùnhiho delẹ ko to yìyì na mẹsusu nọ jlo nado má amì lọ lẹ hẹ mẹdevo lẹ wutu. Awhàn ehe ko to jijọ to lẹdo he nọ yin yiylọdọ Niger Delta mẹ, fie Tọ̀sisa Niger tọn nọ sà biọ Ohù Atlantique tọn mẹ te.
Tòdaho he klo hugan to Naijilia wẹ Awọnlin (Lagos). Naijilia tindo ogbé po zungbo lẹ po, podọ e sọgan yọ̀n taun, na e sẹpọ ohù he má aihọn lọ wutu. Amì odòglọ tọn po glelilẹ po wleawuna ninọmẹ akuẹzinzan Naijilia tọn.
Núdùdù[jlado | jla asisado]
Núdùdù Naijilia tọn, taidi núdùdù he nọ yin dùdù to Whèyihọ Aflika tọn to paa mẹ, yin yinyọnẹn taidi mẹhe nọ do vogbingbọn hia bosọ yin hẹngogonọ. E bẹ nuwhẹ́nkun po amà flinflin po hẹn, he nọ saba yin amì vẹẹ po amì vivi po. Núdùdù Naijilia tọn lẹ nọ vivi bosọ nọ sù taun. Hiẹ sọgan mọ núdùdù wunmẹ voovo lẹ to ahi lẹ mẹ podọ nusatẹn lẹ mẹ, vlavo to amì mẹ.
Aihundida lanmẹyiya tọn[jlado | jla asisado]
Bọlu afọ tọn to otò Naijilia tọn mẹ wẹ yin aihundida lanmẹyiya tọn to otò lọ mẹ. Otò lọ tindo ogbẹ́ bọlu afọ-tọn etọn titi. Pipli he mẹ Naijilia wá sọn to otò lọ mẹ, he nọ yin yiylọdọ Super Eagles, ko hẹn Kọfo Aihọn tọn whla atọ́n. Yé tin to 1994, 1998, 2002, 2014, 2014, 2018 podọ suhugan yetọn to 2002. Yé gbawhàn Kọfo Akọta Aflika tọn lẹ tọn to 1980, 1994 podọ to 2013.
Yé sọ yí Kọfo Aihọn tọn pẹvi tọn. Yé nọ yí sika-sinsẹ̀n zan nado bẹ bọlu he yè nọ yìn do afọ mẹ to agbàwhinwhlẹn Olympique tọn whenu to alunlun 1996 tọn mẹ.
Naijilia sọ nọ tindo mahẹ to aihundida lanmẹyiya tọn devo lẹ mẹ taidi bọlu he yè nọ yìn do odọ̀ mẹ, bọlu he yè nọ yí opò do hò, po wezundido po. Aihundida lanmẹyiya tọn titengbe de wẹ e sọ yin to Naijilia; Dick Tiger po Samuel Peter po ko yin tovi Aihọn tọn hoho lẹ.
Alọdlẹndonu lẹ[jlado | jla asisado]
- ↑ Population Total,
- ↑ "Nigeria becomes Africa's largest economy". aljazeera.com. Retrieved 28 December 2023.
| Aflika | |
|---|---|
| Algeria • Angola • Bénin • Botswana • Burkina Faso • Burundi • Cameroun • Cape Verde • Central African Republic • Chad • Comoros • Democratic Republic de li Congo • Republic de Congo • Costa de Ivor • Djibouti • Egiptia • Equatorial Guinea • Eritrea • Ethiopia • Gabon • Gambia • Ghana • Guinea • Guinea-Bissau • Kenya • Lesotho • Liberia • Libya • Madagascar • Malawi • Mali • Mauritania • Mauritius • Morocco • Mozambique • Nigeria • Namibia • Niger • Rwanda • São Tomé e Príncipe • Senegal • Seychelles • Sierra Leone • Somalia • Sudafrica • Sud-Sudan • Sudan • Swaziland • Tanzania • Togo • Tunisia • Uganda • Zambia • Zimbabwe |