فهرست زبانهای منقرضشده در ایران
این فهرست شامل زبانهایی است که در چارچوب «مرزهای امروزی ایران» یا کاملاً از بین رفتهاند یا به زبانهای دیگری تبدیل شدهاند و شکل کهن آنها دیگر مورد استفاده قرار نمیگیرد.
فهرست
ویرایشنام | نمونه | دوره | قومیت | سامانه نوشتاری اصلی | یادداشت | منابع |
---|---|---|---|---|---|---|
زبانهای تکخانواده | ||||||
زبان ایلامی | هزاره ۳ پ.م تا سده ۱۰ م؟ | ایلامیان | ایلامی میخی | زبان تمدن ایلام که واپسین شواهد مکتوب از آن سنگنوشتههای هخامنشی هستند. بهاحتمالی زبان خوزی مورد اشاره در آثار نویسندگان اوایل دوران اسلامی، شکل متأخری از همین زبان بوده است. | [۱][۲] | |
زبانهای هندواروپایی | ||||||
زبان فارسی باستان | پیش از سده ۳ پ.م | پارسیان | خط میخی هخامنشی | زبان مادری خاندان هخامنشی که درنهایت به فارسی میانه فرگشت پیدا کرد. | [۳] | |
زبان مادی | - | نامشخص | مادها | نامشخص | تنها بهواسطه وامواژههایی که از خود در زبانهایی مانند فارسی باستان و یونانی باستان باقی گذاشته، شناخته شده است. | [۴] |
زبان یونانی کوینه | سده ۴ پ.م تا سده ۴ م | یونانیها | الفبای یونانی | زبان رسمی امپراتوریهای سلوکی و اشکانی که در اوایل دوره ساسانی نیز در کتیبههای سلطنتی بهکار میرفت. | [۵] | |
زبان سکایی باستان | - | سده ۷ پ.م | سکاها | نامشخص | مربوط به دوره سلطه سکاها بر مادها. | [۶] |
زبان دیلمی | سدههای ۹ تا ۱۳ م | دیلمیان | الفبای فارسی | زبان رایج در دیلمستان | [۷] | |
زبان شیرازی باستان | - | سده ۶ پ.م تا سده ۱۸ م | مردمان خطه فارس | الفبای فارسی (پس از اسلام) | زبان خواهر فارسی باستان که احتمالاً آخرین بقایای آن در دوره زندیه از بین رفتند. | [۸][۹] |
زبان آذری | سدههای ۷ تا ۱۷ م | آذریها | الفبای فارسی | زبان رایج سرزمین آذربایجان پیش از رواج ترکی آذربایجانی. | [۱۰] | |
زبان پارتی | پیش از سده ۶ م | مردمان پارت | پهلوی اشکانی کتیبهای | زبان دولتی اشکانیان که در دوره ساسانی، فارسی میانه جایگزین آن شد. | [۱۱] | |
زبان فارسی میانه | سده ۳ پ.م تا سده ۹ م | پارسیان | خط پهلوی | زبان رسمی شاهنشاهی ساسانی که در اوایل دوران اسلامی به فارسی نو فرگشت پیدا کرد. | [۳] | |
زبانهای آلتایی | ||||||
زبان مغولی میانه | سدههای ۱۳ تا ۱۶ م | مغولان | خط اویغوری | از زبانهای درباری و دولتی در روزگار ایلخانان و جلایریان. | [۱۲] | |
زبان ترکی شرقی | سدههای ۱۳ تا ۱۶ م | برخی ترکها | خط اویغوری در کنار الفبای فارسی | از زبانهای دیوانی دوره ایلخانی که بهعنوان زبان جغتایی، زبان دربار تیموریان بهحساب میآمد. | [۱۳][۱۲] |
منابع
ویرایش- ↑ Encyclopædia Britannica: Elamite language.
- ↑ The Tribes of Western Iran, V. Minorsky, The Journal of the Royal Anthropological Institute of Great Britain and Ireland, Vol. 75, No. 1/2 (1945), pp. 73-80 (11 pages).JSTOR
- ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ Encyclopædia Britannica: Persian language.
- ↑ رضایی باغبیدی، حسن (۱۳۹۳). «زبان مادی». دانشنامهٔ زبان و ادب فارسی. ج. ۵. به کوشش اسماعیل سعادت.
- ↑ دریایی، تورج (۱۳۸۳). شاهنشاهی ساسانی. ترجمهٔ مرتضی ثاقبفر. تهران: انتشارات ققنوس. شابک ۹۷۸-۹۶۴-۳۱۱-۴۳۶-۷.
- ↑ M. Dandamayev and I. Medvedskaya, MEDIA, Encyclopædia Iranica.
- ↑ Mehdi Marashi, Mohammad Ali Jazayery, Persian studies in North America: studies in honor of Mohammad Ali Jazayery, Ibex Publishers, Inc. , 1994, شابک ۰−۹۳۶۳۴۷−۳۵-X, 9780936347356, p. 269.
- ↑ حسن رضایی باغبیدی. «شیرازی باستان». پرتال جامع علوم انسانی.
- ↑ عبدالنبی سلامی. «زبان مردم شیراز در گذر زمان با یاد استاد انجوی شیراز «نجوا»». پرتال جامع علوم انسانی.
- ↑ E. Yarshater, AZERBAIJAN vii. The Iranian Language of Azerbaijan, Encyclopædia Iranica.
- ↑ Vesta Sarkhosh Curtis, Michael Alram, Touraj Daryaee, Elizabeth Pendleton (2016). The Parthian and Early Sasanian Empires: adaptation and expansion. Oxbow Books.
- ↑ ۱۲٫۰ ۱۲٫۱ I. Vásáry, The role and function of Mongolian and Turkic in Ilkhanid Iran. In: Éva Á. Csató – Lars Johanson – András Róna-Tas – Bo Utas (eds.), Turks and Iranians: Interactions in Language and History. (Turcologica 105.) Harrassowitz: Wiesbaden 2016, pp. 141–153.Academia.edu
- ↑ Gerhard Doerfer, CHAGHATAY LANGUAGE AND LITERATURE, Encyclopædia Iranica.