ارومیه

ارومیه
پرونده:Urmia Municipality Square.jpg
کشور	ایران
استان	آذربایجان غربی
شهرستان	ارومیه
بخش	مرکزی
نام(های) پیشین	رضائیه
مردم
جمعیت	۵۷۷٬۳۰۷ نفر
رشد جمعیت	۴/۳ درصد (سالیانه)
تراکم جمعیت	۱۴٬۰۰۰ نفر نفر بر کیلومتر مربع
جغرافیای طبیعی
مساحت	۴۲٫۷ کیلومتر مربع
ارتفاع	۱۳۳۲ متر
اطلاعات شهری
ره‌آورد	فرش، نقل، صنایع دستی، حلوای گردوئی، عرق بیدمشک، گلاب محمدی، دوشاب شیرین انگور، حلوای هویج
پیش‌شمارهٔ تلفن	۰۴۴۱
وبگاه	http://www.urmia.ir

ارومیه یکی از شهرهای بزرگ ایران، مرکز استان آذربایجان غربی و نیز مرکز شهرستان ارومیه است. این شهر طبق سرشماری سال ۱۳۸۵ با ۵۷۷٬۳۰۷ نفر جمعیت، دهمین شهر پرجمعیت ایران به‌شمار می‌آید.

مردم

بیش‌تر مردم ارومیه را ترک‌های آذربایجانی و نیز اقلیتی از کردها، مسیحیان آشوری و ارمنی تشکیل می‌دهند. اکثر آذربایجانی‌های ارومیه شیعه‌مذهب هستند؛ ولی شماری از ترک‌زبانان اهل‌حق، حنفی و شافعی‌مذهب نیز در ابن شهر زندگی می‌کنند. بیشینه کردهای ساکن ارومیه نیز سنی‌مذهب هستند.

در سال ۱۹۰۰ میلادی، مسیحیان -اعم از آشوریان و ارمنی‌ها- نزدیک به نیمی از جمعیت ارومیه را تشکیل می‌دادند. بسیاری از مسیحیان این شهر در سال ۱۹۱۸ و پس از پایان جنگ جهانی اول، منطقه را ترک کردند و بیش‌تر آن‌هایی که ماندند، با عقب‌نشینی ارتش روسیه مورد نسل‌کشی عثمانیان قرار گرفتند. دولت ایران بعدها تعدادی از بازماندگان را به کشور بازگرداند.

نام‌گذاری

مقالهٔ اصلی: ریشه نام ارومیه

مسالک وممالک پیش از قاجاریه.نقشه آذربایجان و آران

نام این شهر ابتدا ارومیه یا اورمیه بوده است ولی با آمدن حکومت پهلوی و سلطنت رضاشاه این محل به رضائیه تغییر نام داد و بعد از انقلاب اسلامی دوباره به نام ارومیه برگشت. در اسناد قدیمی هم نام این شهر به صورت اورمیه نیز ذکر شده است.

نام ارومیه نامی است که آشوریان بر آن نهاده‌اند. اور در زبان آشوری به معنای شهر است (همان واژه‌ای که در نام اورشلیم (شهر آشتی) هم وجود دارد) و میه به معنای آب است (هم‌ریشه با مآء عربی). پس اورمیه یا ارومیه در زبان آشوری به معنای "شهر آب" است.

پیشینه

پارسیان در مهاجرت خود از ایران‌ویج نخست در غرب و جنوب دریاچه ارومیه ساکن شدند ولی پس از آن به مهاجرت خود ادامه دادند و تا سرزمین پارس (استان فارس) پیش رفتند. جلگه ارومیه در دوران باستان در قلمرو مادها، آشوریان، و دیگر اقوام نیز قرار داشته‌است. شاه عباس بزرگ پس از بیرون راندن عثمانی‌ها از خاک ایران در صدد برآمد طوایفی را برای مرزداری قدرتمند در بخش غربی کشور مستقر سازد. شاه عباس برای این منظور ایل افشار ساکن ابیورد خراسان و دیگر نقاط را در نظر گرفت. او کلبعلی سلطان ایمانلوی افشار را احضار نموده به لقب خانی و ریاست کل ایل افشار منصوب نمود. سپس دستور داد که ایل افشار که شمار زیادی داشتند و در ولایات عراق، فارس، کرمان و خراسان سکنی داشتند، با تمام امکانات خود حرکت کرده در جلگه ارومیه ساکن شوند. در این جابجایی هشت هزار خانوار از شش ایل بزرگ این طایفه در جلگهٔ ارومیه استقرار یافتند و حکومت این ناحیه در اختیار کلب علی خان قرار گرفت. متن فرمان شاه عباس یکم خطاب به کلب‌علی خان که سبب این جابجایی ایلی شد در دست است. همین پیشینه سبب شد تا شماری از سران این طایفه به‌ویژه پس از تأسیس ارتش جدید در ایران، در مناصب فرماندهی حضور داشته باشند. حمدالله مستوفی (درگذشتهٔ ۷۴۰ ه.) در وصف ارومیه می‌نویسد: «اورمیه... باغستان فراوان دارد و از میوه‌هایش انگور خلوقی و امرود پیغمبری و آلوی زرد به غایت خوبست و بدین سبب تبارزه اگر صاحب حسنی را با لباس ناسزا یابند گویند: انگور خلوقی بچه دردرّ سوه‌اندر، یعنی: انگور خلوقی دریده‌شده سبد-اندر.» تبارزه در این جمله به معنی تبریزیان است و جمله‌ای که آورده شده به زبان آذری است.

برخی از آشوریان و ارامنه پس از سال ۱۹۱۴ و در میان درگیریهای روسیه و عثمانی که باعث جابجایی مکانی جمعیتی شد این شهر را ترک کردند. در زمان رضاشاه پهلوی آشوریان ایران دعوت به بازگشت به این شهر شدند و چندین هزار نفر از آنها به این شهر بازگشتند.

جغرافیا

ارومیه در جلگهٔ گسترده و سرسبزی به درازای ۷۰ کیلومتر و به پهنای ۳۰ کیلومتر واقع شده که اطراف آن تا کیلومترها پوشیده از باغات انگور و سیب و کشتزار است. دریاچه ارومیه در شرق و دریاچه مارمیشو در غرب این شهر قرار دارد. این شهر به علت آب و هوای معتدل و داشتن مناظر زیبا، یکی از شهرهای گردشگری ایران محسوب می‌شود. جمعیت این شهر ۵۷۷٬۳۰۷ نفر می‌باشد و نیز جمعیت شهر در سال ۲۰۰۵ میلادی، ۷۸۷٬۲۵۴ نفر پیش‌بینی شده است. بلندی ارومیه از سطح دریا ۱۳۳۲ متر است.

جغرافیای طبیعی شهرستان ارومیه

۱- ۱. زمین شناسی

منطقه ارومیه از لحاظ زمین شناسی و رخساره‌ها دارای تنوع بسیار زیادی است.

تا جایی که اکثر رخساره‌های دوران‌های مختلف زمین شناسی در این منطقه یافت می‌شود. رخساره‌های رسوبی منطقه از نظر تقسیم بندی در ساختارهای رسوبی البرز غربی قرار می‌گیرد. بیشتر نهشته‌های موجود در منطقه از نوع رسوبی بوده در عین حال شدت تغییرات ساختاری چون کوهزایی و گسل ممکن است دگرگونی‌های دینامیکی را در برخی از قسمتهای منطقه ایجاد کرده باشد. رخنمون بیشتر واحدهای رسوبی منطقه اورمیه مربوط به دوران دوم (‍‍‍‍‍‍‍‍‍ژوراسیک)ودوران چهارم (کواترنر)زمین شناسی می‌باشد. جلگه اورمیه از رسوبات غنی رودهای اصلی این منطقه باراندوزچای، شهرچای، روضه چای و نازلوچای که از قدیم الایام همه ساله به طور منظم در آن ترسیب کرده و می‌کنند پوشیده شده‌است و به همین جهت است که جلگه اورمیه فعال ترین قطب کشاورزی آذربایجان به شمار می‌رود.

۲. اقلیم

اقلیم شهرستان ارومیه متأثر از عرض جغرافیائی، ورزش، بادها، وجود دریاچهٔ ارومیه، عبور جریانهای هوایی مرطوب مدیترانه‌ای، اقیانوسی و توده‌های سرد سیبری شمال و شمال شرقی، توپوگرافر منطقه و جهت گیری ارتفاعاتو ارتفاع(۱۳۰۰ تا ۳۳۰۰ متر) است. درکل ارومیه دارای آب و هوای معتدل و سرد می‌باشد.

طبق آمار هواشناسی ۴۶ ساله ایستگاه سینوپتیک ارومیه میانگین درجه حرارت سالانهٔ شهرستان ۵/۱۱ درجهٔ سانتیگراد بوده و حداکثر مطلق درجه حرارت ثبت شده در این دورهٔ اماری ۳۸ درجه سانتیگراد در ماههای تیر و مرداد و حداقل ۸/۲۲ در دی ماه بوده‌است. میانگین حداکثر دمای سالیانه ۵/۱۷ و میانگین حداقل آن۴/۵ درجهٔ سانتیگراد ثبت شده‌است. تعداد بارندگی در طول سال حدود نود روز است و میانگین بارندگی سالانه در حدود ۲۵۶ میلیمتر می‌باشد. میزان روزهای یخبندان ۱۵۰-۱۸۰ روز است و میانگین رطوبت نسبی ۶۹ درصد بوده است(حداکثر رطوبت نسبی ۷۸ درصد و حداقل ۴۶ درصد می‌باشد).

۳. بادهای محلی ارومیه

- قره یئل:این باد با جهت شمالی و جنوبی می‌وزد و از خوی گذشته و در ارومیه به باد سلماس(سلماس یئلی) معروف است.

- آغ یئل: این باد در جهت عکس باد شمال می‌وزد که در منابع فارسی از آن به عنوان باد سفید یاد می‌شود.

- چن (مه) یئلی:یا باد نسیم دریا که به علت اختلاف فشار بین خشکی و دریاچه محسوس است و در طول روز جهت آن از سمت دریاچه به خشکی و در شب جهت آن از خشکی به دریاچه‌است.

ترابری

تصویر هوایی ارومیه

فاصله ارومیه تا تهران در صورت عبور از پل شهید کلانتری (پل میان‌گذر دریاچه ارومیه) ۷۸۰ کیلومتر است. همچنین فاصله ارومیه تا تبریز ۱۳۵ کیلومتر می‌باشد.

همچنین فاصله ارومیه تا مهاباد ۱۱۰ کیلومتر، اشنویه: ۷۰ کیلومتر، پبرانشهر ۱۱۵ کیلومتر، بوکان ۱۶۵ کلیومتر،سردشت (از جاده اشنویه) ۱۹۵ کیلومتر ، سلماس ۸۰ کیلومتر، نقده۹۵ کیلومتر می‌باشد.

شهر ارومیه دارای فرودگاه فعال بین‌المللی است. پروازهای داخلی فرودگاه ارومیه به تهران و مشهد و پرواز خارجی به ترکیه، عربستان و دبی دایر می‌باشد. استان آذربایجان غربی با سه کشور ترکیه، عراق و آذربایجان همسایه می‌باشد و کنسولگری ترکیه در این شهر مشغول فعالیت می‌باشد.

تعداد خودرو در ارومیه به ازای هر هزار نفر ۸۰ دستگاه است و این رقم در تهران ۶۰ دستگاه می‌باشد.

دروازه‌های قدیمی ارومیه

دروازه‌های قدیمی ارومیه

شهر ارومیه به علت موقعیت جغرافیایی و سیاسی همیشه تاخت و تار بیگانگان و اشرار قرار می‌گرفته به همین دلیل از قدیم الایام دارای برج و قلاع بوده نام دروازه‌های هشتگانهٔ این شهر عبارتند از:

۱- دروازه بالوو(سلماس یا شاپور)

۲- دروازه عسگرخان

۳- دروازه نووگئچر

۴- دروازه یوردشاه

۵-دروازه ارگ

۶- دروازه بازار باش

۷- دروازه سویوق بلاغ (خازاران-خزران)

۸-دروازه توپراق قالا

مناطق دیدنی

مجتمع تفریحی چی‌چست، پارک جنگلی ارومیه، بند، کوه «سیرداغ»، دریاچه ارومیه، دریاچه مارمیشو، دره قاسملو، مجتمع تجاری تفریحی باری، مسجد جامع، بنای سه گنبد، پل شهید کلانتری، آبشار سولوک، جاده امامزاده. خیابان شیخ تپه و...

جاذبه‌های طبیعی شهرستان ارومیه

دریاچه ارومیه

دریاچه ارومیه با وسعتی حدود ۴۸۱۰ کیلومتر مربع بزرگترین دریاچه کشور محسوب می‌شود. طول این دریاچه ۱۳۰ الی ۱۴۰ کیلومتر و عرض آن ۱۵ الی ۲۰ کیلومتر است و عمق متوسط آن ۶ الی ۱۵ متر می‌باشد.

دریاچه ارومیه یکی از منابع آبی آذربایجان در مغرب فلات آذربایجان که از شمال به جنوب کشیده شده‌است.

گسل بزرگ ارومیه از وسط این دریاچه می‌گذردکه طی فعالیت این گسل، دریاچهٔ تکتونیکی اورمیه در محل فرو نشست زمین تشکیل شده که جهت آن موافق با جهت فرو نشست گسلی یعنی شمال-جنوب می‌باشد. دستگاههای لرزه نگاری امروزه فعالیت این گسل را نشان می‌دهد. ارتفاع متوسط سطح آب دریاچه از دریای آزاد حدود ۱۲۸۷ متر می‌باشد. دریاچهٔ اورمیه شورترین دریاچهٔ کشور است که میزان شوری آب این دریاچه در حدود ۳۵۰ گرم بر لیتر است و تنها موجود زندهٔ این دریاچه «آرتیمیااورمیانا» می‌باشد. قابل ذکر است دریاچهٔ اورمیه بعد از دریاچهٔ «بحرالمیت» شورترین دریاچه جهان بوده و لجن‌های این دریاچه خاصیت درمانی دارد.

پارک ملی دریاچهٔ ارومیه مجموعا متشکل از ۱۰۲ جزیرهٔ بزرگ و کوچک می‌باشد که به جز جزیره اسلامی (شاهی) بقیه جزایر به صورت مناطق محافظت شده، پارک ملی اعلام شده و در آنها حیوانات وحشی رها شده‌اند.

دریاچه مارمیشو

این دریاچه در فاصله ۴۵ کیلومتری غرب شهرستان ارومیه در کنار مرز ترکیه با وسعت تقریبی حدود ۵ هکتار قرار دارد.

پیست اسکی خوشاکو

مجموعه ورزشی تفریحی که در فاصله ۳۵ کیلومتری غرب شهر اورمیه قرار گرفته‌است. از دیگر جاذبه‌های طبیعی شهرستان ارومیه می‌توان به تفرجگاه بند(در جنوب شهر ارومیه)، دره شهدا(قاسملو دره سی یا خان دره سی – در جنوب غرب ارومیه)، درهٔ نازلوچای(در ۲۰ کیلومتری شمال غرب اورمیه)، دره باراندوز چای(در ۲۲ کیلومتری جنوب غرب ارومیه)، غار تام تاوا(در ۱۹ کیلومتری شمال شرق اورمیه) و چشمه‌های آبگرم اطراف این شهرستان از جمله ایستی سو قوشچی، باراندوز و... اشاره کرد.

از جاذبه‌های غیرطبیعی موجود در شهرستان اورمیه نیز می‌توان به مجموعه دهکده‌های باری و چی چست، پل میانگذر دریاچهٔ ارومیه و... اشاره نمود.

سوغات و کشاورزی

امروزه حلوا گردویی، نقل، عرق بیدمشک از رهاوردهای ارومیه هستند.

انگور و سیب از عمده محصولات کشاورزی شهر ارومیه می‌باشد. سایر محصولات کشاورزی عبارتند از: گردو، تخمه آفتابگردان و کدو، هلو، زردآلو، شلیل و گیلاس.

ورزش

ورزش بخش مهمی از فرهنگ ارومیه را دربرمی‌گیرد. محبوب ترین ورزش در شهر ارومیه، والیبال است.

مسابقات والیبال جام مردان آسیا در سال ۲۰۱۰ در استادیوم شش هزارنفری غدیر ارومیه برگزار شد. هشت کشور در این رقابتها حضور داشتند که هشت تیم برتر رقابتهای جام ملتهای آسیا (۲۰۰۹) بودند.

سرشناسان

سیاسیون

• غلامرضا حسنی نماینده ولی فقیه در استان آذربایجان غربی
• کاظم خان قوشچی رهبر مردم آذربایجان در جنگ جهانی اول برای مقابله با حملات بیگانگان
• میرزا محمود اصولی از عالمان مذهبی ارومیه
• حیدرخان عمواوغلی پایه گذار حزب کمونیست ایران و اولین دبیرکل حزب کمونیست ایران و از فعالان موثر جنبش مشروطه ایران.
• رضا مریدی دومین سیاستمدار کانادایی-ایرانی که به مجلس قانونگذاری این کشور راه پیدا کرده‌است.

وزیران

• سید پرویز فتاح وزیر نیرو در دولت نهم
• صادق محصولی وزیر کشور در دولت نهم
• علی عبدالعلی زاده وزیر مسکن و شهر سازی در دولت آقای خاتمی
• مسعود پزشکیان وزیر بهداشت و درمان و آموزش پزشکی
• اسکندر نعمتی که در به پیروزی رساندن انقلاب جمهوری اسلامی ایران و جنگ نقش داشت و شاگردان زیادی را پرورش داد.

هنر

• دده کاتیب شاعر
• صفی الدین اورموی استاد موسیقی
• حبیب محبیان معروف به حبیب و خواننده موسیقی سبک پاپ در آمریکا
• نسرین مقانلو بازیگر ایرانی است.
• هما ناطق نویسنده، پژوهشگر و استاد دانشگاه در رشته تاریخ است. که در سال ۱۳۵۹ به فرانسه بازگشت و به پژوهش و تدریس در دانشگاه سوربن پرداخت.
• حسام الدین چلبی مرید و عارف ارومیه‌ای که شاگرد مولانا بود و مقبره وی در ترکیه است.

پیوند به بیرون

• شهرداری ارومیه
• استانداری آذربایجان غربی
• خبرگزاری ورزش ارومیه

{{Navbox |bodyclass=hlist |name=کلان‌شهرهای ایران |title=کلان‌شهرهای ایران |image= |group1=جمعیت بالای چهار میلیون نفر |list1=

• تهران

|group2=جمعیت بالای یک میلیون نفر |list2=

• مشهد
• اصفهان
• کرج
• شیراز
• تبریز
• قم
• اهواز

|group3=جمعیت بالای پانصدهزار نفر |list3=

• کرمانشاه
• ارومیه
• رشت
• زاهدان
• همدان
• کرمان
• یزد
• اردبیل
• بندرعباس
• اراک

یاسوج

منابع

• خبرگزاری جمهوری اسلامی
• کلان‌شهر کرمان
• همدان کلانشهر شد - جام جم آنلاین ۱۹ مرداد ۱۳۸۸
• کلان‌شهر اراک

</noinclude>