Registaro: Malsamoj inter versioj

<br />BluaFlava: plenaj prezidentajduonprezidentaj respublikoj.

<br />OranĝaRuĝa: parlamentaj respublikoj.konstituciaj monarkioj

<br />PurpuraBruna: absolutajunupartiaj monarkiojŝtatoj.

== Historio ==

[[Dosiero:President Barack Obama with full cabinet 09-10-09.jpg|eta|maldekstre|225px225ra|La unua ministraro de [[Obama]] (9a de Oktobro, 2009).]]

La disvolvigo de agrikulturo kaj sekvaj projektoj por akvokontrolo estis katalizilo por la disvolvigo de registaroj.<ref name="Britannica2010">The New Encyclopædia Britannica (15a eldono) </ref> Foje tribestro estis elektita pere de variaj ritoj aŭ testoj de forto por regadi sian tribon, foje kun grupo de aĝaj tribanoj kiel konsilantaro. La homa kapablo precize komuniki abstraktan, lernitan informaron ebligis homojn iĝi pli efektivaj je agrikulturo,{{sfn|Christian|2004|pp=146–147}} kaj tio ebligis por ĉiam pliigon de populacidensecoj.{{sfn|Christian|2004|p=245}} La historiisto David Christian klarigis kiel tio rezultis en [[ŝtato]]j kun leĝoj kaj registaroj.

[[Dosiero:Kiev Cabinet of Ministers.jpg|eta|225px225ra|Konstruaĵo de la Ministraro de [[Ukrainio]].]]

[[Dosiero:Kremlin Senate-1.jpg|eta|225px225ra|maldekstre|Konstruaĵo de la Ministraro de la iama [[Sovetunio]].]]

En [[politika scienco]], estis delonga celo krei tipologion aŭ [[Taksonomio|taksonomiontaksonomio]]n de [[politikaj sistemoj]], same kiel tipologioj de politikaj sistemoj ne estas tiom evidentaj.<ref>Lewellen, Ted C. ''Political Anthropology: An Introduction Third Edition''. Praeger Publishers; 3a eldono (30a Novembro 2003)</ref> Speciale gravas en [[politika scienco]] kampoj de [[kompara politiko]] kaj [[internaciaj rilatoj]].

[[Dosiero:Shri Modi at Planning Commission Meet in New Delhi (9123711411).jpg|eta|200px200ra|maldekstre|Ĉefministro [[Narendra Modi]] kaj ministroj dum kunsido ĉe Novdelhio, 2013.]]

== Formoj ==

[[Dosiero:Politeia beginning. Codex Parisinus graecus 1807.jpg|eta|dekstre|230px230ra|[[Platono]] en sia libro ''[[Respubliko (Platono)|Respubliko]]'' dividis registarojn en kvin bazaj tipoj.]]

[[Platono]] en sia libro ''[[Respubliko (Platono)|Respubliko]]'' dividis registarojn en kvin bazaj tipoj (kvar ekzistantaj formoj kaj unu la ideala formo de Platono, kiu ekzistas "nur en parolo"):<ref name="Abjorensen2019">{{citeCitaĵo bookel libro| author url= Norman Abjorensen | date https://books.google.com/books?id= 15 June 2019 cNSSDwAAQBAJ&pg=PA288| title titolo= Historical Dictionary of Democracy|aŭtoro=Norman Abjorensen| publisher dato=2019-06-15|eldoninto= Rowman & Littlefield | pages ISBN= 288– | isbn = 978-1-5381-2074-3 | oclc OCLC= 1081354236 | url paĝoj= https://books.google.com/books?id=cNSSDwAAQBAJ&pg=PA288288–}}</ref>

En sia verko ''[[Politiko (Aristotelo)|Politiko]]'', Aristotelo prilaboras pri la kvin reĝimoj de Platono studante ilin rilate al la regado fare de unu, de malmultaj, kaj de multaj.<ref name="Jordović2019">{{citeCitaĵo bookel libro| author url= Ivan Jordović | date https://books.google.com/books?id= 2019 if7vxwEACAAJ| title titolo= Taming Politics: Plato and the Democratic Roots of Tyrannical Man|aŭtoro=Ivan Jordović| publisher dato=2019|eldoninto= Franz Steiner Verlag | isbn ISBN= 978-3-515-12457-7 | oclc OCLC= 1107421360 | url = https://books.google.com/books?id=if7vxwEACAAJ|pagepaĝo=intro}}</ref> El tio sekvas la klasigo de formoj de registaro depende de kiuj personoj havas la aŭtoritaton por regadi: ĉu nur unu persono ([[aŭtokratio]], kiel ĉe monarkio), elektita grupo de personoj (aristokratio), aŭ la popolo kiel tuto (demokratio, kiel ĉe respubliko).

=== Bazaj politikaj sistemoj ===

Laŭ la profesoro de [[Yale]] nome [[Juan José Linz]] estas tri ĉefaj tipoj de [[Politika sistemo|politikaj sistemoj]] nuntempe: [[demokratio]]j, [[Totalismo|totalismaj reĝimoj]] kaj, mezvoje inter ambaŭ, [[Aŭtoritatismo|aŭtoritatismaj reĝimoj]] kun hibridaj reĝimoj.<ref name="LinzLinz2000">{{citeCitaĵo bookel libro|url=https://books.google.com/books?id=8cYk_ABfMJIC&pg=PA143|titolo=Totalitarian author1and Authoritarian Regimes|aŭtoro= [[Juan José Linz]] | date dato= 2000 | title = Totalitarian and Authoritarian Regimes | publisher eldoninto=Lynne Rienner Publisher | pages ISBN= 143| isbn = 978-1-55587-890-0 | oclc OCLC= 1172052725 | url paĝoj= https://books.google.com/books?id=8cYk_ABfMJIC&pg=PA143143}}</ref><ref name="Michie2014">{{citeCitaĵo bookel libro| editor url= Jonathan Michie | date https://books.google.com/books?id= 3a de Februaro 2014 ip_IAgAAQBAJ&pg=PA95| title titolo= Reader's Guide to the Social Sciences |dato=3a publisherde = RoutledgeFebruaro 2014| page eldoninto= 95 Routledge| isbn ISBN= 978-1-135-93226-8 | url paĝo=95|redaktinto=Jonathan https://books.google.com/books?id=ip_IAgAAQBAJ&pg=PA95Michie}}</ref> Alia moderna klasiga sistemo inkludas [[monarkio]]jn kiel sendependa ento aŭ kiel hibrida sistemo de la ĉefa triopo.<ref name="Garcia-AlexanderWooCarlson2017">{{cite book | author1 = Ginny Garcia-Alexander | author2 = Hyeyoung Woo | author3 = Matthew J. Carlson | date = 3a de Novembro 2017 | title = Social Foundations of Behavior for the Health Sciences | publisher = Springer | pages = 137– | isbn = 978-3-319-64950-4 | oclc = 1013825392 | url = https://books.google.com/books?id=y-M8DwAAQBAJ&pg=PA137}}</ref> Fakuloj ĝenerale referencas al [[diktatoreco]] ĉu kiel formo de aŭtoritatismo aŭ de totalismo.<ref name="LinzLinz2000"/><ref name="ToddWaller2015">{{cite book | editor1 = Allan Todd | editor2 = Sally Waller | author1 = Allan Todd | author2 = Sally Waller | date = 10a de Septembro 2015 | title = History for the IB Diploma Paper 2 AuthoritariaAuthoritarian States (20th Century) | publisher = Cambridge University Press | pages = 10– | isbn = 978-1-107-55889-2 | url = https://books.google.com/books?id=y_pfCgAAQBAJ&pg=PA10}}</ref><ref name="LinzLinz2000"/><ref name="Sondrol">{{Cite journal |last1 = Sondrol |first1 = P. C. |s2cid = 144333167 |title = Totalitarian and Authoritarian Dictators: A Comparison of Fidel Castro and Alfredo Stroessner |journal = Journal of Latin American Studies |volume = 23 |issue = 3 |year = 2009 |pages = 599–620 |doi = 10.1017/S0022216X00015868|jstor = 157386 |url=https://www.jstor.org/stable/157386}}</ref>

=== Aŭtokratio ===

=== Aristokratio ===

[[Dosiero:Le bal paré.jpg|thumbeta|280px280ra|maldekstre|Francaj aristokratoj, ĉirkaŭ 1774.]]

Aristokratio (el greka ἀριστοκρατία, aristokratía, el greka ἄριστος, aristos, "elstara", kaj el greka κράτος, kratos, "povo") estas formo de regado kiu metas la povon en la manoj de malgranda, [[elito|elita]] [[reganta klaso]], kiel hereda [[nobelaro]] aŭ [[privilegio|privilegiita]] [[kasto]]. Tiu klaso plenumas [[minoritato|minoritatan regadon]], ofte kiel [[terposedanto|terposeda]] [[timokratio]], riĉa [[plutokratio]], aŭ [[oligarkio]]. Historie aristokratio trudis sian regadon simple perforte kaj kun la ekskuzo, ke temas pri heredo kaj di-volo; en pli modernaj tempoj aristokratio justigis sin kiel klaso klera kaj preparita por la regado, dum la malaltaj klaso ne povus regi pro preparmanko.

=== Demokratio ===

[[Dosiero:Votingwomen.jpg|thumbeta|dekstre|230px230ra|Balotado en [[Bangladeŝo]].]]

Demokratio estas sistemo de regado en kiu [[civitano]]j plenumas povon per [[Voĉdonado|voĉdonado]]. En sistemo de [[rekta demokratio]], la civitanaro kiel tuto rekte formas [[Partoprena demokratio|partoprenan]] registaran korpuson kaj rekte voĉdonas pri ĉiu afero en malfermaj asembleoj; tiel ke ne ekzistas diferenco inter registaro kaj regitaro. En [[Reprezenta demokratio|nerekta demokratio]], la civitanaro regas nerekte pere de la elektado de [[Reprezenta demokratio|reprezentantoj]] aŭ delegitoj el inter ili mem, tipe per [[Voĉdono|elektado]] aŭ, malpli ofte, per [[sorto|sortado]]. Tiuj elektitaj civitanoj poste kunsidas por formi registaran korpuson, kiel povas esti leĝodona asembleo aŭ [[ĵurio]].

Kelkaj registaroj kombinas kaj rektan kaj nerektan demokratiajn regosistemojn, en kiuj la civitanaro elektas reprezentantojn por administri la ĉiutagan regadon, dum ankaŭ rezervas la rektan regadon rekte al la [[Popoliniciato|popoliniciatojpopoliniciato]]j, [[referendumo]]j (plebiscitoj), kaj la rajto al renverso. En [[konstitucia demokratio]] la povoj de la majoritato estas plenumitaj ene de la kadro de reprezenta demokratio, sed la [[konstitucio]] plej ofte limigas la regadon de la majoritato, kutime pere de la respektoj al la [[homaj rajtoj|universalaj rajtoj]], ekz. [[parollibereco]], aŭ [[asocilibero]].<ref>''[[Oxford English Dictionary]]'': "democracy".</ref><ref name="britannica">{{Cite encyclopedia |title=Democracy |encyclopedia=Encyclopædia Britannica |publisher=William Benton |date=1970 |edition=Expo '70 hardcover |volume=7 |pages=215–23 |language=en |isbn=978-0-85229-135-1 |last1=Watkins |first1=Frederick}}</ref>

[[Dosiero:Proclamação República Portuguesa.jpg|thumbeta|maldekstre|Proklamo de la Respubliko en [[Portugalio]] en 1910.]]

[[Montesquieu]] inkludis kaj [[demokratio|demokratiojn]]jn, en kiuj la tuta popolo kunhavas regadon, kaj [[aristokratio|aristokratiojn]]jn aŭ [[oligarkio|oligarkiojn]]jn, en kiu nur malgranda parto de la popolo regas, kiel respublikaj formoj de registaro. {{sfn|Montesquieu|1748|loc=book 2, chapters 2–3}} Ĉiuokaze kvankam teorie respublikoj estas pli demokratiaj ol monarkioj, ne ĉiam tio okazas: povas esti parlamentaj monarkioj, en kiuj demokratia nivelo pli altas ol ĉe kelkaj respublikoj kiuj alproksimiĝas al diktatoreco.

[[Dosiero:Gobierno Provisional 1869 (J.Laurent).jpg|300px300ra|eta|dekstra|La Ministraro de Hispanio kunside en [[1869]]. [[Laureano Figuerola]], [[Práxedes Mateo Sagasta|Sagasta]], [[Manuel Ruiz Zorrilla|Ruiz Zorrilla]], [[Juan Prim|Prim]], [[Francisco Serrano y Domínguez|Serrano]], [[Juan Bautista Topete|Topete]], [[Adelardo López de Ayala]], [[Antonio Romero Ortiz]] kaj Lorenzana (foto de J. Laurent).]]

La elektebleco de registarano povas dependi de iaj kondiĉoj, kiel [[aĝo]] (en demokratio), [[socia sekso]] (en demokratio), [[Posedaĵo|posedaĵojposedaĵo]]j (en plutokratio), deveno (Familia [[genealogio]], en aristokratio, monarkio).

* [[Registaro de Rusio]]

* [[Registaro de Moskvo]]

* [[Registaro de Ĉinio]]

* [[Registaro de Barato]]

* [[Registaro de Brazilo]]

* [[Registaro de Kanado]]

* [[Registaro de Nov-Zelando]]

* [[Registaro de Francio]]

* [[Registaro de Hispanio]]

* [[Registaro de Kantabrio]]

* [[Registaro de Aŭstralio]]

* [[Registaro de Litovio]]

* [[Registaro de Nacia Savo de Serbio]]

== Vidu ankaŭReferencoj ==

== BibliografioLiteraturo ==