Registaro: Malsamoj inter versioj

 

'''Registaro''' (de la [[latina]]: ''regere''; gvidi, konduki) estas organizo, kiu havas eblon krei kaj altrudi [[leĝo]]jn (kaj ties plenumadon) en difinita teritorio. Registaro povas regi grandajn teritoriojn (kiel [[ŝtato]]j) aŭ malgrandajn (kiel la estroj de [[urbo|urbeto]]).<ref>Vidu ekzemple la artikolojn [[Registaro de Kantabrio]] aŭ [[Registaro de Bonaero]].</ref> Ŝtata registaro estas unu inter la plej altaj institucioj post la [[ŝtatestro]], kutime lastatempe formita de ''[[Ministro|ministraro]]''.<ref>Tiele oni povas uzi la terminon "registaro" kiel sinonimo de ''ministraro''. Vidu ekzemple la artikolojn [[2-a registaro de Jean-Marc Ayrault]] aŭ [[1-a registaro de Manuel Valls]].</ref> Ĝi gvidas, kondukas kaj superrigardas la ŝtatan [[Interna politiko|internan]] kaj [[Ekstera politiko|eksteran politikon]]. Registaro konsistas kutime el registarestro kaj aliaj [[ministro]]j kun la rilataj koncernaj [[ministerio]]j.

Ĉiaj ajn regadoformo nune efikas sur ĉia homa aktiveco en multaj gravaj manieroj. Pro tiu tialo, [[Politika scienco|politikaj sciencistoj]] ĝenerale polemikas, ke registaro ne estu studita laŭ si mem; sed ĝi estu studita kun [[antropologio]], [[ekonomiko]], [[historio]], [[filozofio]], [[scienco]], kaj [[sociologio]].

 

{{Ĉefartikolo|Politika filozofio}}

=== Fruaj registaroj ===

La momento kaj loko kie tiu fenomeno de homa registaro disvolviĝis perdiĝas en la tempo. Plej verŝajne en fruaj komunumoj de [[ĉasistoj kaj kolektistoj]] jam aperis [[elito]] plej verŝajne de pli spertaj ĉasistoj kaj militistoj kun fruaj funkcioj de regado; ĉiuokaze, historio de fruaj socioj jam registras la formadon de fruaj registaroj. Antaŭ ĉirkaŭ 5 000 jaroj, la unuaj malgrandaj urbo-ŝtatoj aperis.{{sfn|Christian|2004|p=245}} Ĉirkaŭ la tria aŭ dua jarmilo a.n.e., kelkaj el tiuj jam estis disvolviĝintaj en pli grandaj areoj regataj de registaroj: [[Sumero]], [[antikva Egipto]], [[Induso-civilizacio]], kaj la civilizacio de la [[Flava Rivero]].{{sfn|Christian|2004|p=294}}

 

 

{{Citaĵo|Dum farmistaj populacioj ariĝis en pli grandaj kaj pli densaj komunumoj, interagado inter diversaj grupoj pliiĝis kaj la socia premo pliiĝis ĝis, en rimarkinda paralelo kun la formado de steloj, novaj strukturoj subite aperis, kune kun nova nivelo de komplekseco. Kiel steloj, urboj kaj ŝtatoj reorganizas kaj energiigas pli malgrandajn objektojn ene de sia gravitaj kampoj.{{sfn|Christian|2004|p=245}}}}

 

=== Modernaj registaroj ===

Startinte en la fino de la 17-a jarcento, la hegemonio de la respublikaj formoj de regado kreskiĝis malprofite al la registaroj je la servo de [[monarkio]]j, partikulare de heredaj monarkioj. La [[Angla enlanda milito]] kaj la [[Glora Revolucio]] en Anglio, la [[Usona revolucio]], kaj la [[Franca revolucio]] kontribuis al la kresko de reprezentaj formoj de regado. La [[Sovetunio]] estis la unua granda lando kiu havis [[komunismo|komunisman]] registaron.{{sfn|Smelser|Baltes|2001|p=}} Ekde la [[Falo de la Berlina Muro]], [[liberala demokratio]] iĝis eĉ la plej hegemonia formo de regustaro,{{sfn|Kuper|Kuper|2008|p=}} dum komunistaj registaroj malpliiĝis tra la tuta mondo kaj eĉ akceptis elementojn de nekomunismaj sintenoj.

 

 

== Politika scienco ==

=== Klasado de registaroj ===

 

Supraĵe, identigi formon de registaro ŝajnas facile, ĉar ĉiaj registaroj havas oficialan formon. [[Usono]] estas [[federacia respubliko]], dum la iama [[Sovetunio]] estis [[socialisma respubliko]]. Tamen mem-identigo povas esti ne objektiva, kaj laŭ kaj Kopstein kaj Lichbach asertas, difini reĝimojn povas esti fripone.<ref>''Comparative politics : interests, identities, and institutions in a changing global order'', Jeffrey Kopstein, Mark Lichbach (eld.), 2a eld, Cambridge University Press, 2005, ISBN 0521708400, p. 4</ref> Ekzemple, [[balotado]] estas difina karaktero de [[demokratio]], sed praktike elektoj en iamaj Sovetunio aŭ [[Frankisma Hispanio|Hispanio dum la reĝimo de Francisco Franco]] ne estis "liberaj kaj justaj" kaj okazis en reĝimo de [[unupartiismo]]. En multaj faktaj praktikaj klasigoj ĝi ne estu konsiderataj demokratiaj.

 

Alia kompliko estas ĝenerala manko de interkonsento aŭ intenca "dismontro aŭ [[biaso]]" de raciaj teknikaj difinoj de politikaj ideologioj kaj asociaj formoj de regado, pro la naturo de politiko en tiu moderna epoko. Ekzemple: la signifo de "[[konservatismo]]" en [[Usono]] havas malmulte komune kun la sistemo kiel la vorta difino estas uzata aliloke. Kiel Ribuffo (2011) notas, "tio kion usonanoj nune nomas konservatismo multo el la mondo nomas ĝin [[liberalismo]] aŭ [[novliberalismo]]".<ref>Leo P. Ribuffo, "20 Suggestions for Studying the Right now that Studying the Right is Trendy," ''Historically Speaking'' Jan 2011 v.12#1 pp 2–6, cito ĉe p. 6</ref> Ekde la [[1950-aj jaroj]] konservatismo en Usono estis ĉefe asocia kun la [[Respublikana Partio (Usono)|Respublikana Partio]]. Tamen, dum la epoko de [[rasa segregacio]] en Usono ankaŭ multaj [[Sudaj ŝtatoj de Usono|Sudaj Demokratoj]] estis konservativuloj, kaj ili ludis gravan rolon en la Konservativa [[Koalicio]] kiu kontrolis la [[Usona Kongreso|Kongreson]] el 1937 ĝis 1963.<ref>Kari Frederickson, ''The Dixiecrat Revolt and the End of the Solid South, 1932–1968'', p. 12, "...conservative southern Democrats viewed warily the potential of New Deal programs to threaten the region's economic dependence on cheap labor while stirring the democratic ambitions of the disfranchised and undermining white supremacy.", The University of North Carolina Press, 2000, ISBN 978-0-8078-4910-1</ref>

 

Ĉiu lando en la mondo estas regata de sistemo de registaro kiu kombinas almenaŭ 2 (aŭ pliajn) el la jenaj atributoj (ekzemple, ĉe [[Ĉinio]], kiu laŭteorie estas komunisma ŝtato sed enhavas [[Kapitalismo|kapitalisman ekonomion]], dum Usono laŭ kelkaj teoriistoj ne estus tutkapitalisma ŝtato ĉar havigas [[Bonfaro|socialajn servojn]] por siaj civitanoj). Aldone la opinio de unu persono pri la tipo de registaro povus diferenci kaj fakte diferencas unu de alia (ekzemple, multaj opinias, ke Usono estas [[plutokratio]] pli ol demokratio ĉar ĝi fakte estas regata de riĉuloj).<ref>[http://www.us.penguingroup.com/nf/Book/BookDisplay/0,,9781594204098,00.html "Plutocrats – The Rise of the New Global Super-Rich and the Fall of Everyone Else"] {{Webarchiv|url=https://web.archive.org/web/20140407045309/http://www.us.penguingroup.com/nf/Book/BookDisplay/0,,9781594204098,00.html |date=2014-04-07 }} Chrystia Freeland estas eldonisto ĉe Reuters, post jarojn da servo ĉe ''Financial Times''. Ŝi estis eldonisto de kanada ''Globe and Mail'' kaj verkis por ''Financial Times'', ''Economist'', kaj ''Washington Post''. Ŝi loĝas en Novjorko.</ref> Estas ĉiam ombroj ĉe ĉiu ajn registaro. Eĉ plej liberalaj demokratioj limigas rivalan politikan aktivecon je unu etendo aŭ alia, kaj eĉ plej tiranecaj diktaturoj devas organizi larĝan bazon por ties elteno, kaj tiele malfacilas simpligite "klasigi" ĉiajn registaron en mallarĝajn kategoriojn.

 

La [[koalicia registaro]] estas tiu formita kiam [[Frakcio (parlamento)|parlamenta frakcio]] ne havas sufiĉan majoritaton por formi registaron, pro kio ĝi bezonas interkonsenti kun alia grupo aŭ frakcio, normale de proksima politika [[ideologio]], por kune formi registaron. La koaliciaj registaroj estas propraj de la [[Parlamenta demokratio|parlamentaj demokratioj]], hegemoniaj en Eŭropo kaj en aliaj mondoregionoj, en kiuj la formado de la registaro postulas la [[konfido]]n de la [[parlamento]]. Tiu registaro plu funkcias ĝis la tempo ke la [[Opozicio (politiko)|opozicio]] sukcesas venki [[Mocio de demisio|mocion de demisio]] en la parlamento. En la [[Prezidenta respubliko|prezidentaj sistemoj]], majoritataj en [[Ameriko]], la [[registarestro]] estas elektita per popola [[voĉdonado]] kaj povas plenumi la regopovon sendepende de la partio kiu havas majoritaton en la parlamento.

 

 

 

 

 

{{Ĉefartikolo|Aŭtokratio}}

 

{{Ĉefartikolo|Aristokratio}}

 

 

{{Ĉefartikolo|Demokratio}}

 

 

==== Respublikoj ====

{{Ĉefartikolo|Respubliko}}

 

 

 

==== Federismo ====

{{Ĉefartikolo|Federismo}}

 

 

== Estiĝo de registaro ==

Laŭ ŝtata formo la estiĝo de registaro varias, kaj povas okazi jene:

* per [[baloto]]j en [[demokratio]], [[aristokratio]], [[plutokratio]], [[monarkio]]

* perforte: [[aŭtokratio]], ekzemple [[Militreĝimo|militista diktaturo]], plej ofte post [[puĉo]]

 

 

 

== Registaroj ==

* [[Federacia Registaro de Usono]]

 

{{Referencoj|2}}

 

* American Heritage Dictionary of the English Language (4th ed.). 222 Berkeley Street, Boston, MA 02116: Houghton Mifflin Company. ISBN 0-395-82517-2

* Ulrich von Alemann, Politisches System der Bundesrepublik, in: ders., Grundlagen der Politikwissenschaft, Opladen 1952, 89-98

* Badura, P., Regierung, in: Herzog, R. u. a. (Hg.), Evangelisches Staatslexikon, Bd. II, Stuttgart 1973, 1093-1147.

* Bodin, J., Sechs Bücher über den Staat, 1576, München 1981ff.

* Böhret, C., Wewer, G. (Hg.), Regieren im 21. Jahrhundert. Zwischen Globalisierung und Regionalisierung, Opladen 1993.

* Brunnengräber, A., C. Stock, Global Governance. Ein Jahrhundertprojekt, in: Prokla 29, 1999, 445-468.

* Dean, M., Gouvernmentality. Power and Rule in Modern Society, London 1999.

* Draude, A., Wer regiert wie? Für eine äquivalenzfunktionalistische Beobachtung von Governance in Räumen begrenzter Staatlichkeit (= DFG Sonderforschungsbereich SFB-Governance Working Paper Series Nr. 2), Berlin 2007.

* [[Michel Foucault]], Geschichte der Gouvernementalität, Bd. I-II (Bd I: Sicherheit, Territorium, Bevölkerung. Vorlesung am Collège de France 1977-78; Bd. II: Die Geburt der Biopolitik. Vorlesung am Collège de France 1978-79), Frankfurt/M. 2006.

* Grande, E., Die neue Architektur des Staates. Aufbau und Transformation nationalstaatlicher Handlungskapazität – untersucht am Beispiel der Forschungs- und Technologiepolitik, in: Czada, R., Schmidt, M. G. (Hrsg.), Verhandlungsdemokratie, Interessenvermittlung, Regierbarkeit, Opladen 1993, 51-71.

* Wilhelm Hennis u. a. (Hg.), Regierbarkeit. Studien zu ihrer Problematisierung, Bd. 1-2, Stuttgart 1977 u. 1979.

* Hennis, W., Aufgaben einer modernen Regierungslehre, in: Politische Vierteljahresschrift, PVS 6, 1965, 422-437.

* Korte, K.-R., Fröhlich, M., Politik und Regieren in Deutschland, Paderborn u. a. 20062.

* Korte, K.-R., Was kennzeichnet modernes Regieren? Regierungshandeln von Staats- und Regierungschefs im Vergleich, in: Aus Politik und Zeitgeschichte (B 5/2001).

* Kerchner, VL Regierungssystem der BRD, WS 2007/08 41

* Lemke, T., Governance, Gouvernementalität und die Dezentrierung der Ökonomie, in: Reichert, R. (Hg.) Governmentality Studies. Analysen liberal-demokratischer Gesellschaften im Anschluss an Michel Foucault, Münster 2004, 63-73.

* Loewenstein, K., Verfassungslehre, Tübingen 1957.

* Scharpf, F. W., Die Handlungsfähigkeit des Staates am Ende des Zwanzigsten Jahrhunderts, in: Kohler-Koch, B. (Hg.), Staat und Demokratie in Europa, Darmstadt 1992, 93-115.

* Sellin, V., Regierung, Regime, Obrigkeit, in: Brunner, O., Conze, W., Reinhart Koselleck (Hg.), Geschichtliche Grundbegriffe, Bd. 5, Stuttgart 1984, 361-421.

 

* {{Tradukita|lingvo= en |artikolo=Government|revizio=1118238996}}

{{Havenda artikolo|Registaro}}

 

{{Bibliotekoj}}

[[Kategorio:Registaroj| ]]