Штаты ЗША: Розніца паміж версіямі
| [дагледжаная версія] | [дагледжаная версія] |
Artsiom91Bot (размовы | уклад) |
|||
| (Не паказана 15 прамежкавых версій 7 удзельнікаў) | |||
| Радок 1: | Радок 1: | ||
[[Выява:Map of USA with state names.svg|lang=be|thumb|right|400px|Карта ЗША з назвамі штатаў]] |
|||
[[Выява:Map of USA with state names.svg|thumb|right|400px|Карта ЗША з назвамі штатаў]]'''ШТАТЫ ЗША''' ({{lang-en|дзяржава, краіна}}), асноўныя дзяржаўна–тэрытарыяльныя адзінкі [[ЗША]] (50 штатаў), якія маюць значную ступень [[суверэнітэт]]у ва ўнутраных справах і саступаюць усе паўнамоцтвы ў адносінах з замежнымі [[дзяржава|дзяржавамі]] федэральным уладам. Прыняццю якой-небудзь тэрыторыі ў склад ЗША папярэднічае працяглая працэдура: абавязковае прыняццё тэрыторыяй уласнай [[канстытуцыя|канстытуцыі]], якая павінна задаволіць [[Кангрэс ЗША]], які рашае, ці прымаць яе ў склад ЗША. Не мае права выхаду са складу Злучаных Штатаў. |
|||
'''Штаты ЗША''' ({{lang-en|state}}, літаральна "дзяржава") — асноўныя палітычныя суб'екты, якія разам утвараюць [[Злучаныя Штаты Амерыкі]] (усяго 46 штатаў і 4 садружнасці з правамі штатаў). Яны маюць значную ступень [[суверэнітэт]]у ва ўнутраных справах, аднак саступаюць усе паўнамоцтвы ў адносінах з замежнымі [[дзяржава]]мі, а таксама частку [[Канстытуцыя ЗША|канстытуцыйных]] паўнамоцтваў [[Федэральны Урад ЗША|федэральным уладам]]. Усе штаты з'яўляюцца раўнапраўнымі паміж сабою. |
|||
| ⚫ | |||
Слова ''state'' уваходзіць у назвы 46 штатаў (напрыклад: ''State of Texas''). Слова з'явілася яшчэ ў каланіяльны перыяд (прыкладна ў [[1648]]) — ім звалі часам асобныя [[калонія|калоніі]] і стала выкарыстоўвацца паўсюдна пасля прыняцця [[Дэкларацыя незалежнасці ЗША|Дэкларацыі незалежнасці]] ў [[1776]]. |
|||
== Этымалогія == |
|||
[[англійская мова|Англійскае слова]] ''state'' паходзіць ад [[лацінская мова|лацінскага]] ''status'' (літаральна "стан" або "становішча"). У дачыненні да [[дзяржава|дзяржаўнага]] кіравання выкарыстоўвалася з [[14 стагоддзе|XIV]] ст. [[Вялікабрытанія|Англійскія]] [[калонія|калоніі]] ў [[Паўночная Амерыка|Паўночнай Амерыцы]] называліся штатамі з [[17 стагоддзе|XVII]] ст.<ref>[http://www.etymonline.com/index.php?search=State etymonline.com]</ref> У Дэкларацыі незалежнасці [[ЗША]] [[1776]] г. ўсе суб'екты новага дзяржаўнага ўтварэння былі названы штатамі<ref>[http://www.ushistory.org/Declaration/document/ The unanimous Declaration of the thirteen united States of America]</ref>. На самой справе, 3 з іх афіцыйна зваліся садружнасцямі. У наш час садружнасцямі з'яўляюцца [[Садружнасць Вірджынія|Вірджынія]], [[Садружнасць Пенсільванія|Пенсільванія]], [[Садружнасць Масачусетс|Масачусетс]] і [[Садружнасць Кентукі|Кентукі]]. |
|||
== Прыняцце штатаў у склад ЗША == |
|||
| ⚫ | У аснове паходжання пэўных назваў штатаў ляжаць шэсць крыніц: назвы 26 штатаў — індзейскага паходжання (з іх, прынамсі, адно — [[ |
||
У [[1776]] г., калі была абвешчана незалежнасць [[ЗША]], у іх склад уваходзіла толькі 13 суб'ектаў (10 штатаў і 3 садружнасці з правамі штатаў), аднак у наш час іх колькасць дасягае 50<ref>[http://www.u-s-history.com/pages/h928.html Admission of States to Union]</ref>. Гэта стала магчымым дзякуючы праву ўключэння новых суб'ектаў. Іх прыняццю папярэднічае складаная працэдура: абавязковае прыняццё ўласнай [[канстытуцыя|Канстытуцыі]], ратыфікацыя [[Канстытуцыя ЗША|Канстытуцыі ЗША]] і задавальненне з боку [[Кангрэс Злучаных Штатаў Амерыкі|Кангрэса ЗША]]. Забараняецца стварэнне новых штатаў шляхам выхаду з ужо існуючых або праз злучэнне ўжо існуючых штатаў без дазволу [[Кангрэс Злучаных Штатаў Амерыкі|Кангрэса]]. На практыцы, большасць штатаў была ўтворана на [[Федэральны Урад ЗША|федэральных]] землях ЗША. Выключэнне складаюць [[Вермонт]], [[Кентукі]], [[Мэн (штат)|Мэн]], [[Тэхас]], [[Каліфорнія]] і [[Заходняя Вірджынія]]. Прычым, толькі Тэхас і Каліфорнія з'яўляліся незалежнымі [[дзяржава]]мі да ўваходу ў склад [[ЗША]]. Апошнімі штатамі, прынятымі ў склад ЗША, былі [[Аляска]] ([[3 студзеня]] [[1959]] г.) і [[Гаваі]] ([[29 жніўня]] 1959 г.). |
|||
== Выхад са складу ЗША == |
|||
Хаця [[Канстытуцыя ЗША]] не забараняе выхад штатаў са складу [[ЗША]], пастанова [[Вярхоўны суд ЗША|Вярхоўнага суда ЗША]] ад [[1868]] г. не прызнае аднабаковае аддзяленне<ref>[http://www.usconstitution.net/const.html The United States Constitution]</ref><ref>[http://www.law.cornell.edu/supremecourt/text/74/700 Texas v. White]</ref>. Адзіная спроба выхаду са складу ЗША была прадпрянята 11 суб'ектамі, якія ў [[1861]] г. стварылі [[Канфедэратыўныя Штаты Амерыкі]], што прывяло да [[Грамадзянская вайна ў ЗША|грамадзянскай вайны]]. |
|||
| ⚫ | |||
| ⚫ | У аснове паходжання пэўных назваў штатаў ляжаць шэсць крыніц: назвы 26 штатаў — індзейскага паходжання (з іх, прынамсі, адно — [[Айдаха]] — насамрэч прыдуманае слова); 11 – [[Англійская мова|англійскага]]; 6 — [[Іспанская мова|іспанскага]], 3 — [[Французская мова|французскага]]; назва [[Аляска]] – з мовы [[Эскімосы|эскімосаў]]; [[Гаваі]] — з [[гавайская мова|гавайскай мовы]]; назва [[Род-Айленд]] узятая з [[галандская мова|галандскай мовы]]; назва [[Вашынгтон (штат)|Вашынгтон]] — мае карані ў гісторыі ЗША. |
||
{{зноскі}} |
|||
{{вонкавыя спасылкі}} |
|||
{{Адміністрацыйныя адзінкі ЗША}} |
{{Адміністрацыйныя адзінкі ЗША}} |
||
[[Катэгорыя:Штаты ЗША| ]] |
[[Катэгорыя:Штаты ЗША| ]] |
||
[[Катэгорыя:ЗША]] |
[[Катэгорыя:ЗША]] |
||
[[bar:Listn vo de Bundesstootn]] |
|||
[[simple:List of U.S. states]] |
|||
[[sv:Lista över USA:s delstater och territorier]] |
|||
Актуальная версія на 22:48, 12 чэрвеня 2023
Штаты ЗША (англ.: state, літаральна "дзяржава") — асноўныя палітычныя суб'екты, якія разам утвараюць Злучаныя Штаты Амерыкі (усяго 46 штатаў і 4 садружнасці з правамі штатаў). Яны маюць значную ступень суверэнітэту ва ўнутраных справах, аднак саступаюць усе паўнамоцтвы ў адносінах з замежнымі дзяржавамі, а таксама частку канстытуцыйных паўнамоцтваў федэральным уладам. Усе штаты з'яўляюцца раўнапраўнымі паміж сабою.
Этымалогія[правіць | правіць зыходнік]
Англійскае слова state паходзіць ад лацінскага status (літаральна "стан" або "становішча"). У дачыненні да дзяржаўнага кіравання выкарыстоўвалася з XIV ст. Англійскія калоніі ў Паўночнай Амерыцы называліся штатамі з XVII ст.[1] У Дэкларацыі незалежнасці ЗША 1776 г. ўсе суб'екты новага дзяржаўнага ўтварэння былі названы штатамі[2]. На самой справе, 3 з іх афіцыйна зваліся садружнасцямі. У наш час садружнасцямі з'яўляюцца Вірджынія, Пенсільванія, Масачусетс і Кентукі.
Прыняцце штатаў у склад ЗША[правіць | правіць зыходнік]
У 1776 г., калі была абвешчана незалежнасць ЗША, у іх склад уваходзіла толькі 13 суб'ектаў (10 штатаў і 3 садружнасці з правамі штатаў), аднак у наш час іх колькасць дасягае 50[3]. Гэта стала магчымым дзякуючы праву ўключэння новых суб'ектаў. Іх прыняццю папярэднічае складаная працэдура: абавязковае прыняццё ўласнай Канстытуцыі, ратыфікацыя Канстытуцыі ЗША і задавальненне з боку Кангрэса ЗША. Забараняецца стварэнне новых штатаў шляхам выхаду з ужо існуючых або праз злучэнне ўжо існуючых штатаў без дазволу Кангрэса. На практыцы, большасць штатаў была ўтворана на федэральных землях ЗША. Выключэнне складаюць Вермонт, Кентукі, Мэн, Тэхас, Каліфорнія і Заходняя Вірджынія. Прычым, толькі Тэхас і Каліфорнія з'яўляліся незалежнымі дзяржавамі да ўваходу ў склад ЗША. Апошнімі штатамі, прынятымі ў склад ЗША, былі Аляска (3 студзеня 1959 г.) і Гаваі (29 жніўня 1959 г.).
Выхад са складу ЗША[правіць | правіць зыходнік]
Хаця Канстытуцыя ЗША не забараняе выхад штатаў са складу ЗША, пастанова Вярхоўнага суда ЗША ад 1868 г. не прызнае аднабаковае аддзяленне[4][5]. Адзіная спроба выхаду са складу ЗША была прадпрянята 11 суб'ектамі, якія ў 1861 г. стварылі Канфедэратыўныя Штаты Амерыкі, што прывяло да грамадзянскай вайны.
Назвы штатаў[правіць | правіць зыходнік]
У аснове паходжання пэўных назваў штатаў ляжаць шэсць крыніц: назвы 26 штатаў — індзейскага паходжання (з іх, прынамсі, адно — Айдаха — насамрэч прыдуманае слова); 11 – англійскага; 6 — іспанскага, 3 — французскага; назва Аляска – з мовы эскімосаў; Гаваі — з гавайскай мовы; назва Род-Айленд узятая з галандскай мовы; назва Вашынгтон — мае карані ў гісторыі ЗША.
Зноскі
Слоўнікі і энцыклапедыі | |
|---|---|
| Нарматыўны кантроль |
