Архітэктура: Розніца паміж версіямі
[дагледжаная версія] | [дагледжаная версія] |
JerzyKundrat (размовы | уклад) др →Літаратура |
афармленне |
||
Радок 1: | Радок 1: | ||
{{універсальная картка}} |
|||
'''Архітэктура''', '''дойлідства''' — [[мастацтва]] праектавання і ўзвядзення [[будынак|будынкаў]] альбо комплексаў збудаванняў, якія арганізуюць адкрытую прастору, афармляюць прасторавае асяроддзе для [[жыццё|жыцця]] і дзейнасці [[чалавек]]а. Пад архітэктурай таксама разумеецца [[Горадабудаўніцтва|горадабудаўнічае]] мастацтва, а таксама [[Ландшафтная архітэктура|ландшафтнае дойлідства]]. |
'''Архітэктура''', '''дойлідства''' — [[мастацтва]] праектавання і ўзвядзення [[будынак|будынкаў]] альбо комплексаў збудаванняў, якія арганізуюць адкрытую прастору, афармляюць прасторавае асяроддзе для [[жыццё|жыцця]] і дзейнасці [[чалавек]]а. Пад архітэктурай таксама разумеецца [[Горадабудаўніцтва|горадабудаўнічае]] мастацтва, а таксама [[Ландшафтная архітэктура|ландшафтнае дойлідства]]. |
||
Слова ''архітэктура'' паходзіць ад {{lang-la|architectura}}, якое ў сваю чаргу бярэ пачаткі з {{lang-el|architektonike}} |
Слова ''архітэктура'' паходзіць ад {{lang-la|architectura}}, якое ў сваю чаргу бярэ пачаткі з {{lang-el|architektonike}} — «будаўнічае мастацтва». |
||
== Архітэктура як від мастацтва == |
== Архітэктура як від мастацтва == |
||
Як від мастацтва архітэктура ўваходзіць у сферу духоўнай культуры, [[Эстэтыка|эстэтычна]] фарміруе асяроддзе асобы, выяўляе грамадскія ідэі ў мастацкіх вобразах. |
Як від мастацтва архітэктура ўваходзіць у сферу духоўнай культуры, [[Эстэтыка|эстэтычна]] фарміруе асяроддзе асобы, выяўляе грамадскія ідэі ў мастацкіх вобразах. |
||
Гістарычнае развіццё [[грамадства]] вызначае функцыі і тыпы збудаванняў (будынкі з арганізаванай унутранай прасторай, збудаванні, якія фарміруюць адкрытыя прасторы, [[Архітэктурны ансамбль|ансамблі]]), тэхнічныя канструктыўныя сістэмы, мастацкі строй архітэктурных збудаванняў. Паводле функцыянальнага прызначэння архітэктура падзяляецца на жылую, прамысловую, садова-паркаваую, архітэктуру грамадскіх будынкаў і збудаванняў і інш. |
Гістарычнае развіццё [[грамадства]] вызначае функцыі і тыпы збудаванняў (будынкі з арганізаванай унутранай прасторай, збудаванні, якія фарміруюць адкрытыя прасторы, [[Архітэктурны ансамбль|ансамблі]]), тэхнічныя канструктыўныя сістэмы, мастацкі строй архітэктурных збудаванняў. Паводле функцыянальнага прызначэння архітэктура падзяляецца на жылую, прамысловую, садова-паркаваую, архітэктуру грамадскіх будынкаў і збудаванняў і інш. |
||
Па спосабе фарміравання вобразаў архітэктуру адносяць да невыяўленчых (тэктанічных) відах мастацтва, якія карыстаюцца знакамі, што не дапускаюць пазнавання ў вобразах якіх бы там ні было рэальных прадметаў, |
Па спосабе фарміравання вобразаў архітэктуру адносяць да невыяўленчых (тэктанічных) відах мастацтва, якія карыстаюцца знакамі, што не дапускаюць пазнавання ў вобразах якіх бы там ні было рэальных прадметаў, з’яў, дзеянняў і звернутых непасрэдна да асацыятыўных механізмаў ўспрымання. Эстэтычная адзнака архітэктурнага твора вызначаецца уяўленнем пра яго здольнасці абслугоўваць сваё функцыянальнае прызначэнне.<ref>''А. В. Иконников'' Архитектура // [[Вялікая савецкая энцыклапедыя|Большая Советская Энциклопедия]]. 3-е изд. / Гл. ред. А. М. Прохоров. — М.: Советская Энциклопедия, 1970. — Т. 2. Ангола — Барзас. — С. 296—302.</ref> |
||
Па спосабе разгортвання вобразаў архітэктуру адносяць да прасторавых (пластычных) відаў мастацтва, творы якіх: |
Па спосабе разгортвання вобразаў архітэктуру адносяць да прасторавых (пластычных) відаў мастацтва, творы якіх: |
||
* існуюць у [[Прастора|прасторы]], не змяняючыся і не развіваючыся ў [[ |
* існуюць у [[Прастора|прасторы]], не змяняючыся і не развіваючыся ў [[час]]е; |
||
* маюць прадметны характар; |
* маюць прадметны характар; |
||
* выконваюцца шляхам апрацоўкі рэчавага матэрыялу; |
* выконваюцца шляхам апрацоўкі рэчавага матэрыялу; |
||
* успрымаюцца гледачамі непасрэдна і візуальна. |
* успрымаюцца гледачамі непасрэдна і візуальна. |
||
Вобразна-эстэтычны пачатак у архітэктуры звязаны з яе сацыяльнай функцыяй і праяўляеццаў фарміраванні |
Вобразна-эстэтычны пачатак у архітэктуры звязаны з яе сацыяльнай функцыяй і праяўляеццаў фарміраванні аб’ёмна-прасторавай і канструктыўнай сістэмы пабудоў. Выразнымі сродкамі архітэктурнага мастацтва з’яўляюцца [[Архітэктурная кампазіцыя|кампазіцыя]], тэктоніка, маштаб, прапорцыі, рытм, пластыка аб’ёмаў, фактура і колер выкарыстаных матэрыялаў.<ref>Архитектура // [http://dic.academic.ru/dic.nsf/enc3p/60458 Большой энциклопедический словарь]</ref> На эстэтычнае ўздзеянне твораў архітэктуры ў значнай ступені ўплывае канструктыўнае рашэнне. Пабудова павінна не толькі быць трывалай, але і рабіць уражанне трывалай. Калі ствараецца ўражанне недастатковасці матэрыялу, то будынак выглядае няўстойлівым і ненадзейным, аднак назіраемы лішак матэрыялу вырабляе ўражанне празмернага цяжару. Усё гэта выклікае адмоўныя эмоцыі. |
||
Спецыфіка нацыянальнага характару архітэктуры абумоўлена гістарычным развіццём, культурай, эканомікай, этнічнымі і мастацкімі традыцыямі народа. |
Спецыфіка нацыянальнага характару архітэктуры абумоўлена гістарычным развіццём, культурай, эканомікай, этнічнымі і мастацкімі традыцыямі народа. |
||
== Гісторыя архітэктуры == |
== Гісторыя архітэктуры == |
||
{{main|Гісторыя архітэктуры}} |
{{main|Гісторыя архітэктуры}} |
||
Архітэктура зарадзілася ў першабытным грамадстве, калі чалавек навучыўся будаваць сваё жытло. Прыкладамі старажытнай архітэктуры выступаюць [[Старажытны Егіпет|старажытнаегіпецкія]] [[Егіпецкія піраміды|піраміды]] і храмы, [[Месапатамія|месапатамскія]] [[ |
Архітэктура зарадзілася ў першабытным грамадстве, калі чалавек навучыўся будаваць сваё жытло. Прыкладамі старажытнай архітэктуры выступаюць [[Старажытны Егіпет|старажытнаегіпецкія]] [[Егіпецкія піраміды|піраміды]] і храмы, [[Месапатамія|месапатамскія]] [[зікурат]]ы, старажытнаіндыйскія [[Ступа (архітэктура)|ступы]], [[Вялікая Кітайская сцяна]]. |
||
=== Еўрапейская архітэктура === |
=== Еўрапейская архітэктура === |
||
Моцны штуршок да развіцця архітэктура атрымала ў эпоху [[Антычнасць|Антычнасці]], дзе яе найбольш яркімі ўзорамі |
Моцны штуршок да развіцця архітэктура атрымала ў эпоху [[Антычнасць|Антычнасці]], дзе яе найбольш яркімі ўзорамі з’яўляюцца храмы, [[Акропаль|акропалі]], форумы, [[Акведук|акведукі]], [[тэатр]]ы, [[амфітэатр]]ы, [[тэрмы]], [[Базіліка|базілікі]], [[Трыўмфальная арка|трыумфальныя аркі]]. |
||
[[Візантыйская архітэктура]] аказала істотны ўплыў на традыцыі дойлідства многіх еўрапейскіх краін. У краінах Заходняй і Цэнтральнай Еўропы ў канца Х |
[[Візантыйская архітэктура]] аказала істотны ўплыў на традыцыі дойлідства многіх еўрапейскіх краін. У краінах Заходняй і Цэнтральнай Еўропы ў канца Х — пачатку ХІ ст. пачаў распаўсюджвацца [[раманскі стыль]], а з ХІІ ст. — [[Готыка|гатычны.]] У эпоху [[Архітэктура Адраджэння|Адраджэння]] пашырылася будаўніцтва свецкіх будынкаў, ансамбляў, гарадскіх цэнтраў. З канца ХVI ст. у еўрапейскіх краінах пачаў распаўсюджвацца стыль [[барока]]. У другой палове ХVIІ ст. у [[Францыя|Францыі]] пачала складвацца архітэктура [[класіцызм]]у, якая была галоўным кірункам і ў ХVIІІ — першай палове ХІХ ст. пасля кароткатэрміновай успышкі стылю [[ракако]]. У канцы ХІХ ст. узнік стыль [[Мадэрнізм (архітэктура)|мадэрн]], у ХХ ст. развіваліся рацыяналізм, [[Функцыяналізм (архітэктура)|функцыяналізм]], арганічная архітэкутра, бруталізм. У 1970—80-я ў [[Злучаныя Штаты Амерыкі|ЗША]] і Заходняй Еўропе ўзнік постмадэрнізм. |
||
=== Архітэктура Беларусі === |
=== Архітэктура Беларусі === |
||
{{main|Архітэктура Беларусі}}На тэрыторыі Беларусі найбольш раннія збудаванні вядомы з часоў [[ |
{{main|Архітэктура Беларусі}}На тэрыторыі Беларусі найбольш раннія збудаванні вядомы з часоў [[палеаліт]]у (стаянкі каля вёсак [[Юравічы (археалагічныя помнікі)|Юравічы]] [[Калінкавіцкі раён|Калінкавіцкага]] і [[Бердыж (археалагічны помнік)|Бердыж]] [[Чачэрскі раён|Чачэрскага]] раёнаў [[Гомельская вобласць|Гомельскай]] вобласці). У сярэднявечную эпоху ўзведзена мноства храмаў, манастыроў, княжацкіх палацаў і замкаў. У ХІІ — ХІV ст. склаліся [[Полацкая школа дойлідства|полацкая]], [[Гродзенская школа дойлідства|гродзенская]] і іншыя школы дойлідства, а на працягу ХІV — ХVІ ст. як адметны культурны феномен склалася беларуская архітэктура. Яркімі ўзорамі рэнесанснай архітэктуры на Беларусі сталі культавыя, замкава-палацавыя пабудовы. Першым помнікам барочнай архітэктуры стаў [[Касцёл Божага Цела (Нясвіж)|Нясвіжскі касцёл езуітаў]]. З другой паловы ХVIІ — ХVIІІ ст. атрымаў пашырэнне класіцызм. У другой палове ХІХ — пач. ХХ ст. пачалі ўзводзіць будынкі ў розных стылях і плынях — [[неакласіцызм]], [[Неарускі стыль|неарускі]] і [[Неараманскі стыль|неараманскі]] стылі, псеўдаготыка, мадэрн, [[Эклектыка (архітэктура)|эклектыка]]. У 1920-я пачалі складвацца прынцыпы савецкай архітэктуры, выяўленыя ў будаўніцтве дамоў-камун, рабочых пасёлкаў, дамоў спецыялістаў, культурна-асветных устаноў. У 1960—80-я пашырылася жыллёвае будаўніцтва, пачалася комплексная забудова жылых масіваў у гарадах, развівалася сельская і прамысловая архітэктура. |
||
== Гл. таксама == |
== Гл. таксама == |
||
Радок 42: | Радок 43: | ||
* ''Лазука Б. А.'' Слоўнік тэрмінаў: Архітэктура, выяўленчае і дэкаратыўна-прыкладное мастацтва. — Мінск, 2001. ISBN 985-01-0124-5 |
* ''Лазука Б. А.'' Слоўнік тэрмінаў: Архітэктура, выяўленчае і дэкаратыўна-прыкладное мастацтва. — Мінск, 2001. ISBN 985-01-0124-5 |
||
* ''Малиновский И.'' [http://smekalkin.net/news/2009-08-15-153 Сборник материалов, относящихся к истории архітэктуры]{{Недаступная спасылка}} |
* ''Малиновский И.'' [http://smekalkin.net/news/2009-08-15-153 Сборник материалов, относящихся к истории архітэктуры]{{Недаступная спасылка}} |
||
* ''Шуази, Огюст'' (''Auguste Choisy''). История архитектуры [Текст] = Histoire de |
* ''Шуази, Огюст'' (''Auguste Choisy''). История архитектуры [Текст] = Histoire de l’architecture : [в 2 т.: Пер. с фр.] / Огюст Шуази. — 3-е изд. — М.: В. Шевчук, 2002. / Ред. и примеч. Н. И. Брунова и др.; пер. с фр.: Е. Г. Денисовой; общ. ред. Ю. К. Милонова, А. А. Сидорова. — 2002. — 694 с.: ил; 22 см. — 2000 экз. — ISBN 5-94232-022-5 ; ''1-е выд. 1935 г.'' |
||
{{Бібліяінфармацыя}} |
{{Бібліяінфармацыя}} |
Актуальная версія на 16:13, 13 мая 2024
Архітэктура | |
---|---|
Сцяг | |
Вывучаецца ў | sociology of architecture[d] і architectural theory[d] |
Вырабляе | збудаванне[d], будаўнічы элемент[d] і архітэктурны ансамбль |
Медыяфайлы на Вікісховішчы |
Архітэктура, дойлідства — мастацтва праектавання і ўзвядзення будынкаў альбо комплексаў збудаванняў, якія арганізуюць адкрытую прастору, афармляюць прасторавае асяроддзе для жыцця і дзейнасці чалавека. Пад архітэктурай таксама разумеецца горадабудаўнічае мастацтва, а таксама ландшафтнае дойлідства.
Слова архітэктура паходзіць ад лац.: architectura, якое ў сваю чаргу бярэ пачаткі з грэч. architektonike — «будаўнічае мастацтва».
Архітэктура як від мастацтва[правіць | правіць зыходнік]
Як від мастацтва архітэктура ўваходзіць у сферу духоўнай культуры, эстэтычна фарміруе асяроддзе асобы, выяўляе грамадскія ідэі ў мастацкіх вобразах.
Гістарычнае развіццё грамадства вызначае функцыі і тыпы збудаванняў (будынкі з арганізаванай унутранай прасторай, збудаванні, якія фарміруюць адкрытыя прасторы, ансамблі), тэхнічныя канструктыўныя сістэмы, мастацкі строй архітэктурных збудаванняў. Паводле функцыянальнага прызначэння архітэктура падзяляецца на жылую, прамысловую, садова-паркаваую, архітэктуру грамадскіх будынкаў і збудаванняў і інш.
Па спосабе фарміравання вобразаў архітэктуру адносяць да невыяўленчых (тэктанічных) відах мастацтва, якія карыстаюцца знакамі, што не дапускаюць пазнавання ў вобразах якіх бы там ні было рэальных прадметаў, з’яў, дзеянняў і звернутых непасрэдна да асацыятыўных механізмаў ўспрымання. Эстэтычная адзнака архітэктурнага твора вызначаецца уяўленнем пра яго здольнасці абслугоўваць сваё функцыянальнае прызначэнне.[1]
Па спосабе разгортвання вобразаў архітэктуру адносяць да прасторавых (пластычных) відаў мастацтва, творы якіх:
- існуюць у прасторы, не змяняючыся і не развіваючыся ў часе;
- маюць прадметны характар;
- выконваюцца шляхам апрацоўкі рэчавага матэрыялу;
- успрымаюцца гледачамі непасрэдна і візуальна.
Вобразна-эстэтычны пачатак у архітэктуры звязаны з яе сацыяльнай функцыяй і праяўляеццаў фарміраванні аб’ёмна-прасторавай і канструктыўнай сістэмы пабудоў. Выразнымі сродкамі архітэктурнага мастацтва з’яўляюцца кампазіцыя, тэктоніка, маштаб, прапорцыі, рытм, пластыка аб’ёмаў, фактура і колер выкарыстаных матэрыялаў.[2] На эстэтычнае ўздзеянне твораў архітэктуры ў значнай ступені ўплывае канструктыўнае рашэнне. Пабудова павінна не толькі быць трывалай, але і рабіць уражанне трывалай. Калі ствараецца ўражанне недастатковасці матэрыялу, то будынак выглядае няўстойлівым і ненадзейным, аднак назіраемы лішак матэрыялу вырабляе ўражанне празмернага цяжару. Усё гэта выклікае адмоўныя эмоцыі.
Спецыфіка нацыянальнага характару архітэктуры абумоўлена гістарычным развіццём, культурай, эканомікай, этнічнымі і мастацкімі традыцыямі народа.
Гісторыя архітэктуры[правіць | правіць зыходнік]
Архітэктура зарадзілася ў першабытным грамадстве, калі чалавек навучыўся будаваць сваё жытло. Прыкладамі старажытнай архітэктуры выступаюць старажытнаегіпецкія піраміды і храмы, месапатамскія зікураты, старажытнаіндыйскія ступы, Вялікая Кітайская сцяна.
Еўрапейская архітэктура[правіць | правіць зыходнік]
Моцны штуршок да развіцця архітэктура атрымала ў эпоху Антычнасці, дзе яе найбольш яркімі ўзорамі з’яўляюцца храмы, акропалі, форумы, акведукі, тэатры, амфітэатры, тэрмы, базілікі, трыумфальныя аркі.
Візантыйская архітэктура аказала істотны ўплыў на традыцыі дойлідства многіх еўрапейскіх краін. У краінах Заходняй і Цэнтральнай Еўропы ў канца Х — пачатку ХІ ст. пачаў распаўсюджвацца раманскі стыль, а з ХІІ ст. — гатычны. У эпоху Адраджэння пашырылася будаўніцтва свецкіх будынкаў, ансамбляў, гарадскіх цэнтраў. З канца ХVI ст. у еўрапейскіх краінах пачаў распаўсюджвацца стыль барока. У другой палове ХVIІ ст. у Францыі пачала складвацца архітэктура класіцызму, якая была галоўным кірункам і ў ХVIІІ — першай палове ХІХ ст. пасля кароткатэрміновай успышкі стылю ракако. У канцы ХІХ ст. узнік стыль мадэрн, у ХХ ст. развіваліся рацыяналізм, функцыяналізм, арганічная архітэкутра, бруталізм. У 1970—80-я ў ЗША і Заходняй Еўропе ўзнік постмадэрнізм.
Архітэктура Беларусі[правіць | правіць зыходнік]
На тэрыторыі Беларусі найбольш раннія збудаванні вядомы з часоў палеаліту (стаянкі каля вёсак Юравічы Калінкавіцкага і Бердыж Чачэрскага раёнаў Гомельскай вобласці). У сярэднявечную эпоху ўзведзена мноства храмаў, манастыроў, княжацкіх палацаў і замкаў. У ХІІ — ХІV ст. склаліся полацкая, гродзенская і іншыя школы дойлідства, а на працягу ХІV — ХVІ ст. як адметны культурны феномен склалася беларуская архітэктура. Яркімі ўзорамі рэнесанснай архітэктуры на Беларусі сталі культавыя, замкава-палацавыя пабудовы. Першым помнікам барочнай архітэктуры стаў Нясвіжскі касцёл езуітаў. З другой паловы ХVIІ — ХVIІІ ст. атрымаў пашырэнне класіцызм. У другой палове ХІХ — пач. ХХ ст. пачалі ўзводзіць будынкі ў розных стылях і плынях — неакласіцызм, неарускі і неараманскі стылі, псеўдаготыка, мадэрн, эклектыка. У 1920-я пачалі складвацца прынцыпы савецкай архітэктуры, выяўленыя ў будаўніцтве дамоў-камун, рабочых пасёлкаў, дамоў спецыялістаў, культурна-асветных устаноў. У 1960—80-я пашырылася жыллёвае будаўніцтва, пачалася комплексная забудова жылых масіваў у гарадах, развівалася сельская і прамысловая архітэктура.
Гл. таксама[правіць | правіць зыходнік]
Зноскі
- ↑ А. В. Иконников Архитектура // Большая Советская Энциклопедия. 3-е изд. / Гл. ред. А. М. Прохоров. — М.: Советская Энциклопедия, 1970. — Т. 2. Ангола — Барзас. — С. 296—302.
- ↑ Архитектура // Большой энциклопедический словарь
Літаратура[правіць | правіць зыходнік]
- Культуралогія: Энцыклапедычны даведнік / Уклад. Дубянецкі Э. — Мн.: БелЭн, 2003. — ISBN 985-11-0277-6
- Лазука Б. А. Слоўнік тэрмінаў: Архітэктура, выяўленчае і дэкаратыўна-прыкладное мастацтва. — Мінск, 2001. ISBN 985-01-0124-5
- Малиновский И. Сборник материалов, относящихся к истории архітэктуры(недаступная спасылка)
- Шуази, Огюст (Auguste Choisy). История архитектуры [Текст] = Histoire de l’architecture : [в 2 т.: Пер. с фр.] / Огюст Шуази. — 3-е изд. — М.: В. Шевчук, 2002. / Ред. и примеч. Н. И. Брунова и др.; пер. с фр.: Е. Г. Денисовой; общ. ред. Ю. К. Милонова, А. А. Сидорова. — 2002. — 694 с.: ил; 22 см. — 2000 экз. — ISBN 5-94232-022-5 ; 1-е выд. 1935 г.