Техник фәндәр: өлгөләр араһындағы айырма

Техник фәндәр
	Техник фәндәр
	Техник фәндәр Викимилектә

Интерактивная навигация по истории

← Алдағы үҙгәртеү

Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән

ВизуальВикитекст

Һыҙылған

17:23, 11 август 2021, ағымдағы өлгө

Техник фәндәр (син. инженерлыҡ фәндәре) —техниканы булдырыу һәм уны артабан үҫтереү өсөн мөһим күренештәрҙе өйрәнеүсе фән өлкәһе. Техник фәндәр буйынса ғалимдарҙың эшмәкәрлеге фәнни-техник эшмәкәрлек сиктәрендә башҡарыла һәм башлыса ул ғәмәли характерҙа алып барыла.

Фәнни -техник тикшеренеүҙәрҙең практик йүнәлештә булыуы уны фундаменталь фәнгә ҡапма- ҡаршы ҡуя тип иҫәпләйҙәр. Ғәмәли тишеренеүҙәр менән фундаменталь фән араһында ныҡлы бәйләнеш бар: бер яҡтан, фундаменталь тикшеренеүҙәрҙең һөҙөмтәләре ғәмәли тикшшеренеүҙәр өсөн нигеҙ булһа, икенсе яҡтан, фәнни-техник эшмәкәрлек һөҙөмтәләре ғалим-теоретиктар сығарған фәнни теорияларҙы иҫбатлай йәки инҡар итеү өсөн дәлил булып тора. Техник һәм фундаменталь фәндәрҙең үҙ-ара тәьҫир итешеүенең классик миҫалы- «мәңгелек двигатель» эшләү мәсьәләһе, «мәңгелек двигатель» класындағы техник ҡоролмаларҙы булдырыу идеяһы күп быуаттар техник яҡтан тормошҡа ашырып булмауы сәбәпле инҡар ителә, был ошо өлкәлә фәнни-техник тикшеренеүҙәрҙе һәм мәңгелек двигатель эшләүҙе эшләп булмауы тураһында фундаменталь фәндең постулаттарын сығарырға мөмкинлек бирә.

Тарих[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Каменное орудие — техника первобытного человека

Планетоход для исследования Марса (2011 год)

Техник фәндәр һөнәрселектән үҫеп сыҡҡан. Техник фәндәр үҫешенә боронғо заман инженерҙары : Архимед, Герон, Папп Александрийский, Витрувий, Леонардо да Винчи ҙур өлөш индерә. Техник фәндәрҙән механика иң тәүге фәндәрҙең береһе була.

XVIII быуатта тау институттары: Фрайберг тау академияһы (1765), Санкт-Петербург тау университеты (уның нигеҙен башҡорт руда белгесе Исмәғил Тасимов һала, 1773) асыла.

Фасад здания Петербургского горного института до 1917 г.

Шул уҡ ваҡытта карап төҙөү һәм навигация мәктәптәренә: Математика һәм навигация фәндәре мәктәбенә(1701), Стамбул техник университетына (1773) нигеҙ һалына.

Индустриаль революция башланыу менән техниканы һәм технологияларҙы академик уҡытыу мөмкинлеге асыла. Инженер эшен тәрән фәнни өйрәнеү башлана. Техник фәндәр өлкәһендә тәүге уҡыу йорттарының береһе- 1794 йылда Гаспар Монждың Политехник мәктәбе. Германияла Карлсруэлағы Технология университеты иң тәүге техник вуз тип иҫәпләнә (1825). 1842 йылда Нидерландта иң тәүге Делфт техник университеты булдырыла. 1881 йылда Японияла ла техник юғары уҡыу йорто асыла (Токио технология институты).

XIX быуатта электротехника барлыҡҡа килә. 1882 йылда Дармштадт техник университетында электротехника буйыса лекциялар уҡый башлайҙар, 1894 йылда махсуслашҡан Юғары электрика мәктәбе асыла.

XX быуатта — радиотехника йүнәлеше (Мәскәү радиотехника институты, 1946), космонавтика, робототехника һәм башҡалар буйынса уҡытыу башлана.

Башҡортостанда XVIII быуатта Верхотор, Усть-Катав тау заводтары янындағы мәктәптәр асыла, унда завод эшселәренең балалары белем ала. 1876 йылда Ырымбурҙан Өфөгә землемер училищеһы күсә, был уҡыу йортонда уҡыу бик ҙур мәртәбә һанала . Техник белем биреүсе урта һәм юғары уҡыу йорттары Башҡортостанда 1930-сы йылдарҙа асыла башлай.

Техник фәндәр үҙенсәлеге[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

XIX быуатҡа тиклем кешелек ике төрлө фәнде : тәбиғи фәндәр һәм гуманитар фәндәрҙе генә белә . Техник фәндәр уларҙың уртаһында тора, сөнки техника кеше рухының һөҙөмтәһе һәм тәбиғәттә осрамай, ләкин ул шул уҡ, объектив тәбиғи законлылыҡтарға буйһона . Техника кеше өсөн яһалма мөхиткә әйләнә, был мөхиттә кеше үҙ закондарын булдыра.

Техник фәндәрҙең үҙенсәлеге шунда- ул яһалма тәбиғәттең закондарын һәм уларҙың тәбиғи закондар менән үҙ-ара бәйләнешен тикшерә. Бынан тыш, техник өйрәнеүҙең тикшеренеү объектының булмауы ла бар, сөнки уны башта эшләргә, ҡорорға кәрәк .

Техник фәндәр миҫалы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Архитектура (ингл. Civil and Environmental Engineering)
Биотехнология (ингл. Biological Engineering)
Информатика (ингл. Computer Science)
Кораблестроение (ингл. Ocean Engineering)
Космонавтика (ингл. Astronautics)
Материаловедение (ингл. Materials Science and Engineering)
Механика (ингл. Mechanical Engineering)
Машиностроение (ингл. Machine Engineering)
Системотехника (ингл. Engineering Systems)
ТРИЗ — Теория решения изобретательских задач (англ. TRIZ)
Химическая технология (ингл. Chemical Engineering)
Электротехника (ингл. Electrical Engineering)
Ядерная энергетика (ингл. Nuclear Science and Engineering)
Радиоэлектроника (ингл. Radio electronics)
Электросвязь (ингл. Telecommunication)

Классификация[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Рәсәйҙә юғары аттестация комиссияһы (ВАК) ҡабул иткән фәнни хеҙмәткәрҙәр белгеслек номенклатураһы буйынса в соответствии с номенклатурой специальностей научных работников^[1], техник белгеслектәр коды 05.00.00:

05.01.00 — инженерная и компьютерная графика.
05.01.00 — инженерная геометрия и компьютерная графика.
05.02.00 — машиностроение и машиноведение, мехатроника, роботы, сварка^[2]
05.03.00 — обработка материалов^[3].
05.04.00 — энергетическое машиностроение, атомные реакторы, турбомашины^[4].
05.05.00 — транспортное горное и строительное машиностроение^[5].
05.07.00 — авиационная техника, летательные аппараты
05.08.00 — кораблестроение.
05.09.00 — электротехника, светотехника.
05.11.00 — приборостроение
05.12.00 — радиотехника, радиолокация, радионавигация.
05.13.00 — информатика, системный анализ.
05.14.00 — энергетика, электростанции.
05.15.00 — разработка и эксплуатация полезных ископаемых
05.16.00 — металлургия и материаловедение, нанотехнологии^[6]
05.17.00 — химические технологии, полимеры и композиты
05.18.00 — пищевая промышленность, консервирование.
05.19.00 — лёгкая промышленность
05.20.00 — агроинженерные системы.
05.21.00 — деревообработка.
05.22.00 — транспорт, железные дороги, навигация, судовождение^[7].
05.23.00 — строительство
05.24.00 — геодезия^[8]
05.25.00 — документалистика
05.26.00 — безопасность труда
05.27.00 — электроника

Рәсәй фундаменталь тикшеренеүҙәр фондының (РФФИ) 2013 йылғы техник фәндәр классификаторы буйынса(РФФИ уның буйынса фәнни тикшеренеүҙәргә гранттар бирә), 08 бүлеге — «Фундаментальные основы инженерных наук»^[9]:

08-100 машиноведение и инженерная механика
08-200 процессы тепломассообмена, свойства веществ и материалов
08-300 электрофизика, электротехника и электроэнергетика
08-400 энергетика
08-500 атомная энергетика
08-600 технические системы и процессы управления

Ысулдары[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Техник фәндәр ысулдары: аналитик тикшеренеүҙәр, тәбиғи эксперимент, күҙ уңында тотҡан йәки ҡоролған конструкция йәи технологияларҙы математик юл менән һәм компьютерҙа моделләү (ул мөмкин булмаһа — физик моделләштереү) .

Ҡарағыҙ[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Иҫкәрмә[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

↑ Высшая Аттестационная Комиссия Министерства образования и науки Российской Федерации. Справочные материалы. (билдәһеҙ) — Номенклатура специальностей научных работников, утверждённая приказом Минобрнауки России от 25.02.2009 № 59 (в ред. Приказов Минобрнауки РФ от 11.08.2009 N 294, от 10.01.2012 N 5). Дата обращения: 15 июнь 2013. Архивировано 15 июнь 2013 года. 2013 йыл 8 июнь архивланған.
↑ Машиностроение и машиноведение
↑ Об утверждении Перечня научных специальностей диссертаций 2014 йыл 27 июль архивланған.
↑ Энергетическое, металлургическое и химическое машиностроение
↑ Высшая аттестационная комиссия Республики Узбекистан 2009 йыл 7 февраль архивланған.
↑ Металлургия и материаловедение
↑ Транспорт
↑ ПЕРЕЧЕНЬ НАУЧНЫХ СПЕЦИАЛЬНОСТЕЙ 2014 йыл 28 июль архивланған.
↑ Российский Фонд фундаментальных исследований. Справочные материалы конкурсов. (билдәһеҙ) (pdf). Классификатор РФФИ для конкурса 2013 года.. Дата обращения: 17 июнь 2013. Архивировано 17 июнь 2013 года.

Әҙәбиәт[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

[ Научно-технический прогресс] — Ҙур совет энциклопедияһында мәҡәлә

[1] Высшая Аттестационная Комиссия Министерства образования и науки Российской Федерации. Справочные материалы. (билдәһеҙ) — Номенклатура специальностей научных работников, утверждённая приказом Минобрнауки России от 25.02.2009 № 59 (в ред. Приказов Минобрнауки РФ от 11.08.2009 N 294, от 10.01.2012 N 5). Дата обращения: 15 июнь 2013. Архивировано 15 июнь 2013 года. 2013 йыл 8 июнь архивланған.

[2] Машиностроение и машиноведение

[3] Об утверждении Перечня научных специальностей диссертаций 2014 йыл 27 июль архивланған.

[4] Энергетическое, металлургическое и химическое машиностроение

[5] Высшая аттестационная комиссия Республики Узбекистан 2009 йыл 7 февраль архивланған.

[6] Металлургия и материаловедение

[7] Транспорт

[8] ПЕРЕЧЕНЬ НАУЧНЫХ СПЕЦИАЛЬНОСТЕЙ 2014 йыл 28 июль архивланған.

[9] Российский Фонд фундаментальных исследований. Справочные материалы конкурсов. (билдәһеҙ) (pdf). Классификатор РФФИ для конкурса 2013 года.. Дата обращения: 17 июнь 2013. Архивировано 17 июнь 2013 года.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

@@ 1 юл: / 1 юл: @@
 {{Ук}}
-'''Техник фәндәр''' ([[Синоним|син.]] '''инженерлыҡ фәндәре''') —[[Техника|техниканы]] булдырыу һәм уны ары үҫтереү өсөн мөһим күренештәрҙе өйрәнеүсе [[фән]] өлкәһе. Техник фәндәр буйынса ғалимдарҙың эшмәкәрлеге фәнни-техник эшмәкәрлек сиктәрендә башҡарыла һәм башлыса ул ғәмәли характерҙа алып барыла .
+'''Техник фәндәр''' ([[Синоним|син.]] '''инженерлыҡ фәндәре''') —[[техника]]ны булдырыу һәм уны артабан үҫтереү өсөн мөһим күренештәрҙе өйрәнеүсе [[фән]] өлкәһе. Техник фәндәр буйынса ғалимдарҙың эшмәкәрлеге фәнни-техник эшмәкәрлек сиктәрендә башҡарыла һәм башлыса ул ғәмәли характерҙа алып барыла.
 Фәнни -техник тикшеренеүҙәрҙең практик йүнәлештә булыуы уны фундаменталь фәнгә ҡапма- ҡаршы ҡуя тип иҫәпләйҙәр. Ғәмәли тишеренеүҙәр менән фундаменталь фән араһында ныҡлы бәйләнеш бар: бер яҡтан, фундаменталь тикшеренеүҙәрҙең һөҙөмтәләре ғәмәли тикшшеренеүҙәр өсөн нигеҙ булһа, икенсе яҡтан, фәнни-техник эшмәкәрлек һөҙөмтәләре ғалим-теоретиктар сығарған фәнни теорияларҙы иҫбатлай йәки инҡар итеү өсөн дәлил булып тора. Техник һәм фундаменталь фәндәрҙең үҙ-ара тәьҫир итешеүенең классик миҫалы- [[«мәңгелек двигатель»]] эшләү мәсьәләһе, «мәңгелек двигатель» класындағы техник ҡоролмаларҙы булдырыу идеяһы күп быуаттар техник яҡтан тормошҡа ашырып булмауы сәбәпле инҡар ителә, был ошо өлкәлә фәнни-техник тикшеренеүҙәрҙе һәм мәңгелек двигатель эшләүҙе эшләп булмауы тураһында фундаменталь фәндең [[постулат]]тарын сығарырға мөмкинлек бирә.
@@ 7 юл: / 7 юл: @@
 [[Файл:GLAM Ice Age 053.jpg|left|thumb|150px|[[Каменные инструменты|Каменное орудие]] — техника [[Первобытное общество|первобытного человека]]]]
 [[Файл:Newcomen Figuier.jpg|thumb|[[Паровая машина|Паровая машина Ньюкомена]] (1712 год)]]
-[[Файл:Mars Science Laboratory Curiosity rover.jpg|thumb|[[Марсианская научная лаборатория|Планетоход]] для исследования [[Марс (планета)|Марса]] (2011 год)]]
+[[Файл:Curiosity - The Next Mars Rover.jpg|thumb|[[Марсианская научная лаборатория|Планетоход]] для исследования [[Марс (планета)|Марса]] (2011 год)]]
 Техник фәндәр һөнәрселектән үҫеп сыҡҡан. Техник фәндәр үҫешенә боронғо заман инженерҙары : [[Архимед]], Герон, Папп Александрийский, Витрувий, [[Леонардо да Винчи]] ҙур өлөш индерә. Техник фәндәрҙән [[механика]] иң тәүге фәндәрҙең береһе була.
 XVIII быуатта тау институттары: Фрайберг тау академияһы ([[1765]]), [[Санкт-Петербург дәүләт тау университеты|Санкт-Петербург тау университет]]ы (уның нигеҙен башҡорт руда белгесе Исмәғил Тасимов һала, [[1773]]) асыла.[[Файл:Vasilievsky Island SPb 000000235 1 m.jpg|thumb|270px|Фасад здания Петербургского горного института до 1917 г.]] Шул уҡ ваҡытта карап төҙөү һәм навигация мәктәптәренә: Математика һәм навигация фәндәре мәктәбенә([[1701]]), Стамбул техник университетына ([[1773]]) нигеҙ һалына.
-Индустриаль революция башланыу менән [[Техника|техниканы]] һәм [[технология]]ларҙы академик уҡытыу мөмкинлеге асыла. Инженер эшен тәрән фәнни өйрәнеү башлана. Техник фәндәр өлкәһендә тәүге уҡыу йорттарының береһе- 1794 йылда Гаспар Монждың Политехник мәктәбе. Германияла Карлсруэлағы Технология университеты иң тәүге техник вуз тип иҫәпләнә ([[1825]]). [[1842 йыл]]да Нидерландтарҙың иң тәүге Делфт техник университеты булдырыла. 1881 йылда Японияла ла техник юғары уҡыу йорто асыла (Токио технология институты).
+Индустриаль революция башланыу менән техниканы һәм [[технология]]ларҙы академик уҡытыу мөмкинлеге асыла. Инженер эшен тәрән фәнни өйрәнеү башлана. Техник фәндәр өлкәһендә тәүге уҡыу йорттарының береһе- 1794 йылда Гаспар Монждың Политехник мәктәбе. Германияла Карлсруэлағы Технология университеты иң тәүге техник вуз тип иҫәпләнә ([[1825]]). [[1842 йыл]]да Нидерландта иң тәүге Делфт техник университеты булдырыла. 1881 йылда Японияла ла техник юғары уҡыу йорто асыла (Токио технология институты).
 [[XIX быуат]]та [[электротехника]] барлыҡҡа килә. [[1882 йыл]]да Дармштадт техник университетында электротехника буйыса лекциялар уҡый башлайҙар, [[1894 йыл]]да махсуслашҡан Юғары электрика мәктәбе асыла.
@@ 21 юл: / 21 юл: @@
 == Техник фәндәр үҙенсәлеге ==
-XIX быуатҡа тиклем кешелек ике төрлө фәнде : [[тәбиғи фәндәр]] һәм [[Гуманитар фәндәр|гуманитар фәндәр]]ҙе генә белә . Техник фәндәр уларҙың уртаһында тора, сөнки [[техника]] кеше рухының һөҙөмтәһе һәм [[тәбиғәт]]тә осрамай, ләкин ул шул уҡ, объектив тәбиғи законлылыҡтарға буйһона . Техника кеше өсөн яһалма мөхиткә әйләнә, был мөхиттә кеше үҙ закондарын булдыра.
+XIX быуатҡа тиклем кешелек ике төрлө фәнде : [[тәбиғи фәндәр]] һәм [[гуманитар фәндәр]]ҙе генә белә . Техник фәндәр уларҙың уртаһында тора, сөнки [[техника]] кеше рухының һөҙөмтәһе һәм [[тәбиғәт]]тә осрамай, ләкин ул шул уҡ, объектив тәбиғи законлылыҡтарға буйһона . Техника кеше өсөн яһалма мөхиткә әйләнә, был мөхиттә кеше үҙ закондарын булдыра.
 Техник фәндәрҙең үҙенсәлеге шунда- ул яһалма тәбиғәттең закондарын һәм уларҙың тәбиғи закондар менән үҙ-ара бәйләнешен тикшерә. Бынан тыш, техник өйрәнеүҙең тикшеренеү объектының булмауы ла бар, сөнки уны башта эшләргә, ҡорорға кәрәк .
@@ 43 юл: / 43 юл: @@
 == Классификация ==
-Рәсәйҙә юғары аттестация комиссияһы (ВАК) ҡабул иткән фәнни хеҙмәткәрҙәр белгеслек номенклатураһы буйынса в соответствии с номенклатурой специальностей научных работников<ref>{{cite web|url=http://vak.ed.gov.ru/ru/help_desk/|title=Высшая  Аттестационная Комиссия  Министерства образования и науки Российской Федерации. Справочные материалы.|description=Номенклатура специальностей научных работников, утверждённая приказом Минобрнауки России от 25.02.2009 № 59 (в ред. Приказов Минобрнауки РФ от 11.08.2009 N 294, от 10.01.2012 N 5)|accessdate=2013-06-15|archiveurl=https://www.webcitation.org/6HOf9KYVV|archivedate=2013-06-15}}</ref>, техник белгеслектәр коды 05.00.00:
+Рәсәйҙә юғары аттестация комиссияһы (ВАК) ҡабул иткән фәнни хеҙмәткәрҙәр белгеслек номенклатураһы буйынса в соответствии с номенклатурой специальностей научных работников<ref>{{cite web|url=http://vak.ed.gov.ru/ru/help_desk/|title=Высшая  Аттестационная Комиссия  Министерства образования и науки Российской Федерации. Справочные материалы.|description=Номенклатура специальностей научных работников, утверждённая приказом Минобрнауки России от 25.02.2009 № 59 (в ред. Приказов Минобрнауки РФ от 11.08.2009 N 294, от 10.01.2012 N 5)|accessdate=2013-06-15|archiveurl=https://www.webcitation.org/6HOf9KYVV|archivedate=2013-06-15}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130608093725/http://vak.ed.gov.ru/ru/help_desk/ |date=2013-06-08 }}</ref>, техник белгеслектәр коды 05.00.00:
 * 05.01.00 — [[Инженерная графика|инженерная]] и [[компьютерная графика]].
 * 05.01.00 — инженерная геометрия и [[компьютерная графика]].
 * 05.02.00 — машиностроение и [[машиноведение]], [[мехатроника]], [[роботы]], [[сварка]]<ref>[http://teacode.com/online/vak/p05-02-00.html Машиностроение и машиноведение]</ref>
-* 05.03.00 — обработка материалов<ref>[http://aspirantura.org.ua/spisok_spesialnostey_text/ob-utverjdenii-perechnya-nauchnih-spetsialnostey-dissertatsiy_1.html Об утверждении Перечня научных специальностей диссертаций]</ref>.
+* 05.03.00 — обработка материалов<ref>[http://aspirantura.org.ua/spisok_spesialnostey_text/ob-utverjdenii-perechnya-nauchnih-spetsialnostey-dissertatsiy_1.html Об утверждении Перечня научных специальностей диссертаций] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140727103721/http://aspirantura.org.ua/spisok_spesialnostey_text/ob-utverjdenii-perechnya-nauchnih-spetsialnostey-dissertatsiy_1.html |date=2014-07-27 }}</ref>.
 * 05.04.00 — энергетическое машиностроение, [[Атомный реактор|атомные реакторы]], [[турбомашины]]<ref>[http://teacode.com/online/vak/p05-04-00.html Энергетическое, металлургическое и химическое машиностроение]</ref>.
-* 05.05.00 — транспортное горное и строительное машиностроение<ref>[http://www.vak.uz/specialnost_ru.html Высшая аттестационная комиссия Республики Узбекистан]</ref>.
+* 05.05.00 — транспортное горное и строительное машиностроение<ref>[http://www.vak.uz/specialnost_ru.html Высшая аттестационная комиссия Республики Узбекистан] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090207203655/http://www.vak.uz/specialnost_ru.html |date=2009-02-07 }}</ref>.
 * 05.07.00 — авиационная техника, [[летательные аппараты]]
 * 05.08.00 — [[кораблестроение]].
@@ 66 юл: / 66 юл: @@
 * 05.22.00 — транспорт, железные дороги, [[навигация]], судовождение<ref>[http://teacode.com/online/vak/p05-22-00.html Транспорт]</ref>.
 * 05.23.00 — строительство
-* 05.24.00 — [[геодезия]]<ref>[http://cis.rudn.ru/data/00000151/AT_ee0f4e04b6df981c0c7ec8b222441a59_00.pdf;jsessionid=60A80790A0E36D79CE943E881F74D61D ПЕРЕЧЕНЬ НАУЧНЫХ СПЕЦИАЛЬНОСТЕЙ]</ref>
+* 05.24.00 — [[геодезия]]<ref>[http://cis.rudn.ru/data/00000151/AT_ee0f4e04b6df981c0c7ec8b222441a59_00.pdf;jsessionid=60A80790A0E36D79CE943E881F74D61D ПЕРЕЧЕНЬ НАУЧНЫХ СПЕЦИАЛЬНОСТЕЙ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140728051209/http://cis.rudn.ru/data/00000151/AT_ee0f4e04b6df981c0c7ec8b222441a59_00.pdf;jsessionid=60A80790A0E36D79CE943E881F74D61D |date=2014-07-28 }}</ref>
 * 05.25.00 — документалистика
 * 05.26.00 — безопасность труда
@@ 87 юл: / 87 юл: @@
 == Иҫкәрмә ==
+{{иҫкәрмәләр}}
-{{примечания}}
 == Әҙәбиәт ==