(Go: >> BACK << -|- >> HOME <<)
Эстәлеккә күсергә

Верхнеурал өйәҙе: өлгөләр араһындағы айырма

Википедия — ирекле энциклопедия мәғлүмәте
Интерактивная навигация по истории
← Алдағы үҙгәртеү
Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
ВизуальВикитекст
Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8
 
(8 ҡатнашыусының 12 аралыҡтағы өлгөһө күрһәтелмәгән)
1 юл: 1 юл:
{{Уезд Российской империи
⚫
<p style="text-align: justify;"><strong>Верхнеурал өйәҙе ( Үрге Урал өйәҙе),</strong> 1781 й. <em>Өфө наместниклы</em><em>ғ</em><em>ы</em> составында ойошторола. <em>Өйәҙгә</em> Өфө провинцияһының көньяҡ-көнсығыш өлөшө инә. 1796 й. алып <em>[[Ырымбур губернаһы]]</em> составында. 1784 й. В.ө. төньяҡ өлөшө — <em>[[Троицк өйәҙе]]нә</em>, 1865 й. көнбайышы — <em>[[Өфө өйәҙе]]нә</em> һәм <em>[[Стәрлетамаҡ өйәҙе]]нә</em>, көньяғы <em>[[Орск өйәҙе]]нә</em> инә. 18 б. аҙ. төньяҡ-көнбайышта — [[Өфө өйәҙе]], төньяҡ-көнсығышта — [[Троицк өйәҙе]], көнсығышта — [[Урта ҡаҙаҡ йөҙө]], көньяҡта — <em>[[Ырымбур өйәҙе]]</em>, көнбайышта [[Стәрлетамаҡ өйәҙе]] м‑н сиктәш була. <br\>
|название= Верхнеурал өйәҙе (Үрге Урал өйәҙе)
|герб губернии=Coat of Arms of Orenburg gubernia (Russian empire).png
|губерния=Ырымбур губернаһы
|герб=Verkhneuralsk COA (Ufa Governorate) (1782).png
|карта=Orenburgskaya gubernia Verhneuralsky uezd 2.PNG
|центр= Верхнеурал
|образован=[[1781]]
|упразднён=[[1923]]
|площадь= 49 962 км²
|население= 223&nbsp;245<ref name="Демоскоп Weekly">{{cite web|url=http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_gub_97.php?reg=28|title=Демоскоп Weekly. Первая всеобщая перепись населения Российской Империи 1897 г. Наличное население в губерниях, уездах, городах Российской Империи (без Финляндии)|archiveurl=http://www.webcitation.org/65iADqMlG|archivedate=2012-02-25}}</ref> ([[1897]])
}}


'''Верхнеурал өйәҙе (Үрге Урал өйәҙе)''', [[1781]] йылда [[Өфө наместниклығы]] составында ойошторола.
⚫
Адм. үҙәге — [[Верхнеурал]] ҡалаһы. Майҙаны — 49962 км<sup>2</sup> (1897). Халҡы: 1795 й. — 30157 кеше (ш. иҫ. 18790 <em>[[башҡорт]]</em>), 1897 й. — 223245 ([[башҡорттар]] — 44025, <em>[[мишәрҙәр]] —</em> 2528, <em>мордвалар —</em> 2945, <em>[[татарҙар]] —</em> 12102, <em>типтәрҙәр — </em>13276, <em>урыҫ</em><em>тар — </em>146126 һ.б.). 19 б. аҙ. өйәҙҙә 112787 крәҫтиән иҫәпләнә, мещандар — 25768, дворяндар — 869 һ.б.; мосолмандар — 56705, православие динендәгеләр — 157321 (ш. иҫ. 1129 старообрядсы) һ.б. <em><br\><br\>


Административ уҙәге — [[Верхнеурал]] ҡалаһы.
Идара итеүҙең кантон системаһы индерелгәс, Верхнеурал өйәҙе территорияһында 6‑сы башҡ. кантоны ойошторола; Ырымбур һыҙығының 1—2‑се дистанциялары частары урынлаша. <br\>
1866 й. өйәҙ терр‑яһында 237 торама пункт, 4 <em>стан</em> була. 1890 й. — 9 <em>улус</em> (Белорет, Күбәләк-Тиләү, Ҡағы, Ҡатай, Тамъян-Түңгәүер, Типтәр-Учалы, Тирлән, Үҙән, Әүжән-Петровск) һәм 9 <em>станица</em> (Березин, Варшавка, Велико-Петровск, Верхнеурал, Ҡарағай, Ҡыҙыл, Магнит, Наследницкий, Николаевка), 1917 й. 10 улус теркәлгән. Халыҡтың төп өлөшө <em>игенселек</em> м‑н шөғөлләнгән. 20 б. башында <em>Белорет заводы</em>, <em>Ҡағы заводы</em>, <em>Тирлән заводы</em>, <em>Үҙән заводы</em>, Үрге<em> Әүжән-Петровск заводы </em>эшләй. 10‑ға яҡын <em>йәрминкә</em> үткәрелә. 94 мәсет, 34 сиркәү һәм 5 часовня була (1866). Өйәҙ 1919 й. бөтөрөлә, терр‑яһы <em>Тамъян-Ҡатай кантоны</em> һәм <em>Силәбе губернаһы</em> составына инә.</p>


== Тарих ==
1919 йылда төҙөлгән БАССР-ҙын [[Тамъян-Ҡатай кантоны]]на [[Верхнеурал өйәҙе]] ҡараған Тамъян, Ҡатай, Тәңгәүер, Күбәләк, Телеү (үҙәге – [[Ҡарағужа]]), Көҙәй (үҙәге –[[Һөйәрғол]]), Ҡарағай-Ҡыпсаҡ, Бөрйән, Учалы-типтәр (үҙәге — [[Учалы (ауыл)|Учалы]]) улустары инә <ref> [http://ufagen.ru/places/uchalinskiy Троицкий уезд, Барын— и Кара—Табынские волости]</ref>. </br>
Өйәҙгә [[Өфө провинцияһы]]ның көньяҡ-көнсығыш өлөшө инә. [[1796]] йылда алып [[Ырымбур губернаһы]] составында. Административ уҙәге — [[Верхнеурал]] ҡалаһы. Идара итеүҙең кантон системаһы индерелгәс, Верхнеурал өйәҙе территорияһында 6‑сы башҡ. кантоны ойошторола; Ырымбур һыҙығының 1—2‑се дистанциялары частары урынлаша. [[1866]] йылда өйәҙ территорияһында 237 торама пункт, 4 стан була. 1890 йылда — 9 олоҫ ([[Белорет]], Күбәләк-Тиләү, Ҡағы, Ҡатай, Тамъян-Түңгәүер, Типтәр-Учалы, Тирлән, Үҙән, Әүжән-Петровск) һәм 9 станица (Березин, Варшавка, Велико-Петровск, Верхнеурал, Ҡарағай, Ҡыҙыл, Магнит, Наследницкий, Николаевка), [[1917]] йылда 10 олоҫ теркәлгән. Халыҡтың төп өлөшө игенселек менән шөғөлләнгән. 10‑ға яҡын йәрминкә үткәрелә. 94 мәсет, 34 сиркәү һәм 5 часовня була ([[1866]]). Өйәҙ [[1919]] йылда бөтөрөлә, территорияһы [[Тамьян-Ҡатай кантоны]] һәм [[Силәбе губернаһы]] составына инә. 1919 йылда төҙөлгән [[БАССР]]-ҙын [[Тамъян-Ҡатай кантоны]]на Верхнеурал өйәҙе ҡараған Тамъян, Ҡатай, Тәңгәүер, Күбәләк, Телеү (үҙәге — [[Ҡарағужа]]), Көҙәй (үҙәге -[[Һөйәрғол]]), Ҡарағай-Ҡыпсаҡ, Бөрйән, Учалы-типтәр (үҙәге — [[Учалы (ауыл)|Учалы]]) олоҫтары инә<ref> [http://ufagen.ru/places/uchalinskiy Троицкий уезд, Барын— и Кара—Табынские волости]</ref>. <br />

== География ==
⚫
[[1784]] йылда Верхнеурал өйәҙе төньяҡ өлөшө — [[Троицк өйәҙе]]нә, [[1865]] йылда көнбайышы — [[Өфө өйәҙе]]нә һәм [[Стәрлетамаҡ өйәҙе]]нә, көньяғы [[Орск өйәҙе]]нә инә. XVIII быуат аҙағында төньяҡ-көнбайышта — [[Өфө өйәҙе]], төньяҡ-көнсығышта — [[Троицк өйәҙе]], көнсығышта — [[Урта ҡаҙаҡ йөҙө]], көньяҡта — [[Ырымбур өйәҙе]], көнбайышта [[Стәрлетамаҡ өйәҙе]] менән сиктәш була. Майҙаны — 49 962 км² (1897).

== Халҡы ==
⚫
Халҡы: 1795 йылда — 30157 кеше (шул иҫәптән 18790 [[башҡорттар]]), 1897 йылда — 223245 ([[башҡорттар]] — 44025, [[мишәрҙәр]] — 2528, [[мордвалар]] — 2945, [[татарҙар]] — 12102, [[типтәрҙәр]] — 13276, [[урыҫтар]] — 146126 һәм башҡа). XIX быуат аҙағында өйәҙҙә 112787 крәҫтиән иҫәпләнә, мещандар — 25768, дворяндар — 869 һәм башҡа; [[мосолмандар]] — 56705, православие динендәгеләр — 157321 (шул иҫәптән 1129 старообрядсы) һәм башҡа.

{| class="wikitable sortable"
|-
! Милләт !! Халыҡ, кеш. !! %
|-
| [[Башҡорттар]] || 44 025 || 19,72
|-
| [[Урыҫтар]] || 146 126 || 65,45
|-
| [[Татарҙар]] || 12 102 || 5,42
|-
| [[Мишәрҙәр]] || 2528 || 1,13
|-
| [[Типтәрҙәр]] || 13276 || 5,95
|-
| [[Мордвалар]] || 2945 || 1,32
|-
| Бөтәһе || 223 245 || 100,00
|}

== Иҡтисад ==
XX быуат башында Белорет заводы, Ҡағы заводы, Тирлән заводы, Үҙән заводы, Үрге Әүжән-Петровск заводы эшләй.


== Иҫкәрмәләр ==
== Иҫкәрмәләр ==
{{примечания}}
{{Примечания|2}}

* <p style="text-align: justify;"><em>Әҙәб.:</em> Список населённых мест по сведениям 1866 года. Т.28: Оренбургская губерния. СПб., 1871; Волости и гмины 1890 года. Оренбургская губерния. СПб., 1890; Первая всеобщая перепись населения Российской империи, 1897 г. Т.28: Оренбургская губерния. Т.28. СПб., 1904.</p>
== Һылтанмалар ==
* [http://xn--80ab4e.xn----7sbacsfsccnbdnzsqis3h5a6ivbm.xn--p1ai/index.php/5617 Башҡорт энциклопедияһы — Верхнеурал өйәҙе] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20191224092010/http://xn--80ab4e.xn----7sbacsfsccnbdnzsqis3h5a6ivbm.xn--p1ai/index.php/5617 |date=2019-12-24 }}{{V|05|03|2018}}

== Әҙәбиәт ==
* Список населённых мест по сведениям 1866 года. Т.28: Оренбургская губерния. СПб., 1871;
* Волости и гмины 1890 года. Оренбургская губерния. СПб., 1890;
* Первая всеобщая перепись населения Российской империи, 1897 г. Т.28: Оренбургская губерния. Т.28. СПб., 1904.</p>

{{Ырымбур губернаһының өйәҙҙәре}}

[[Категория:Ырымбур губернаһы өйәҙҙәре]]
[[Категория:Тарихи Башҡортостан]]
[[Категория:Силәбе өлкәһе тарихы]]

15:29, 9 август 2021, ағымдағы өлгө

Верхнеурал өйәҙе (Үрге Урал өйәҙе)
Өйәҙ үҙәге гербы Губерна гербы
Герб уездного центра
Герб уездного центра
Герб губернии
Герб губернии
Губерна Ырымбур губернаһы
Үҙәге Верхнеурал
Барлыҡҡа килгән 1781
Бөтөрөлгән 1923
Майҙаны 49 962 км²
Халҡы 223 245[1] (1897)

Верхнеурал өйәҙе (Үрге Урал өйәҙе), 1781 йылда Өфө наместниклығы составында ойошторола.

Административ уҙәге — Верхнеурал ҡалаһы.

Тарих[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Өйәҙгә Өфө провинцияһының көньяҡ-көнсығыш өлөшө инә. 1796 йылда алып Ырымбур губернаһы составында. Административ уҙәге — Верхнеурал ҡалаһы. Идара итеүҙең кантон системаһы индерелгәс, Верхнеурал өйәҙе территорияһында 6‑сы башҡ. кантоны ойошторола; Ырымбур һыҙығының 1—2‑се дистанциялары частары урынлаша. 1866 йылда өйәҙ территорияһында 237 торама пункт, 4 стан була. 1890 йылда — 9 олоҫ (Белорет, Күбәләк-Тиләү, Ҡағы, Ҡатай, Тамъян-Түңгәүер, Типтәр-Учалы, Тирлән, Үҙән, Әүжән-Петровск) һәм 9 станица (Березин, Варшавка, Велико-Петровск, Верхнеурал, Ҡарағай, Ҡыҙыл, Магнит, Наследницкий, Николаевка), 1917 йылда 10 олоҫ теркәлгән. Халыҡтың төп өлөшө игенселек менән шөғөлләнгән. 10‑ға яҡын йәрминкә үткәрелә. 94 мәсет, 34 сиркәү һәм 5 часовня була (1866). Өйәҙ 1919 йылда бөтөрөлә, территорияһы Тамьян-Ҡатай кантоны һәм Силәбе губернаһы составына инә. 1919 йылда төҙөлгән БАССР-ҙын Тамъян-Ҡатай кантонына Верхнеурал өйәҙе ҡараған Тамъян, Ҡатай, Тәңгәүер, Күбәләк, Телеү (үҙәге — Ҡарағужа), Көҙәй (үҙәге -Һөйәрғол), Ҡарағай-Ҡыпсаҡ, Бөрйән, Учалы-типтәр (үҙәге — Учалы) олоҫтары инә[2].

География[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

1784 йылда Верхнеурал өйәҙе төньяҡ өлөшө — Троицк өйәҙенә, 1865 йылда көнбайышы — Өфө өйәҙенә һәм Стәрлетамаҡ өйәҙенә, көньяғы Орск өйәҙенә инә. XVIII быуат аҙағында төньяҡ-көнбайышта — Өфө өйәҙе, төньяҡ-көнсығышта — Троицк өйәҙе, көнсығышта — Урта ҡаҙаҡ йөҙө, көньяҡта — Ырымбур өйәҙе, көнбайышта Стәрлетамаҡ өйәҙе менән сиктәш була. Майҙаны — 49 962 км² (1897).

Халҡы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Халҡы: 1795 йылда — 30157 кеше (шул иҫәптән 18790 башҡорттар), 1897 йылда — 223245 (башҡорттар — 44025, мишәрҙәр — 2528, мордвалар — 2945, татарҙар — 12102, типтәрҙәр — 13276, урыҫтар — 146126 һәм башҡа). XIX быуат аҙағында өйәҙҙә 112787 крәҫтиән иҫәпләнә, мещандар — 25768, дворяндар — 869 һәм башҡа; мосолмандар — 56705, православие динендәгеләр — 157321 (шул иҫәптән 1129 старообрядсы) һәм башҡа.

Милләт Халыҡ, кеш. %
Башҡорттар 44 025 19,72
Урыҫтар 146 126 65,45
Татарҙар 12 102 5,42
Мишәрҙәр 2528 1,13
Типтәрҙәр 13276 5,95
Мордвалар 2945 1,32
Бөтәһе 223 245 100,00

Иҡтисад[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

XX быуат башында Белорет заводы, Ҡағы заводы, Тирлән заводы, Үҙән заводы, Үрге Әүжән-Петровск заводы эшләй.

Иҫкәрмәләр[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

  1. ↑ Демоскоп Weekly. Первая всеобщая перепись населения Российской Империи 1897 г. Наличное население в губерниях, уездах, городах Российской Империи (без Финляндии). Архивировано 25 февраль 2012 года.
  2. ↑ Троицкий уезд, Барын— и Кара—Табынские волости

Һылтанмалар[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Әҙәбиәт[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

  • Список населённых мест по сведениям 1866 года. Т.28: Оренбургская губерния. СПб., 1871;
  • Волости и гмины 1890 года. Оренбургская губерния. СПб., 1890;
  • Первая всеобщая перепись населения Российской империи, 1897 г. Т.28: Оренбургская губерния. Т.28. СПб., 1904.

«https://ba.wikipedia.org/w/index.php?title=Верхнеурал_өйәҙе&oldid=1051872» битенән алынған