(Go: >> BACK << -|- >> HOME <<)
Эстәлеккә күсергә

Бикбов Юныс Юлбарыҫ улы: өлгөләр араһындағы айырма

Википедия — ирекле энциклопедия мәғлүмәте
Интерактивная навигация по истории
← Алдағы үҙгәртеү
Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
ВизуальВикитекст
 
(4 ҡатнашыусының 25 аралыҡтағы өлгөһө күрһәтелмәгән)
1 юл: 1 юл:
{{Государственный деятель
{{Государственный деятель
| имя = Юныс Юлбарыҫ улы Бикбов
| имя = Юныс Юлбарыҫ улы Бикбов
| изображение = Bikbov.jpg
| оригинал имени =
| изображение =
| ширина = 190
| должность = [[Кесе Ҡоролтай]] рәйесе, [[Башҡорт Хөкүмәте]] рәйесе (1917—1919)
| ширина =
| флаг = Флаг Башкурдистана.png
| должность = [[Кесе Ҡоролтай]] рәйесе, [[Башҡорт Хөкүмәте]] рәйесе (1917—1919), АСБР юстицияһының халыҡ комиссары
| флаг = Флаг башкир.png
| образование = [[Ҡазан дәүләт университеты|Ҡазан университеты]]
| образование = [[Ҡазан дәүләт университеты|Ҡазан университеты]]
| дата рождения = 1883
| дата рождения = 1883
| место рождения = {{ТУ|Ырымбур губернаһы}}, [[Орск өйәҙе]], [[Әбүләйес (Ейәнсура районы)|Әбүләйес]] ауылы<ref name="Х">Хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның {{ТУ|Ейәнсура районы}}.</ref>
| место рождения = {{ТУ|Ырымбур губернаһы}}, [[Орск өйәҙе]], 2-се Үҫәргән улусы, [[Әбүләйес (Ейәнсура районы)|Әбүләйес]] ауылы
| дата смерти = 1942
| дата смерти = 1943
| место смерти = {{ВБУ|Ҡаҙаҡ ССР-ы|Ҡаҙағстанда}}, Ҡарағанды ҡалаһы
| место смерти = {{ВБУ|Ҡаҙаҡ ССР-ы|Ҡаҙағстанда}}, [[Ҡарағанда]] ҡалаһы
| похоронен =
| похоронен =
| в браке =
| в браке =
| дети =
| дети = Рауил, Салауат, Ырыҫ
| партия =
| партия =
|награды=
|награды=
}}
}}
{{фамилиялаш|Бикбов}}
{{фамилиялаш|Бикбов}}
'''Юныс Юлбарыҫ улы Бикбов''' ([[1883]], [[Ырымбур губернаһы]], [[Орск өйәҙе]], [[Әбүләйес (Ейәнсура районы)|Әбүләйес]] ауылы<ref name="Х" /> — [[1943]], [[Ҡарағанда]] ҡалаһы) — [[Башҡорт милли хәрәкәте]] эшмәкәре. [[Башҡорт Хөкүмәте]] Рәйесе (1917—1919).
'''Бикбов Юныс Юлбарыҫ улы''' ([[1883]]—[[1943]]) — [[Башҡорт милли-азатлыҡ хәрәкәте]] етәкселәренең береһе. [[Башҡорт Хөкүмәте]] Рәйесе (1917—1919).


== Биографияһы ==
== Биографияһы ==
[[Файл:Бикбовы.jpg|thumb|left|250px|[[Юлбарыҫ Бикбов]] (ултыра) һәм уның улы Юныс Бикбов]]
1911 йылда [[Ҡазан дәүләт университеты|Ҡазан университетының]] юридик факультетын тамамлай. Артабан [[Орск өйәҙе]] 2‑се Үҫәргән улусында мировой судья булып хеҙмәт итә.
Бикбов Юныс Юлбарыҫ улы [[1883 йыл]]да [[Ырымбур губернаһы]] [[Орск өйәҙе]] 2-се Үҫәргән улусы (хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның {{ТУ|Ейәнсура районы}}) [[Әбүләйес (Ейәнсура районы)|Әбүләйес]] ауылында [[Бикбов Юлбарыҫ Сурағол улы]] ғаиләһендә тыуған. Сығышы менән [[үҫәргән]] ырыуының күренекле башлығы [[Бикбау бей]] нәҫеленән<ref name="Ярмуллин А. Ш." >{{Китап|автор=[[Ярмуллин Азат Шакирйән улы|Ярмуллин А. Ш.]]|заглавие=У истоков Башкирской республики. Биографии деятелей Башкирского национального движения (1917—1920 гг.)|ответственный=|ссылка=|место=Уфа|издательство=Китап|год=2017|том=|страниц=232|страницы=17—20|isbn=978-5-295-06659-7|ref=}}</ref>.


Юныс ауылы [[мәҙрәсә]]һендә белем ала, артабан рус мәктәбендә уҡый. Аҙаҡ Ырымбур гимназияһына уҡырға керә, бында социал-демократик түңәрәктең ағзаһы, һуңыраҡ эсерҙар партияһының ағзаһы булып китә<ref name="Протасов Л. Г." >[http://www.hrono.info/biograf/bio_b/bikbov_ju.php Юнус Юлбарсович Бикбов] // Протасов Л. Г. Люди Учредительного собрания: портрет в интерьере эпохи. — М., РОСПЭН, 2008.</ref>.
1917 йылда августа алып [[Башҡорт мәркәз шураһы]] ағзалығына кандидат, ноябрҙә Бөтә Рәсәй Ойоштороу йыйылышына һайлана. Августа, декабрҙә [[Бөтә башҡорт ҡоролтайҙары|2‑се һәм 3‑сө Бөтә башҡорт ҡоролтайы]] делегаты була. 1917 йылда декабрҙә башлап [[Башҡорт Хөкүмәте]] Рәйесе, 1919 йылда ғинуарҙә — ағзаһы.


1909 йылда [[Ҡазан Император университеты]]ның юридик факультетына уҡырға ебәрелә һәм унда «башҡорт стипендияһы» иҫәбенә белем ала. Студент йылдарында И. А. Әхтәмов етәксегендәге йәштәр түңәрәгенең ағзаһы була<ref>[http://chel-portal.ru/enc/Bikbov_Yunus_Yulbarsovich Энциклопедия Челябинска]</ref>.
1918 йылда сентябрҙә Бөтә Рәсәй Ойоштороу йыйылышы ағзалары комитеты менән [[Башҡортостан автономияһы]]н таныу, [[Башҡорт армияһы|Башҡорт ғәскәрен]] Халыҡ армияһы составына индереү тураһында һөйләшеүҙәр алып бара, [[Өфө дәүләт кәңәшмәһе]] эшендә ҡатнаша.


1911 йылда университетты тамамлағандан һуң, [[Орск өйәҙе]] 2‑се Үҫәргән улусында мировой судья булып хеҙмәт итә<ref name="Бикбаев Р. Ә., Исхаҡов С. М.">{{БЭ2013|index.php/read/8-statya/2245-bikbov-yunys-yulbary-uly|автор=Бикбаев Р. Ә., Исхаҡов С. М.}}</ref>.
1919 йылдың февраленән — 1920 йылдың сентябренә ҡәҙәр [[Башҡортостан хәрби‑революцион комитеты]] ағзаһы һәм [[АСБР]] юстицияһының халыҡ комиссары була.


1917 йылдың йәйенән [[Башҡортостан автономияһы|автономия]] өсөн [[Башҡорт милли-азатлыҡ хәрәкәте]]нең иң әүҙем эшмәкәрҙәренең береһе була. Июнь аҙағында атаһы [[Бикбов Юлбарыҫ Сурағол улы|Юлбарыҫ Бикбов]] менән бергә ''[[Башҡорт өлкә бюроһы|Башҡорт халҡы союзы бюроһының]]'' ағзаһы итеп һайлана. [[Бөтә башҡорт ҡоролтайҙары|1‑се һәм 2-се Бөтә башҡорт ҡоролтайҙарын]] ойоштороуҙа һәм уҙғарыуҙа ҡатнаша<ref>{{статья
1920—1930 йылдарҙа [[Йылайыр кантоны]]нда халыҡ судьяһы вазифаһын үтәй. 1930 йылда ҡулға алына, 1933 йылда азат ителә.
|автор = [[Насиров Рәүеф Хәй улы|Насиров Р. Х.]]
|заглавие = Башҡорт хөкүмәтенең тәүге рәйесе
|ссылка =
|язык =
|издание = [[Ватандаш (журнал)|Ватандаш]]
|тип =
|год = 1999
|том =
|номер = 4
|страницы =
|doi =
|issn = 1683-3554
}}</ref>.


1917 йылдың авгусында [[Башҡорт мәркәз шураһы]] ағзалығына кандидат итеп һайлана<ref name="Бикбаев Р. Ә., Исхаҡов С. М."/>. Ноябрҙә Ырымбур губернаһы [[башҡорттар]]ынан [[Бөтә Рәсәй Ойоштороу йыйылышы]]на депутат итеп һайлана<ref name="Протасов Л. Г." />.
1933—1937 йылдарҙа [[Ташкент]]та уҡытыусы булып эшләй. 1937 йылда репрессиялана, 1962 йылда аҡлана.

1917 йылдың декабрендә [[Бөтә башҡорт ҡоролтайҙары|3‑сө Бөтә башҡорт ҡоролтайы]] делегаты була. 20 декабрҙә съезд барышында ойошторолған предпарламент — [[Кесе ҡоролтай]]ҙың рәйесе, [[Башҡорт Хөкүмәте]]нең рәйесе итеп һайлана.

Башҡорт Хөкүмәте рәйесе булараҡ [[Башҡортостан автономияһы]]ның урындағы власть органдарын (кантон башҡармадарын һәм дивандарын) ойоштороу эше менән шөғөлләнә. [[Ырымбур]] большевиктарҙың ҡулына күскәс, 1918 йылдың 4 февралендә Ырымбур мосолман губерна революцион комитеты Башҡорт Хөкүмәтенең 7 ағзаһын ҡулға ала. Автономия хөкүмәтенең эшмәкәрлеге туҡтап ҡалғас, ҡулға алынып өлгөрмәгән Бикбов үҙенең туған ауылына йүнәлә һәм [[Шәйехзада Бабич]]ты үҙ йортона алып ҡайта<ref name="Ярмуллин А. Ш." />.

1918 йылдың июнендә [[Силәбе]] ҡалаһында Башҡорт Хөкүмәте йәнә үҙ эшен башлай, хөкүмәт рәйесе вазифаһын ваҡытлыса [[Сәғит Мирасов]] башҡара. 1918 йылдың авгусында хөкүмәт большевиктарҙан азат ителгән Ырымбур ҡалаһына [[Каруанһарай]]ға ҡайтҡас, Юныс Бикбов Башҡорт Хөкүмәте рәйесе вазифаһын үтәй башлай. Уның етәкселегендә [[Кесе ҡоролтай]] ағзалары юридик эштәр менән шөғөлләнә, ауыл хужалығы һәм урман идаралығына ҡағылған закондар ҡабул итә<ref name="Ярмуллин А. Ш." />.

1918 йылдың сентябрендә [[Бөтә Рәсәй Ойоштороу йыйылышы ағзалары комитеты]] (Комуч) менән [[Башҡортостан автономияһы]]н таныу, [[Башҡорт армияһы|Башҡорт ғәскәрен]] Халыҡ армияһы составына индереү тураһында һөйләшеүҙәр алып бара. Башҡортостан автономияһы делегацияһы составында [[Өфө дәүләт кәңәшмәһе]] эшендә ҡатнаша<ref>{{книга
| автор =
| заглавие = А. А. Валидов — организатор автономии Башкортостана. У истоков федерализма в России (1917—1920). Документы и материалы. /Сост. Н. М. Хисматуллина, Р. Н. Бикметова, А. М. Галеева, Ю. Р. Сайранов
| ссылка =
| ответственный =
| место = Уфа
| издательство = Китап
| год = 2005
| том = 1
| страниц = 392
| страницы = 159
| isbn = 5-295-03702-9
| ref = А. А. Валидов — организатор автономии Башкортостана.
}}</ref>.

1918 йылдың ноябрендә власть [[Колчак]]тың ҡулына күскәс, урындағы хөкүмәттәрҙе бөтөрөү сәйәсәте башлана. Башҡорт Хөкүмәте был фармандарға буйһонмай һәм үҙенең эшмәкәрлеген Орск өйәҙе биләмәләрендә дауам итә. Хөкүмәт ағзаларының күбеһе большевиктар яғына сығыуҙы хуплай, әммә уның рәйесе Юныс Бикбов, [[Илдархан Мутин]] һәм башҡалар быға ҡырҡа ҡаршы була. Һөҙөмтәлә был асыҡ низағҡа килтерә, һуңғылары [[Баймаҡ]]та [[Усман Ҡыуатов]], [[Яхъя Сәлихов]], [[Таһир Имаҡов]] һәм [[Ғәлиәхмәт Хәсәнов]] тарафынан ҡулға алына. [[Әхмәтзәки Вәлидов]] ҡыҫылыша арҡаһында Бикбов һәм уның фекерҙәштәре азат ителә<ref>{{книга
| автор = [[Ҡолшәрипов Марат Мәхмүт улы|Кульшарипов М. М.]]
| заглавие = Башкирское национальное движение (1917—1921 гг.)
| ссылка =
| ответственный =
| место = Уфа
| издательство = Китап
| год = 2000
| том =
| страниц = 364
| страницы =195—196
| isbn = 5-295-02542-X
| ref =
}}</ref>.

1919 йылдың ғинуарында Юныс Бикбов, [[Илдархан Мутин]], [[Искәндәрбәк Солтанов]] һәм [[Хажиәхмәт Ишбулатов]] хөкүмәт эштәренән ситләтелә, ә Башҡорт Хөкүмәте рәйесе итеп [[Мстислав Ҡулаев]] һайлана<ref name="Ярмуллин А. Ш." />.

1919 йылдың февраленән [[Башҡортостан хәрби‑революцион комитеты]] (Башревком) ағзаһы итеп һайлана<ref name="Бикбаев Р. Ә., Исхаҡов С. М."/>. 1919 йылдың 7 апрелендә бер нисә көнгә туған ауылына отпускыға ҡайта, әммә кире эшенә ҡайтмай. Аҡтарҙың уңышлы наступление һуң, Башревком [[Һамар]], аҙаҡ [[Саранск]] ҡалаһына эвакуациялана. Башревкомда Бикбовты аҡтар яғына күскән тип иҫәпләйҙәр һәм уны ағзалыҡтан сығаралар. Ысынында туған ауылға ҡайтҡас, Бикбов [[Үҫәргән кантоны]] Чеботарёвка ауылы большевиктары тарафынан ҡулға алына һәм аҡтарҙың һөжүме арҡаһында азат ителә. Юныс Бикбовҡа аҡтарҙан да, ҡыҙылдарҙан да йәшенергә тура килә<ref>Бының тураһында 1919 йылдың 29 октябрендә Башревком Президиумына үҙенең объяснительная записакаһында ошолай итеп бәйән итә:<blockquote>«… Только доехал до Мурзабулатово, что в 12 верстах от нас, узнал, что белые в Муйнаково, в 30 верстах от нас, красные в Петровске. Я уже не решился ехать дальше на фронт, отступающие красные были до того разъярены после муртазинских событий, что они истерзали Бабича и Иркабаева и до 10 человек башкирских солдат в Преображенске… В первое время я скрывался в стороне, но с отдалением фронта вернулся домой, и стало жить спокойно, никто не справлялся и не доносит… Когда приблизился фронт, я опять скрываюсь в лесу и уже не один, а с 10 вооруженными солдатами-башкирами. До прихода красных мы оставались в лесу и, когда впервые вступил Петроградский полк в нашу деревню, в середине августа мы вернулись по домам. Я был в полной уверенности, что отношение товарищей красных, должно быть, изменилось, ибо был Башревком. Но, увы! Оказалось, далеко не так, отношение товарищей красных все то же — вызывающее, тот же произвол и грабежи… Я опять побоялся показываться, даже чуть не был арестован тремя красноармейцами 179-го Смоленского полка, спас случайный приезд тов. Имакова. Усерганы освободились от того кошмарного произвола только тогда, когда прибыл военный комиссар с отрядом конным Башревкома. Вот то политическое преступление, которое я совершил перед вами, за котороевы исключили меня из состава ревкома, основываясь только на слухах, несмотря на то что я избран Всебашкирским военным съездом. Такой акт, я со своей стороны, считаю в высшей степени негосударственным и ходатайствую о пересмотре такого опрометчивого решения и об отмене его»</blockquote></ref>.

Башҡортостан территорияһы аҡтарҙан азат ителгәндән һуң, ул [[Үҫәргән кантоны]] ревкомына урындағы власть органдарын ойошторорға ярҙам итә. 1920 йылдың көҙөндә [[Стәрлетамаҡ]] ҡалаһында [[АСБР|Автономиялы Совет Башҡорт Республикаһы]] юстицияһының халыҡ комиссары була. Артабан «[[Башкиропомощь]]» ойошмаһында эшләй<ref name="Ярмуллин А. Ш." />.

1920—1930 йылдарҙа [[Йылайыр кантоны]]нда халыҡ судьяһы вазифаһын үтәй<ref name="Бикбаев Р. Ә., Исхаҡов С. М."/>. 1930 йылдың 22 мартында ҡулға алына һәм 5 йылға хөкөм ителә<ref>Книга памяти жертв политических репрессий Республики Башкортостан. Т. 1. — Уфа, 1997. — С. 287.</ref>. Улдары Рауил (1918—?), Салауат (1921—?) һәм Ырыҫ (1927—?), шулай уҡ ағаһы Искәндәр (1876—?) һәм уның улы Зәйни (1910—?) репрессияға тарттырыла<ref>[http://lists.memo.ru/d4/f288.htm Жертвы политических репрессий СССР]</ref>. Юныс Бикбов Аҡ диңгеҙ—Балтика каналы төҙөлөшөнә ебәрелә. 1933 йылда азат ителә.

1933 йылда ғаиләһе менән [[Ташкент]]ҡа күсә, башта мәктәптәрҙә, ә артабан университетта уҡытыусы булып эшләй<ref name="Ярмуллин А. Ш." />.

1937 йылдың 29 сентябрендә репрессиялана, 8 йылға иркенән мәхрүм ителеүгә хөкөм ителә һәм [[Ҡарағанда]] ҡалаһына ебәрелә. 1943 йылда төрмәлә вафат була. 1962 йылда аҡлана<ref name="Бикбаев Р. Ә., Исхаҡов С. М."/>.

== Хәтер ==
* Ейәнсура районы Әбүләис ауылында Юныс Бикбов исемен йөрөткән урам бар.
* 2018 йылдың сентябрендә Ейәнсура районы [[Иҫәнғол]] ауылында Юныс Бикбовҡа бюст асылды<ref>[https://bash.news/news/80330_ejnsura_rajony_inol_auylynda_yunys_bikbova_byust_asyldy?lang=bash Иҫәнғол ауылында Юныс Бикбовҡа бюст асылды]{{Недоступная ссылка|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>


== Иҫкәрмәләр ==
== Иҫкәрмәләр ==
37 юл: 102 юл:


== Әҙәбиәт ==
== Әҙәбиәт ==
* ''Исхаков С. М., Бикбаев Р. А.'' Бикбов Юнуc Юлбарисович. // Башкирская энциклопедия. Т. 1. — Уфа, 2005. — С. 463.
* ''[[Ярмуллин Азат Шакирйән улы|Ярмуллин А. Ш.]]'' Юныс Бикбов //Автономиялы Башҡортостан байрағы аҫтында. — Өфө, 2009.
* {{книга
| автор = [[Ҡолшәрипов Марат Мәхмүт улы|Кульшарипов М. М.]]
| заглавие = Башкирское национальное движение (1917—1921 гг.)
| ссылка =
| ответственный =
| место = Уфа
| издательство = Китап
| год = 2000
| том =
| страниц = 364
| страницы =195—196
| isbn = 5-295-02542-X
| ref =
}}
* {{статья
|автор = [[Насиров Рәүеф Хәй улы|Насиров Р.]]
|заглавие = Башҡорт хөкүмәтенең тәүге рәйесе
|ссылка =
|язык =
|издание = [[Ватандаш (журнал)|Ватандаш]]
|тип =
|год = 1999
|том =
|номер = 4
|страницы =
|doi =
|issn = 1683-3554
}}
* ''[[Ярмуллин Азат Шакирйән улы|Ярмуллин А. Ш.]]'' Юныс Бикбов // Автономиялы Башҡортостан байрағы аҫтында. — Өфө, 2009.
* {{Китап|автор=[[Ярмуллин Азат Шакирйән улы|Ярмуллин А. Ш.]]|заглавие=У истоков Башкирской республики. Биографии деятелей Башкирского национального движения (1917—1920 гг.)|ответственный=|ссылка=|место=Уфа|издательство=Китап|год=2017|том=|страниц=232|страницы=17—20|isbn=978-5-295-06659-7|ref=}}


== Һылтанмалар ==
== Һылтанмалар ==
43 юл: 138 юл:


{{Башҡортостан хөкүмәте етәкселәре}}
{{Башҡортостан хөкүмәте етәкселәре}}
{{Башҡортостан парламенттарының етәкселәре}}


[[Категория:Ҡазан университетын тамамлаусылар]]
[[Категория:Ҡазан Император университетын тамамлаусылар]]
[[Категория:Башҡорт АССР-ының дәүләт эшмәкәрҙәре]]
[[Категория:Башҡорт АССР-ының дәүләт эшмәкәрҙәре]]
[[Категория:Башҡорт милли-азатлыҡ хәрәкәте эшмәкәрҙәре]]
[[Категория:Башҡорт милли-азатлыҡ хәрәкәте эшмәкәрҙәре]]
51 юл: 147 юл:
[[Категория:Кесе Ҡоролтай ағзалары]]
[[Категория:Кесе Ҡоролтай ағзалары]]
[[Категория:Башҡорт Хөкүмәте ағзалары]]
[[Категория:Башҡорт Хөкүмәте ағзалары]]
[[Категория:Башҡортостан хәрби-революцион комитеты ағзалары]]
[[Категория:Башҡортостан Хәрби-революцион комитеты ағзалары]]
[[Категория:Эсерҙар]]
[[Категория:Эсерҙар]]
[[Категория:Башҡортостан юристары]]
[[Категория:Башҡортостан юристары]]

16:22, 20 декабрь 2022, ағымдағы өлгө

Юныс Юлбарыҫ улы Бикбов
Юныс Юлбарыҫ улы Бикбов
Флаг
Флаг
 Кесе Ҡоролтай рәйесе, Башҡорт Хөкүмәте рәйесе (1917—1919)
 
Тыуған: 1883({{padleft:1883|4|0}})
Ырымбур губернаһы, Орск өйәҙе, 2-се Үҫәргән улусы, Әбүләйес ауылы
Үлгән: 1943({{padleft:1943|4|0}})
Ҡаҙаҡ ССР-ы, Ҡарағанда ҡалаһы
Балалары: Рауил, Салауат, Ырыҫ
Партия: Социалист-революционерҙар партияһы[d]
Белеме: Ҡазан университеты
Википедияла Бикбов фамилиялы башҡа кешеләр тураһында мәҡәләләр бар.

Бикбов Юныс Юлбарыҫ улы (1883—1943) — Башҡорт милли-азатлыҡ хәрәкәте етәкселәренең береһе. Башҡорт Хөкүмәте Рәйесе (1917—1919).

Биографияһы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Юлбарыҫ Бикбов (ултыра) һәм уның улы Юныс Бикбов

Бикбов Юныс Юлбарыҫ улы 1883 йылда Ырымбур губернаһы Орск өйәҙе 2-се Үҫәргән улусы (хәҙерге Башҡортостан Республикаһының Ейәнсура районы) Әбүләйес ауылында Бикбов Юлбарыҫ Сурағол улы ғаиләһендә тыуған. Сығышы менән үҫәргән ырыуының күренекле башлығы Бикбау бей нәҫеленән[1].

Юныс ауылы мәҙрәсәһендә белем ала, артабан рус мәктәбендә уҡый. Аҙаҡ Ырымбур гимназияһына уҡырға керә, бында социал-демократик түңәрәктең ағзаһы, һуңыраҡ эсерҙар партияһының ағзаһы булып китә[2].

1909 йылда Ҡазан Император университетының юридик факультетына уҡырға ебәрелә һәм унда «башҡорт стипендияһы» иҫәбенә белем ала. Студент йылдарында И. А. Әхтәмов етәксегендәге йәштәр түңәрәгенең ағзаһы була[3].

1911 йылда университетты тамамлағандан һуң, Орск өйәҙе 2‑се Үҫәргән улусында мировой судья булып хеҙмәт итә[4].

1917 йылдың йәйенән автономия өсөн Башҡорт милли-азатлыҡ хәрәкәтенең иң әүҙем эшмәкәрҙәренең береһе була. Июнь аҙағында атаһы Юлбарыҫ Бикбов менән бергә Башҡорт халҡы союзы бюроһының ағзаһы итеп һайлана. 1‑се һәм 2-се Бөтә башҡорт ҡоролтайҙарын ойоштороуҙа һәм уҙғарыуҙа ҡатнаша[5].

1917 йылдың авгусында Башҡорт мәркәз шураһы ағзалығына кандидат итеп һайлана[4]. Ноябрҙә Ырымбур губернаһы башҡорттарынан Бөтә Рәсәй Ойоштороу йыйылышына депутат итеп һайлана[2].

1917 йылдың декабрендә 3‑сө Бөтә башҡорт ҡоролтайы делегаты була. 20 декабрҙә съезд барышында ойошторолған предпарламент — Кесе ҡоролтайҙың рәйесе, Башҡорт Хөкүмәтенең рәйесе итеп һайлана.

Башҡорт Хөкүмәте рәйесе булараҡ Башҡортостан автономияһының урындағы власть органдарын (кантон башҡармадарын һәм дивандарын) ойоштороу эше менән шөғөлләнә. Ырымбур большевиктарҙың ҡулына күскәс, 1918 йылдың 4 февралендә Ырымбур мосолман губерна революцион комитеты Башҡорт Хөкүмәтенең 7 ағзаһын ҡулға ала. Автономия хөкүмәтенең эшмәкәрлеге туҡтап ҡалғас, ҡулға алынып өлгөрмәгән Бикбов үҙенең туған ауылына йүнәлә һәм Шәйехзада Бабичты үҙ йортона алып ҡайта[1].

1918 йылдың июнендә Силәбе ҡалаһында Башҡорт Хөкүмәте йәнә үҙ эшен башлай, хөкүмәт рәйесе вазифаһын ваҡытлыса Сәғит Мирасов башҡара. 1918 йылдың авгусында хөкүмәт большевиктарҙан азат ителгән Ырымбур ҡалаһына Каруанһарайға ҡайтҡас, Юныс Бикбов Башҡорт Хөкүмәте рәйесе вазифаһын үтәй башлай. Уның етәкселегендә Кесе ҡоролтай ағзалары юридик эштәр менән шөғөлләнә, ауыл хужалығы һәм урман идаралығына ҡағылған закондар ҡабул итә[1].

1918 йылдың сентябрендә Бөтә Рәсәй Ойоштороу йыйылышы ағзалары комитеты (Комуч) менән Башҡортостан автономияһын таныу, Башҡорт ғәскәрен Халыҡ армияһы составына индереү тураһында һөйләшеүҙәр алып бара. Башҡортостан автономияһы делегацияһы составында Өфө дәүләт кәңәшмәһе эшендә ҡатнаша[6].

1918 йылдың ноябрендә власть Колчактың ҡулына күскәс, урындағы хөкүмәттәрҙе бөтөрөү сәйәсәте башлана. Башҡорт Хөкүмәте был фармандарға буйһонмай һәм үҙенең эшмәкәрлеген Орск өйәҙе биләмәләрендә дауам итә. Хөкүмәт ағзаларының күбеһе большевиктар яғына сығыуҙы хуплай, әммә уның рәйесе Юныс Бикбов, Илдархан Мутин һәм башҡалар быға ҡырҡа ҡаршы була. Һөҙөмтәлә был асыҡ низағҡа килтерә, һуңғылары Баймаҡта Усман Ҡыуатов, Яхъя Сәлихов, Таһир Имаҡов һәм Ғәлиәхмәт Хәсәнов тарафынан ҡулға алына. Әхмәтзәки Вәлидов ҡыҫылыша арҡаһында Бикбов һәм уның фекерҙәштәре азат ителә[7].

1919 йылдың ғинуарында Юныс Бикбов, Илдархан Мутин, Искәндәрбәк Солтанов һәм Хажиәхмәт Ишбулатов хөкүмәт эштәренән ситләтелә, ә Башҡорт Хөкүмәте рәйесе итеп Мстислав Ҡулаев һайлана[1].

1919 йылдың февраленән Башҡортостан хәрби‑революцион комитеты (Башревком) ағзаһы итеп һайлана[4]. 1919 йылдың 7 апрелендә бер нисә көнгә туған ауылына отпускыға ҡайта, әммә кире эшенә ҡайтмай. Аҡтарҙың уңышлы наступление һуң, Башревком Һамар, аҙаҡ Саранск ҡалаһына эвакуациялана. Башревкомда Бикбовты аҡтар яғына күскән тип иҫәпләйҙәр һәм уны ағзалыҡтан сығаралар. Ысынында туған ауылға ҡайтҡас, Бикбов Үҫәргән кантоны Чеботарёвка ауылы большевиктары тарафынан ҡулға алына һәм аҡтарҙың һөжүме арҡаһында азат ителә. Юныс Бикбовҡа аҡтарҙан да, ҡыҙылдарҙан да йәшенергә тура килә[8].

Башҡортостан территорияһы аҡтарҙан азат ителгәндән һуң, ул Үҫәргән кантоны ревкомына урындағы власть органдарын ойошторорға ярҙам итә. 1920 йылдың көҙөндә Стәрлетамаҡ ҡалаһында Автономиялы Совет Башҡорт Республикаһы юстицияһының халыҡ комиссары була. Артабан «Башкиропомощь» ойошмаһында эшләй[1].

1920—1930 йылдарҙа Йылайыр кантонында халыҡ судьяһы вазифаһын үтәй[4]. 1930 йылдың 22 мартында ҡулға алына һәм 5 йылға хөкөм ителә[9]. Улдары Рауил (1918—?), Салауат (1921—?) һәм Ырыҫ (1927—?), шулай уҡ ағаһы Искәндәр (1876—?) һәм уның улы Зәйни (1910—?) репрессияға тарттырыла[10]. Юныс Бикбов Аҡ диңгеҙ—Балтика каналы төҙөлөшөнә ебәрелә. 1933 йылда азат ителә.

1933 йылда ғаиләһе менән Ташкентҡа күсә, башта мәктәптәрҙә, ә артабан университетта уҡытыусы булып эшләй[1].

1937 йылдың 29 сентябрендә репрессиялана, 8 йылға иркенән мәхрүм ителеүгә хөкөм ителә һәм Ҡарағанда ҡалаһына ебәрелә. 1943 йылда төрмәлә вафат була. 1962 йылда аҡлана[4].

Хәтер[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

  • Ейәнсура районы Әбүләис ауылында Юныс Бикбов исемен йөрөткән урам бар.
  • 2018 йылдың сентябрендә Ейәнсура районы Иҫәнғол ауылында Юныс Бикбовҡа бюст асылды[11]

Иҫкәрмәләр[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 Ярмуллин А. Ш. У истоков Башкирской республики. Биографии деятелей Башкирского национального движения (1917—1920 гг.). — Уфа: Китап, 2017. — С. 17—20. — 232 с. — ISBN 978-5-295-06659-7.
  2. ↑ 2,0 2,1 Юнус Юлбарсович Бикбов // Протасов Л. Г. Люди Учредительного собрания: портрет в интерьере эпохи. — М., РОСПЭН, 2008.
  3. ↑ Энциклопедия Челябинска
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 Бикбаев Р. Ә., Исхаҡов С. М. Бикбов Юныс Юлбарыҫ улы // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9.
  5. ↑ Насиров Р. Х. Башҡорт хөкүмәтенең тәүге рәйесе // Ватандаш. — 1999. — № 4. — ISSN 1683-3554.
  6. ↑ А. А. Валидов — организатор автономии Башкортостана. У истоков федерализма в России (1917—1920). Документы и материалы. /Сост. Н. М. Хисматуллина, Р. Н. Бикметова, А. М. Галеева, Ю. Р. Сайранов. — Уфа: Китап, 2005. — Т. 1. — С. 159. — 392 с. — ISBN 5-295-03702-9.
  7. ↑ Кульшарипов М. М. Башкирское национальное движение (1917—1921 гг.). — Уфа: Китап, 2000. — С. 195—196. — 364 с. — ISBN 5-295-02542-X.
  8. ↑ Бының тураһында 1919 йылдың 29 октябрендә Башревком Президиумына үҙенең объяснительная записакаһында ошолай итеп бәйән итә:

    «… Только доехал до Мурзабулатово, что в 12 верстах от нас, узнал, что белые в Муйнаково, в 30 верстах от нас, красные в Петровске. Я уже не решился ехать дальше на фронт, отступающие красные были до того разъярены после муртазинских событий, что они истерзали Бабича и Иркабаева и до 10 человек башкирских солдат в Преображенске… В первое время я скрывался в стороне, но с отдалением фронта вернулся домой, и стало жить спокойно, никто не справлялся и не доносит… Когда приблизился фронт, я опять скрываюсь в лесу и уже не один, а с 10 вооруженными солдатами-башкирами. До прихода красных мы оставались в лесу и, когда впервые вступил Петроградский полк в нашу деревню, в середине августа мы вернулись по домам. Я был в полной уверенности, что отношение товарищей красных, должно быть, изменилось, ибо был Башревком. Но, увы! Оказалось, далеко не так, отношение товарищей красных все то же — вызывающее, тот же произвол и грабежи… Я опять побоялся показываться, даже чуть не был арестован тремя красноармейцами 179-го Смоленского полка, спас случайный приезд тов. Имакова. Усерганы освободились от того кошмарного произвола только тогда, когда прибыл военный комиссар с отрядом конным Башревкома. Вот то политическое преступление, которое я совершил перед вами, за котороевы исключили меня из состава ревкома, основываясь только на слухах, несмотря на то что я избран Всебашкирским военным съездом. Такой акт, я со своей стороны, считаю в высшей степени негосударственным и ходатайствую о пересмотре такого опрометчивого решения и об отмене его»
  9. ↑ Книга памяти жертв политических репрессий Республики Башкортостан. Т. 1. — Уфа, 1997. — С. 287.
  10. ↑ Жертвы политических репрессий СССР
  11. ↑ Иҫәнғол ауылында Юныс Бикбовҡа бюст асылды(недоступная ссылка)

Әҙәбиәт[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

  • Исхаков С. М., Бикбаев Р. А. Бикбов Юнуc Юлбарисович. // Башкирская энциклопедия. Т. 1. — Уфа, 2005. — С. 463.
  • Кульшарипов М. М. Башкирское национальное движение (1917—1921 гг.). — Уфа: Китап, 2000. — С. 195—196. — 364 с. — ISBN 5-295-02542-X.
  • Насиров Р. Башҡорт хөкүмәтенең тәүге рәйесе // Ватандаш. — 1999. — № 4. — ISSN 1683-3554.
  • Ярмуллин А. Ш. Юныс Бикбов // Автономиялы Башҡортостан байрағы аҫтында. — Өфө, 2009.
  • Ярмуллин А. Ш. У истоков Башкирской республики. Биографии деятелей Башкирского национального движения (1917—1920 гг.). — Уфа: Китап, 2017. — С. 17—20. — 232 с. — ISBN 978-5-295-06659-7.

Һылтанмалар[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

«https://ba.wikipedia.org/w/index.php?title=Бикбов_Юныс_Юлбарыҫ_улы&oldid=1202151» битенән алынған