Bu kadar zor ve masraflı bir alanda Türkiye’den dünyaya örnek bir başarı hikayesi çıkıyor. Evet LÖSEV’den söz ediyorum.
LÖSEV’İN KARNESİ
Size LÖSEV’in hikayesini anlatmadan önce rakamlarla bir bilanço paylaşmak istiyorum. Aşağıdaki tabloda da göreceğiniz gibi hiç kimsenin el atmak istemediği bir alanda hizmet veren LÖSEV, şimdiye kadar aileleriyle birlikte 125 bin kişiye hizmet etmiş bir kurum. Dünyada bir benzeri olmayan özel mimariye sahip kampüsünde kendi hastanesi, okulu ve hastaların aileleriyle birlikte kalacağı lojmanları bulunan bir vakıf.
KURULUŞUNDAN BU YANA RAKAMLARLA LÖSEV …
ATÖLYELERDE EĞİTİM ALAN VE ÇALIŞAN ANNE SAYISI
500’ün üzerinde
LÖSANTE’DE TEDAVİ ALAN ÇOCUK SAYISI
284 lösemi hastası
Peki bu ekonominin borsası NASDAQ’ta Türkiye’den kaç şirket var? 11 Milyonluk Yunanistan’ın onlarca, 8 Milyonluk İsrail’in neredeyse 100 şirketinin rekabet ettiği NASDAQ’ta 80 milyonluk Türkiye’den tek bir şirket bile yok.
2017 Girişimcilik ve İnovasyon Zirvesi
Geçen hafta NASDAQ merkezinde benim de konuşmacı olarak katıldığım bir zirvede bu çelişkiye son vermenin formülü arandı. Hamdi Ulukaya, Muhtar Kent, Murat Sönmez, Ayşegül İldeniz, Magdalena Yeşil gibi birçok başarılı ismin katılımıyla ve Cüneyt Özdemir’in moderatörlüğünde gerçekleştirilen zirvede konuşulanlar basında geniş bir şekilde yer aldı. Benim bu konuda söyleyeceklerimi de zaten biliyorsunuz. O nedenle ben size bu hafta zirvenin ardındaki ismi, sevgili Murat Emirdağ’ı tanıtmak istiyorum. Zira eğer Türkiye, katma değeri yüksek üretime geçecekse bunun yolu bu yeni ekonomide dünya çapında başarılı olmuş isimleri daha iyi tanımaktan ve onlara daha çok kulak vermekten geçiyor.
Microsoft, Zynga ve Instacart’ta yöneticilik yapmış bir genç
Murat Emirdağ’ın yeni ekonomideki serüveni Microsoft'un Seattle'daki küresel merkezinde başlamış. Orada Hotmail'den arama motoru Bing'e kadar önemli projelerde yöneticilik yapmış, ardından San Francisco'da dünyanın en önde gelen internet ve mobil oyun şirketlerinden Znyga’ya Başkan Yardımcısı olarak geçmiş. Zynga’yı duymadıysanız özellikle sanal çiftçilik oyunu FarmVille ya da kelime oyunu Words with Friends gibi popüler hitleri emininm duymuşsunuzdur. Murat, en son ABD'de market alışverişi deneyimini değiştirmeyi hedefleyen ve kısa zamanda milyarlarca dolarlık bir değere ulaşarak büyük bir başarı hikayesi yaratan Instacart'ta da Başkan Yardımcılığı yapmış. Ve bu başarılarının ardından Silikon Vadisi'nde kendi stratejik danışmanlık ve yatırım firmasını kurmuş (M-Factory Ventures). Murat’ın genç yaşına rağmen yeni ekonominin zirvesinde olmasında elbette çok iyi bir eğitimin de payı var (İstanbul Erkek, Boğaziçi ve Columbia Business School).
Neden Girişimcilik ve İnovasyon?
Murat’a neden Türkiye’de girişimcilik ve inovasyonu dert ettiğini sordum. Aldığım yanıtı paylaşıyorum:
Yıllar içinde yer aldığım başarılı projelerde gözlemlediğim ana ortak nokta şu: Vizyoner girişimci, günlük hayattaki sorunlara yeni ve basit çözümler sunar! O nedenle naçizane görüşüm, geleceğin dünyasının girişimcilik ve inovasyon kavramlarının üzerinde inşa edileceği yönünde. Bu bağlamda gerek akademik (örneğin, Stanford ve Columbia gibi saygın üniversitelerin çatısı altındaki projelere) gerekse uluslararası organizasyonlara elimden geldiğince mentörlük sağlamaya ve destek vermeye çalışıyorum. Elbette, global platformda tüm bu projeleri hayata geçirirken kalbim daima doğduğum, büyüdüğüm topraklarda. İşte, geçtiğimiz hafta, dünyanın teknoloji borsası olarak bilinen NASDAQ'ın New York’taki merkezinde gerçekleştirdiğimiz TPF Girişimcilik ve İnovasyon Zirvesi tam da bu duygunun bir meyvesi.
Niçin tatilde öğrenme meselesini her sene yeniden gündeme getiriyorum?
Son yıllarda eğitim alanında en çok gündeme gelen araştırmalardan biri öğrencilerin okulda olduğu kadar okul dışında da zamanlarını nasıl geçirdiği meselesi. Okul dışı zaman denince ilk bilmemiz gereken kavram ise “tatilde öğrenme kaybı.” Malum, ülkemiz yapılan tüm uluslararası sınavlarda giderek geriliyor. O nedenle eğer bu gidişatın değişmesini istiyorsak çocukların önümüzdeki yaz tatilinde ne yapacağı üzerine biraz kafa yormamız gerekiyor. Bu yazının amacı hem aileleri hem eğitimcileri hem de karar vericileri ciddi bir tartışmaya davet etmek.
‘Tatilde öğrenme kaybı’ nedir?
Tatilde öğrenme kaybı öğrencilerin okuldan uzak kaldığı dönemde öğrenmiş olduklarının bir kısmını unutması demek. Boylamsal araştırmalar bir yaz tatili boyunca öğrencilerin ortalama olarak matematik ve okuma yazma gibi temel derslerde öğrendiklerinin yaklaşık 10’da birini yani ortalama 1 aylık bir müfredatı her yaz tatilinde kaybettiklerini gösteriyor. Tatilden dönen çocuklar bir sonraki sınıfa ortalama olarak bir ay geriden başlıyor. Bu kayıp en fazla ilkokul çağında ve ilk 4 yılda gözlemleniyor. Ortaokul ve özellikle lise yıllarında tatilde öğrenme kaybı azalıyor ama öğrenme kaybı yıllar itibariyle eklenerek devam ettiğinden, 12 yıllık temel eğitim süreci sonunda yaz tatilinden dolayı ortalama öğrenme kaybı tam bir akademik yılın heba olması anlamına geliyor. Yani üniversite sınavına gelen ortalama bir öğrenci yaz tatilinden dolayı yaklaşık bir yıllık bir öğrenme kaybıyla bu sınava giriyor.
Yaz tatili neden en çok yoksul çocukları etkiliyor?
Dar gelirli ailelerden gelen çocuklarla varlıklı ailelerden gelen çocuklar arasındaki başarı farkının nerdeyse üçte ikisi yaz tatilinden kaynaklanıyor! Yapılan araştırmalar okulun açık olduğu dönemde bu iki grup arasındaki farkın azaldığını, ama yazın bu farkın açıldığını gösteriyor. Şöyle ki Eylül ayında, okullar açıldığında farklı kesimlerden gelen çocuklar arasındaki başarı farkı en yüksek seviyede bulunuyor. Akademik yıl süresince bu başarı makası giderek daralıyor. Mayıs ayına, yani akademik yıl sonuna gelindiğinde farklı gelir gruplarından gelen çocuklar arasındaki başarı farkı ciddi oranda azalıyor, makas kapanıyor. Yani bir anlamda okul ve öğretmenler üstlerine düşen görevi bir noktaya kadar yerine getiriyor. Peki sonra ne oluyor? İşte tam da bu noktada tatilde öğrenme kaybı devreye giriyor. Yaz tatili ile birlikte bu iki grup arasındaki makas yeniden açılmaya başlıyor. Çünkü üst sosyoekonomik seviyelerden gelen çocuklar yazın de öğrenmeye devam ediyor, okulda öğrendiklerini yaz tatili boyunca pekiştirip üstüne yeni deneyimler katıyor. Yoksul çocuklar ise tatil boyunca öğrenme ortamlarından uzak kaldığı için okulda öğrendiklerinin önemli bir kısmını kaybediyor. Dolayısıyla bir sonraki akademik yıl başladığında bu iki grup arasındaki makas bir önceki yıla göre biraz daha açılmış oluyor.
Tatilde öğrenme kaybı her öğrenci için geçerli mi?
Yukarıda paylaştığım tatilde öğrenme kaybı verileri ortalamayı yansıtıyor. Çocukların yaz tatilini nasıl geçirdiğine bağlı olarak bu oranlar çok ciddi olarak değişiyor. Evde eğitici kaynakları olan, müze ya da tarihsel yerleri gezen, yaz okulları ya da sanat ve spor gibi organize etkinliklere katılan öğrencilerde öğrenme kaybı olmadığı gibi ek öğrenme de gerçekleşiyor. Tatil boyunca öğretici uğraşlardan mahrum kalan öğrencilerde ise öğrenme kaybı genel ortalamanın çok üstünde oluyor. O nedenle bu iki grup arasındaki başarı farkı lise bitiminde birkaç yılı bulabiliyor. Tam olarak ne demek istediğimi anlatmak için aşağıda araştırma sonuçlarının görselini paylaşıyorum. Burada da göreceğiniz gibi tatilde öğrenme fırsatı olan öğrencilerin akademik başarısı yıllar itibariyle artarak devam ediyor, sadece okulda öğrenip tatilde öğrenme fırsatı bulamayan çocukların başarısı ise her yaz kesintiye uğrayarak geri düşüyor ve iki grup arasındaki makas her yıl biraz daha açılarak devam ediyor.
HAKİKAT SONRASI ÇAĞIN OLMAZSA OLMAZI: KOMPLO TEORİLERİ!
İnsanlar öteden beri bilmediği şeyler üzerine efsaneler uydurur. Ama artık bildiğimiz şeyler üzerine de sahte masallar sürülüyor piyasaya. İçinde yaşadığımız post-truth çağında hakikatin artık çok bir hükmü kalmadı. Sahte haberler ve o haberlerin ete kemiğe bürünmüş duygusal arka planı olan komplo teorileri, insanlara gerçeği değil duymak istedikleri masalı anlatıyor. Sansasyonel olanın daha çok tıklandığı bir internet mekanizması sayesinde komplo teorileri hakikatten daha hızlı ve daha yaygın bir şekilde geliyor önümüze. Yazı girişinde sıraladığım konuların tamamında hakikatler ortada. Tabii ki Suriyeli mülteciler et yiyen bir virüsü yaymıyor gittikleri ülkelerde. -Burada korku salarak ima edilen hastalık Layşmanyaz ya da şark çıbanı! Merak edenler Suriyeli mültecilere dair Amerika’da ortaya atılan bu komplo teorisinin tarihini ve neden mesnetsiz olduğunu şuradan okuyabilir.-
YENİ BİR SANSÜR MEKANİZMASI OLARAK KOMPLO TEORİSİ
Eskiden bir gerçeğin ortaya çıkmasını engellemek için sansür uygulanırdı. Bu şekilde bilgi dolaşıma girmeden toplumdan gizlenebiliyordu. Ancak iletişimin hızla merkezi kontrolden çıktığı hakikat-sonrası çağda artık sansür uygulayarak bilgi akışını kontrol etmek mümkün değil. Bu çağda sansür bir gerçeği yasaklayarak değil, o gerçeği pek çok yalan içinde kaybederek yapılıyor! İşte tam da bu nedenle komplo teorisi üretmek artık ortada herkesin gözünün önünde bulunan gerçeği bulanıklaştırmanın bir aracı. Bir örnekle açıklayayım.
GLOBAL ISINMA GERÇEĞİ NASIL ÖRTBAS EDİLDİ?
Bakın binlerce bilim insanı reddedilemez bir kesinlikte diyor ki “Dünya, insanların tüketim kalıpları yüzünden ısınıyor, küresel ısınma bir hakikat!” Bu gerçeğin ortaya çıkmasına yönelik ortada ciddi bir sansür yok. Yok ama bu realite çok organize bir şekilde üretilen onlarca komplo teorisi arasında kaybolup gitti. O yüzden de bu konuda en çok komplo teorisi üretilen Amerika’da nüfusun önemli bir kesimi küresel ısınmaya değil, küresel ısınmanın bilim insanları tarafından araştırma fonları almak için uydurulduğuna inanıyor. Peki en çok kim inanıyor bu tarz komplo teorilerine? Ve neden inanıyorlar?
EĞİTİM SEVİYESİ DÜŞTÜKÇE KOMPLO TEORİLERİNE İNANÇ ARTIYOR!
Komplo teorilerinin son dönemde bu kadar yaygın olması davranış bilimcileri de bu konuyu araştırmaya itti. Jan-Willem van Prooijen tarafından geçen ay yayınlanan araştırma bu alanda yapılan en kapsamlı çalışma. Yaklaşık 5 bin kişi üzerinde yapılan bu araştırmaya göre eğitim seviyesi insanları komplo teorilerine inancını belirleyen en önemli faktör. Eğitim seviyesi yükseldikçe insanların komplo teorilerine inancı azalıyor! Peki neden?
DÜNYADA ÖĞRENME MOTİVASYONU EN YÜKSEK GENÇLER BİZDE!Şimdiye kadar Türkiye’yi diğer ülkelerle kıyaslayan sayfalarca tablo okudum. Bu tabloların ortak bir özelliği vardır. Türkiye OECD ülkeleri arasında yapılan tüm sıralamalarda Meksika ve Şili ile birlikte tablonun en sonunda yer alır. Maalesef bu durum yıllardır değişmiyor. Ve acı olan bu sıralamalarda artık yerimiz bu iki ülkenin de altında. Ama OECD tarafından yayınlanan son PISA ek raporlarının birinde ilginç bir veri var. Gençlerin öğrenme motivasyonunu ölçen bir araştırmanın sonuçları son derece umut verici bizim için. PISA çerçevesinde 15 yaş gençlerin öğrenme motivasyonu incelendiğinde bizim gençler öğrenme arzusu en yüksek ilk üç ülke arasında yer alıyor. İsrail ve Amerika Birleşik Devletleri ile birlikte ilk üçü yakın aralıklarla paylaşıyoruz. Daha da önemli bir nokta ise şu: Dünyada en yüksek oranda ‘Sınıfımda en iyi öğrenci olmak istiyorum’ diyen gençler bizim gençler. Bizde bu soruya % 89 evet derken, bizden sonra gelen iki ülkeden İsrail’de %86, ABD’de ise %85 evet demiş. OECD ortalaması ise %59.
ÖĞRENME MOTİVASYONU BAŞARININ TEMEL TAŞIDIR! Doğal olarak, öğrenmeye bu kadar istekli bir genç nüfusa sahip olunca insan ister istemez bu denklemin diğer tarafını merak ediyor. Öğrenmek istiyorlar, başarılı olmak istiyorlar ama başarıyorlar mı? Bu noktada literatürde çok güçlü bir tez var. Öğrenme motivasyonu, başarıyı artırır. ‘Peki bizde durum nedir?’ derseniz işte o noktada insanın kafasını karıştıran bir durum söz konusu. Bizdeki veriler bu genel tezi doğrular nitelikte değil çünkü. Hatırlatmama gerek var mı bilmiyorum ama öğrenme motivasyonunda zirvede olan bu gençlerimiz yine aynı oturumda toplanan okuma becerisi, matematik ve fen testlerinde ne yazık ki ilk 50 ülke gençleri arasında yer almadı.
ÖĞRENMEK İSTİYORLAR AMA BAŞARAMIYORLAR!
Peki ne oluyor? Gençlerimiz öğrenme motivasyonu bakımından bu kadar istekli iken neden öğrenemiyorlar? OECD bu konuda yayınladığı detaylı raporunda Türkiye gibi başarı motivasyonu yüksek ama gerçek başarısı düşük ülkelere dair birkaç ek veri sunuyor. Rapordan aktarıyorum. Türkiye, Kolombiya, Katar, Birleşik Arap Emirlikleri gibi ülkelerle birlikte fen, matematik ve okuduğunu öğrenme testlerinde en başarısız öğrencilerin en yüksek oranda üniversite okumak istediği ülkeler arasında yer alıyor. Raporda bu garip durumun açıklaması olarak üniversite eğitiminin bu ülkelerdeki yüksek prestijine ve ekonomik getirisine vurgu yapılmış.
MOTİVASYON VARSA GERİSİ GELİR Bütün dünya özellikle lise çağındaki gençlerde öğrenme motivasyonunu arttırmak için seferber olmuşken bizim gençler resmen ‘Biz öğrenmeye açız gelin bize bir şey öğretin!’ diye çığlık atmış durumda. PISA’da başarılı olmuş ülkeler bile okuldan terk eden öğrenciler karşısında çaresiz kalırken bizim gençlerimizin bu çığlığına sessiz kalmanın bedeli çok ağır olur. Zira nüfusunun yarısı 30 yaşın altında olan ülkemizin geleceği yeni şeyler öğrenmek için yanıp tutuşan bu gençlere hak ettikleri fırsatı vermekten geçiyor.
Hamdi Ulukaya sıfırdan kurduğu ‘Chobani’ markasıyla bugün bütün dünyanın konuştuğu bir girişimci... Emeğinin hakkıyla zirveye ulaşmış bir iş insanı... Dünyanın en etkili insanlardan biri olduğu, Time Dergisi’nin seçkisinde de tescillendi. Fotoğrafları dergi kapaklarını süslüyor; göçmenler için ürettiği iş imkânları, Amerikan rüyasının herkesi kucaklayan yeni tarifi dilden dile anlatılıyor...
Ama benim için Hamdi’yi özel kılan şey onun bütün bu başarılarını doğduğu topraklara bağlaması. Bence Hamdi’nin hikayesini biricik yapan şey bu. Onun, doğduğu Munzur yaylalarını, o toprakların havasını, suyunu ve tabii ki insanını kültürünü asla unutmayan biri olması... Öyle ki bugün dünyanın en yenilikçi girişimlerinden biri olan Chobani’nin adı da ‘çoban’ kelimesinden geliyor.
Hamdi ile aynı ‘mehlede’ yaşıyoruz. New York’ta. Tesadüf o ki bu semtin adı ‘Village’, yani ‘Köy’! Ofislerimiz arasındaki mesafe yürüyerek 10 dakika. Sık sık buluşup muhabbet ediyoruz. Son buluşmamıza ortak olmak isterseniz dün Hürriyet Pazar’da yayınlanan sohbete siz de şu linkten ulaşabilirsiniz. İyi okumalar.
Geçen ay Fast Company adlı trend dergisi Ulukaya’yı kapağına taşıdı. Ardından ABD’nin en çok izlenen TV programı 60 Minutes Ulukaya’ya prime-time’da geniş bir şekilde tanıttı. Ve geçen hafta Time Dergisi Ulukaya’yı En Etkili 100 İsim arasında gösterdi. Ama Ulukaya bu hafta bütün bu başarılarıyla değil, mülteci düşmanlığına ve İslamofobi’ye açtığı savaşla gündeme geldi. Anlatayım.
SIRADIŞI BİR İŞ İNSANI!
Önce kısaca Hamdi Ulukaya’yı tanıyalım. Bir kere son derece başarılı bir iş insanından sözediyoruz. Ulukaya’nın kurduğu Chobani beş yıl gibi kısa bir sürede sıfırdan 1 milyar doların üzerine satış rakamı yakalayarak en hızlı büyüyen marka kabul ediliyor. Bu başarının temel nedeni inovasyon! Tam da bu nedenle Chobani gıda markalarıyla değil, Google, Apple, Facebook gibi teknoloji markalarıyla beraber anılıyor. Zaten Fast Company tarafından açıklanan "2017 Dünyanın En Yenilikçi Şirketleri" listesinde Chobani, hem "Gıda" hem de "Sosyal Fayda" kategorilerinde ilk sırada yer alıyor ama genel kategoride ilk 10’a giren teknoloji dışı tek marka.
Göçmen. CEO. Milyarder. Hamdi Ulukaya Fast Company’nin kapağında
DEVRİMCİ BİR MİLYARDER!
Ulukaya, ticari başarısı kadar toplumsal sorumluluğu da ciddiye alan bir isim. O nedenle 2015 yılında "The Giving Pledge”i (Bağış Taahhüdü) imzalayarak servetinin büyük bir kısmını küresel mülteci krizine çözüm bulunmasına adaması gayet doğal. Ama Ulukaya’yı o listedeki diğer milyarderlerden farklı kılan başka bir boyut var. O da bu toplumsal sorumluluğu yaptığı işin DNA’sına kodlaması. Nitekim, Ulukaya geçtiğimiz yıl bir ilke imza atarak tüm çalışanları, sadece yöneticileri ya da kurucuları değil, fabrikada çalışan en alt seviyedeki işçiden en üst yöneticiye kadar herkesi, şirketine ortak etti. Aynı şekilde Chobani bugün Amerika’da yeni çocuğu olan anne (ve babalara!) en cömert finansal destek sunan marka. Ancak Chobani’nin son dönemde gündeme gelmesinin nedeni bütün bunlar değil, mültecilere sunduğu iş olanakları.
AMERİKA’DA MÜLTECİLERE KUCAK AÇMANIN MALİYETİ YÜKSEK!
İşte tam da bu yüzden bizim bu gençlere bir borcumuz var.
Bu veriler bizim vergilerimizle toplanıyor, israf etmeye hakkımız yok!
OECD ilk defa 2015 yılında PISA’ya katılan 70’i aşkın ülkede öğrencilerin ruh halini de ölçtü. Her zaman olduğu gibi kuramsal temeli sağlam bu değerlendirmeye ilişkin 530 sayfalık geniş rapora aşağıdaki linkten ücretsiz olarak ulaşabilirsiniz. Ücretsiz dediğime bakmayın aslında bu raporun faturası yüksek zira bizim de kurucuları arasında yer aldığımız ve vergilerimizle desteklediğimiz OECD tarafından hazırlanıyor bu veriler. Ve yine bizim vergilerimizle desteklenen MEB tarafından toplanan veriler kullanılıyor bu raporda. Yani yarı resmi verilerden sözediyoruz. Madem bedelini ödedik, emek verdik o halde kıymetini bilelim. Bu verileri kullanalım. Bu veriler ışığında gençlerin sorunlarına çare arayalım.
Gençlerimiz mutsuz!
Aşağıdaki tabloda da göreceğiniz gibi dünyada bizim gençlerden daha mutsuz bir grup yok! Tabloya baktığımda bizim kadar olmasa da bize yakın mutsuzluk oranına sahip diğer ülkelerin, yani Kore, Çin, Japonya’nın başarı sıralamasında zirvede olduğunu da not etmek gerekiyor. Oysa bizim gençler malum, başarı sıralamasında ilk 50 arasında da yok. Yani bizim gençler ne başarılı ne de mutlu, özellikle Uzakdoğulu gençler bizim kadar olmasa da ciddi seviyede mutsuz ama çok başarılı. Hedef bu tablonun tepesinde olmak değil, ama en sonunda olmak da değil zira mesela Hollanda’da hayatından hiç memnun olmayan gençlerin oranı %4 iken bizde bu oran %20. Tabii bu tabloda bir başka memleket gerçeği de var: Türkiye’de kız öğrenciler, erkeklerden daha da mutsuz!
Motivasyonu hala çok yüksek!
