Kitaplar da insanlar gibi biraz; bilmii var, ahk璽m kuu var, suskunu var, 癟覺覺rtkan覺 var, yalanc覺s覺 var, kaz kafal覺s覺 var, pop羹leri var, g繹beklisi, s覺skas覺... Var olu var... Ama i癟lerinde bir grup var ki, beni u s覺ralar, nedendir bilmem, 癟ileden 癟覺kar覺yor. Her eye, her duruma, her i癟inden 癟覺k覺lmaza haz覺r re癟eteler sunan kitaplar bunlar. Mesela, sevgilinden mi ayr覺ld覺n, buyrun size bir sen asl覺nda sevginin ne olduunu bilmezsin k覺z覺m kitab覺! Hi癟 abartm覺yorum, yalan覺m varsa bir daha Dante okumak nasip olmas覺n bana! Hatta kan覺tlar覺m bile bu iddiam覺. Hi癟 羹enmeyin, internetten bir sanal kitap癟覺ya giriverin. u Kiisel Geliim denen re癟ete/pe癟ete kitaplar b繹l羹m羹ne t覺klay覺n. ylesine, rastgele birka癟 tanesinin i癟eriini okuyuverin. Sanki, dorudan pazarlama yapan bir temizlik irketinin d繹nem toplant覺s覺na kat覺lm覺s覺n覺z, salonda unutulmaz Rocky filminin efsane ark覺s覺 Eye of the Tiger 癟al覺yor gibi! Hemen hepsi kibrit alevi gibi, bir anda parlayan ve ayn覺 h覺zda s繹n羹veren bir motivasyon yaratmak i癟in bulunmu, buluturulmu yapabilirsin, edebilirsin, deiebilirsin ayetleri! Tabii bolca da bilmem kim bak覺n nas覺l baard覺 繹rnei; bir t羹r kan覺t g繹sterme ihtiyac覺 duyuluyor elbette. Ama benim 癟ileden 癟覺kt覺覺m nokta, bu benzer re癟etelerin ayn覺 kazanda defalarca kaynat覺la kaynat覺la katran k覺vam覺nda 繹n羹m羹ze getiriliine deil! Bizi, asl覺nda hi癟 varolmayan bir ger癟eklik ile sarmalaya 癟al覺malar覺na...
Mesela, demitim bir 繹nceki paragrafta. imdi u mesela meselesini biraz a癟ay覺m. Mesela, cidden can覺n覺z yan覺yor, nefesiniz kesiliyor, alay覺p z覺rlamaktan helak olmusunuz, hayat覺n覺zda ne ger癟ek ne deil sorgulamaktan, soru sormaktan bitap d羹m羹s羹n羹z... S覺ra yan覺tlar覺 vermeye, aramaya deil, ger癟ekten yan覺t bulmaya gelmi. O ana kadar hep sorular ile yaam覺s覺n覺z ve yan覺tlar覺n verildii bir evrende yaaman覺n nas覺l olaca覺n覺 kestiremiyor, korkuyorsunuz. Yapmak istedikleriniz ile yapman覺z gerekenler sizi ortadan ikiye ay覺rmak 羹zere. Doru ile eri birbirine girmi, Arafta y羹r羹yen Humpty Dumpty gibi ne olduunuz yerde g羹vendesiniz ne de baka bir yerde, baka bir zamanda varolmaya yetecek cesaretiniz var. Nafile bir teskin, bir boluk doldurma, ge癟ici bir yaln覺zl覺k savuturma deil sizin istediiniz.
襤te tam bu haldeyken, u yapars覺n, edersin, aslans覺n, kaplans覺n kitaplar覺n覺 elinize almay覺 deneyin bakal覺m. Bir kere, daha ilk sat覺rdan itibaren, o ana kadar deneyimlediiniz, sezdiiniz, 繹rendiiniz ya da bellediiniz her eyin birer ezberden ibaret olduunu s繹yler size bu kitaplar. Mesela, aktan 繹l羹yorsunuzdur; yo, hay覺r, ak deildir sizinki, 繹nce doru tan覺m覺 yap覺n (bir uyar覺 ald覺n覺z bile!). Neymi efendim bizimki: Bal覺l覺km覺, al覺kanl覺km覺, falanm覺, filanm覺... Ama, asla ak deilmi! Asl覺na bakacak olursan覺z, bu kitaplarda bildiimiz, bal gibi hissettiimiz duygulara yok can覺m, sen yanl覺 biliyorsun bilmilii ile yeni bir tan覺m getirmek adetten say覺lmal覺d覺r. Elbette 繹nce size nas覺l hissetmeniz, nas覺l kavram覺n覺z gerektiini ezberletilmeli, yepyeni ve mutlu bir yaam i癟in re癟eteler s覺ralanmaya ondan sonra balanmal覺d覺r. Bu t羹r kitaplar覺 okumaya balad覺覺n覺zda, 繹nce kendi hislerinizden 羹peye d羹羹r羹l羹rs羹n羹z. Zaten sen 繹ylesin, b繹ymesin denmesine, kendimize dair tan覺mlar konmas覺na d羹nden raz覺 bir ruh hali ile sayfalar覺 癟evirdiimizden, kitaplar覺n vaad ettii sakl覺 cennete varmak hi癟 zor deildir okuduk癟a... Kitab覺 bitirip kapatt覺覺n覺zda, art覺k yeni biri gibi hissediyorsunuzdur. Ve, ger癟ekten de, tastaman 繹yledir! Sizin i癟in, ve tabi kitab覺 okuyan dierleri i癟in de, 癟izilen karaktere kendinizi yamam覺, yepyeni bir kavray覺 ile donanm覺s覺n覺zd覺r!
imdi, Tanr覺 ak覺na, l羹tfen biri bana s繹ylesin, s覺f覺r kilometre, cilal覺, yeni kimlikler ile kimin hayat覺n覺 yaamaya bal覺yoruz biz? Herkesi ba覺l覺yoruz ve o ba覺lanm覺lar覺 hayat覺m覺zda h璽l璽 istiyor muyuz? Kendimizi ba覺l覺yoruz ve ba覺lanm覺 kendimiz ile ge癟irmekte olduumuz hayat nas覺l deiiyor? T羹m ar覺zalar覺m覺zdan, kusurlar覺m覺zdan, tutkular覺m覺zdan ger癟ekten ar覺nm覺 bir hayat m覺 istiyoruz? Yoksa ar覺zalar覺m覺z覺, kusurlar覺m覺z覺, tutkular覺m覺z覺 mazur g繹sterebildiimiz ve g繹rebildiimiz bir hayat m覺 vaad edilsin istiyoruz asl覺nda bize?
Araf覺n 羹zerinde dengede durmaya 癟al覺an, korkudan 繹d羹 patlayan t羹m Humpty Dumptyler! Hemen, imdi isyan edin! Kendinize, i癟ine kendinizi hapsettiiniz kabua isyan edin! Duvardan aa覺 d羹mekten korkaca覺n覺za, kendi ba覺n覺za d羹meyi 繹renin! O duvardan firar edin! O duvar覺 Arafa siz diktiniz! Hayat覺n覺zdaki boluklar覺 doldurmas覺n覺 umduunuz t羹m insanlar覺n覺z o duvar覺n bir tulas覺 asl覺nda! Kurtulun onlardan! Harekete ge癟mek i癟in bir Gel 癟ar覺s覺 beklemeyin, sizi hayat覺nda bir yama gibi ta覺yan insalar覺n Git dediklerini duyun, bu sese kulak asmamazl覺k etmeyin! Kendinizi teskin etmeye 癟al覺may覺n! Ak覺tt覺覺n覺z g繹zyalar覺n覺n, att覺覺n覺z 癟覺l覺klar覺n bir bedeli olduunu da asla d羹羹nmeyin! Tam da okumakta olduunuz sat覺rlarda g繹rd羹羹n羹z 繹yle yap覺n, b繹yle yapmay覺n tav覺rl覺 nafile ukalal覺klar覺 ise hi癟 ciddiye almay覺n! Ama ille de birini, bir eyleri ciddiye almak istiyorsan覺z, aa覺daki sat覺rlar覺n ve yazar覺n覺n ilginizi hak ettiini c羹retle iddia edebirim!
Senin buraya gelmenin sebebi sadece bizim sana Gel dememiz deil, ayr覺ca onlar覺n sana Git demeleri. Hi癟 kimseye k繹t羹d羹r deme. Asl覺nda onlar, bilmeden iyilik eden insanlard覺r.*
* 襤hsan Oktay Anar; Suskunlar, 襤stanbul, 襤letiim Yay覺nlar覺, 2007
Ayn覺 defter i癟erisinde yer alan Tears For Fears grubunun ark覺 s繹zlerinden 癟覺karabildiim kadar覺yla, '80'li y覺llar覺n sonuna doru tutmu olmal覺y覺m bu kayd覺. 襤ngiltere'de Thatcher m覺 iktidardayd覺, Amerika'da Reagan gitmi Bush gelmi miydi, beyaz spor ayakkab覺lar覺n dili d覺ar覺 m覺 癟覺kar覺l覺yordu yoksa bac覺klar m覺 bilee balan覺yordu, H羹lya Avar bir tutam sa癟覺 aln覺n覺n hemen 羹zerinde dolma model topluyor muydu, Banu Alkan perma yapt覺rm覺 m覺yd覺, 襤brahim Tatl覺ses T羹rk Michael Jakson'覺 m覺 T羹rk Pavarotti'si olarak m覺 lanse ediliyordu, vadkalar ceketlerden 癟覺kart覺lm覺 m覺yd覺, karpuz kolun modas覺 h璽l璽 s羹r羹yor muydu, electric boogie mi daha pop羹lerdi heavy metal mi, Madonna zenci 襤sa ile sevimi miydi yoksa h璽l璽 kendisine 繹羹t vermemesi i癟in babas覺n覺 m覺 uyar覺yordu, g羹nete b覺rak覺ld覺覺nda eriyen kasetler miydi yoksa CD mi, seyircilerden gelen youn talep 羹zerine Dallas ka癟覺nc覺 kez ilk b繹l羹m羹ne bis yap覺yordu, Michael Knight'覺n direksiyonunda oturduu Kara imek mi nam-覺 dier yeil mercimek mi daha pop羹lerdi, Yuppieler beyaz yakal覺 g繹mlekler giymeye balam覺lar m覺yd覺, Tanju ald覺覺 o alt覺n ayakkab覺y覺 aya覺na ge癟irmeyi hi癟 denemi miydi, ilk Pizza Hut a癟覺lm覺 m覺yd覺, belgesel izlemekten usanm覺 pembe dizilere mi rabet eder olmutuk, ernobil patlad覺ktan sonra 癟ay sat覺lar覺nda d羹羹 yaanm覺 m覺yd覺, Bob Geldof Afrika'daki a癟l覺覺n 繹n羹n羹 kesebilmi miydi, Bono New York'ta d羹zenlenecek k羹reselleme zirvesine davet edileceini hayal edebiliyor muydu, Turgut-Semra zal 癟ifti cemiyet haberleri sayfas覺n覺 ilhak etmi miydi, D羹nyay覺 Sarsan On G羹n belgesel-filmini Bahariye Hakan sinemas覺nda 羹癟 kiiyle birlikte mi izlemitim, Flash Dance'in kapal覺 gie oynay覺覺n覺n 羹zerinden ka癟 sene ge癟miti, Orhan Pamuk Der Spiegel'de 癟arp覺c覺 a癟覺klamalar serisinin ilkini ger癟ekletirmi miydi, kediler krallara bakabiliyor muydu, ilk devekuu 羹retme 癟iftliimiz kurulmu muydu?.. Kay覺t alt覺na al覺nm覺 tarihin yarar覺na inanmad覺覺mdan olacak, ne ak覺l defterime d羹羹lm羹 tek bir tarih notu var ne de haf覺zamda tuttuum olaylar silsilesini kay覺t alt覺na alm覺覺m. Zaten, Simone de Beauvoir'un o c羹mlede ne s繹ylemek istediini o tarihlerde anlayabilmi olsam, hayata dahil edilen anlamlar mekanii gerei, yaam覺n i癟inde eriyip gidecek, unutulacakt覺 bu c羹mle. 襤癟erdii anlam, hayat覺 bi癟meye 癟al覺t覺覺m覺z kumaa yamanacak, birka癟 y覺kama sonras覺nda rengi atacak, belki de dier yamalar覺n reklerine boyanacakt覺. imdi kendi kendime s繹yl羹yorum da, unutmak korumakt覺r!
Kadim zamanlarda, 襤stanbul niversitesi'nde klasik arkeoloji tahsil ettiim y覺llarda, yaz tatili s羹resince kaz覺lara gitmek en b羹y羹k hevesimizdi. Bir anlamda, edinilmi bilgiyi somutlama ihtiyac覺 i癟erisindeydik. Tabi bilgiyi mi yoksa kendimizi mi somutlamak ihtiyac覺yd覺 bu, oras覺 uzun uzad覺ya tart覺覺labilir. Her neyse; diyeceim udur ki, biz t覺f覺l 繹renciler kat覺lmak istediimiz kaz覺lar覺 y繹neten profes繹rlerin odalar覺 繹n羹nde t覺rnaklar覺m覺z覺 kemirerek voltalar atarken, o zamanlar do癟ent imdilerde profes繹r olan bir muhterem hocam yan覺m覺za gelip h羹z羹nl羹 g繹zlerle s羹zerdi hepimizi. Biz de, o gitmeyi pek istediimiz kaz覺ya al覺nmayaca覺m覺z覺, koca bir yaz覺 daha ailemizin peine tak覺l覺p bilmem hangi tatil y繹resinde ge癟ireceimizi d羹羹n羹p 羹z羹nt羹ye kap覺l覺rd覺k. A癟覺k癟as覺 hocam覺z覺n o vah vahl覺 bak覺覺 sinirimizi bozard覺. Bu gerilime dayanamayan bir s覺n覺f arkada覺m m覺 yoksa s繹z羹n羹 her koulda esirgemeyen bir cengaver mi 癟覺kt覺 aram覺zdan tam an覺msam覺yorum, hocam覺z覺n yan覺na gidip neden bize ac覺r gibi bakt覺覺n覺 soruverdi. Hocam覺z覺n verdii yan覺t, arkeoloji bilimini icra etmek hususundaki t羹m hevesimi bir anda yok etmi olmas覺na ramen, yaamda meydana gelen olaylara kendi akl覺m覺z覺n erdiince bakman覺n g羹d羹kl羹羹 hakk覺nda asla unutmayaca覺m bir ders i癟eriyordu. Her kaz覺 繹ncesinde neden h羹z羹nlendiini 繹yle a癟覺klam覺t覺 sevgili hocam: "Bizler ge癟mii anlamak, ge癟miin izlerini s羹rmek, elde ettiimiz ipu癟lar覺yla bug羹n羹 ve gelecei yorumlamak gibi bir t羹r kehanet ii yap覺yoruz. Ge癟mi zamanlarda yaam覺 atalar覺m覺z覺n kemiklerini, kulland覺klar覺 aletleri, i癟inde yaad覺klar覺 yerleimleri, verip ald覺klar覺 hediyeleri 癟覺kar覺yoruz topraktan. Kimisi, daha onlar覺 topraktan 癟覺karmaya 癟al覺t覺覺m覺z anda avu癟lar覺m覺z覺n aras覺nda da覺l覺yor, kimi yerleimi, daha alt katmanlarda neler olduunu g繹rebilmek i癟in y覺k覺p, yerle bir ediyoruz. Kimisine bir envanter numaras覺 verip m羹zelerde 癟羹r羹meye terk ediyoruz. Bu yapt覺覺m覺z覺n, tarihin belleini katletmek olduunu san覺yorum. Elimizdeki bilimsel olanaklar, ancak toprak alt覺nda uyuyan ge癟miimizin maddi miras覺n覺 olduklar覺 yerde, onlar覺 hi癟 k覺p覺rdatmadan inceleyebilecek d羹zeye eritiinde ger癟ekten bilim yapt覺覺m覺z覺 s繹yleyebileceim. u anda yapmakta olduumuz tek ey y覺kmak, yok etmek, tahrip etmek ve 癟羹r羹meye terk etmek. Bu yolla edindiimiz bilginin yok ettiimiz k羹lt羹r miras覺n覺n yan覺nda devede kulak kald覺覺n覺 d羹羹n羹yorum."
襤te o g羹nden sonra i癟ime bir 羹phe d羹t羹. Hi癟bir ey g繹rd羹羹m羹z, alg覺lad覺覺m覺z gibi olmayabilirdi. Ve kendi kendime bir sonuca vard覺m. 襤nsan, her ne yapmakta ise bunu sadece hayatta kendine ait bir denge noktas覺 bulabilmek i癟in yap覺yordu. 羹nk羹 Simone de Beauvoir'un s繹yledii gibi "varoluu varolusuzluundan gelen" varl覺klard覺k; yani yaam覺 繹l羹ml羹l羹羹 ile s覺n覺rl覺 yarat覺klar... Yaamakta olduumuz hayat, her an覺 ile bize bu ger癟ei hat覺rlatmak i癟in varolmutu. Ve yaad覺覺m覺z bu tek hayat i癟erisinde, olduumuz ey bize asla yetmiyordu. Kimimiz daha 癟ok bilmek, bir anlamda bakalar覺n覺n hayata dair edindikleri, 癟覺kar覺mlad覺klar覺 bilgiye sahip olmak peindeydi. 襤te bu y羹zden t羹rl羹 t羹rl羹 corafyada binlerce yazar, milyonlarca s繹zc羹k kullanarak yaam覺 yeniden ve yeniden 羹retebiliyor, bulgulad覺klar覺 ya da 羹rettikleri ger癟ekler ciltlerce kitap oluyor evlerimize, okullar覺m覺za, k羹t羹phanelerimize giriyordu. Kimimiz daha 癟ok sahip olmak, m羹mk羹n olduunca 癟ok nesneye h羹kmetmek, topu topu 70-80 senelik imparatorluu s羹resince maddi h羹k羹mdarl覺覺n覺n s覺n覺rlar覺n覺 geniletebildii kadar geniletmek istiyordu. Bir anlamda, 繹l羹ml羹l羹羹n羹 h羹kmettii nesnelerin 癟okluuyla unutmaya, avutmaya 癟al覺覺yordu. Kimimiz hep var olmu ve hep var olacak Tanr覺'n覺n s羹r羹s羹nden ayr覺lman覺n en b羹y羹k felaket olduunu d羹羹n羹yordu. Yaama dair korkular覺, yaam覺n bir yan覺lsama olduu, as覺l varoluun 繹l羹mden sonra ger癟ekleecei fikrine ulat覺r覺yordu onu ve bu hissiyat i癟inde esrimeyi se癟iyordu. Kimimiz, kurnazca 羹retilmi bir reklam slogan覺nda kusursuz ifadesini bulan bir yaam覺n tek ger癟ek olduuna inan覺yordu: "Impossible is nothing - 襤mk璽ns覺z hi癟bir eydir"! Daha az c羹retk璽r olanlar覺m覺z ise, bu kavram覺n sadece bir dil oyunu olduunu, 覺覺k sa癟an Dou'nun y羹zy覺llard覺r ayn覺 ger癟ege iaret eder olduunu s繹yl羹yordu: "Nothing is impossible - Hi癟bir ey imk璽ns覺z deildir"! Ve daha y羹zlerce teori 羹retilebilirdi hayata ve yaam alg覺s覺na dair. 襤nsan doas覺n覺n ehliletirilemez bir yaban覺ll覺k ta覺d覺覺na inanan biri olarak, benim favori teorimi 1918 senesinde Tristan Tzara dile getirmi: "Detruisons tout et voyons ce qui reste - Her eyi y覺kal覺m ve ne kald覺覺na bakal覺m!"
imdilik, 繹l羹ms羹zl羹k 羹topyas覺n覺n ger癟eklemesinin uzak bir ihtimal olduunun fark覺na varan insanolu, ger癟eklemi bir 羹topyan覺n keyfini s羹rmekte bir s羹redir. Bu 羹topyan覺n ana fikri, otuzlu yalar覺na yelken a癟an yadalar覺m覺n hemen hat覺rlayacaklar覺 bir 癟izgi filmde sakl覺: "Hop hop hop, dei Tonton!" Yumurta formlu, j繹lemsi g繹vdeleri ile yerin 羹zerinde kayar gibi ilerleyen, reng璽renk Tonton Ailesi'ni hat覺rlamayan覺n覺z var m覺? Hani, y覺k覺lan bir tren k繹pr羹s羹n羹 fark ettiklerinde hemen form deitirip kimisi k繹pr羹, kimisi ray oluveriyordu; parkta avaz k覺yamet alamakta olan bir bebekle kar覺lat覺klar覺nda hemen atl覺 kar覺nca, sal覺ncak, balon, bugi bugi formunu al覺p yavruca覺 g羹ld羹r羹veriyorlard覺. T羹m bu metamorfozlar esnas覺nda, o b羹y羹l羹 "hop hop hop, dei Tonton" c羹mlesini ba覺r覺yorlard覺 hep bir a覺zdan. T覺pk覺, sa ve sol elinin orta parmaklar覺ndaki iki b羹y羹l羹 y羹z羹羹 birbirine dokundurup "Dan din, sihirli dev 癟覺k ortaya" diye ba覺ran dier bir 癟izgi film karakteri gibi. Ancak, Tonton Ailesi'nin Sihirli Dev'den tek fark覺, kendilerini d繹n羹t羹rebilecekleri nesnelerin sonsuz 癟eitlilikte olmas覺yd覺. Onlar, diledikleri her ey olabiliyorlard覺!
On sekizinci y羹zy覺lda yay覺mlanan temel biyoloji kitab覺n覺n i癟inde yar alan ilk derste 繹yle s繹yleniyor: "Adem'in batan 癟覺kmas覺 hepimizi g羹nahk璽r k覺ld覺." Ama art覺k yirmi birinci y羹zy覺lda batan 癟覺kmak i癟in Cennet Bah癟esi'ndeki Adem olmaya hi癟 gerek yok! 羹nk羹 g羹n羹m羹zde Cennet Bah癟esi siberuzay kavram覺na d繹n羹m羹, Adem imgesi ise global network ebekesine balanabilen t羹m kullan覺c覺lar覺 kapsayacak bi癟imde genilemitir. Kutsal Kitap'ta Bilgi Aac覺'n覺n meyvesini yiyen Adem, belki de her eyi bilmek isteyen insanolunun bu en masum arzusunun g羹nahk璽rl覺覺na bulanm覺t覺r ve cezas覺 da d羹nya gezegeninde bir t羹r s羹rg羹n hayat覺 yaamaya mahkum ediliidir. Oysa, her ey olmak isteyen yeni癟a insan覺n覺n cenneti siberuzayda ne bir s羹rg羹n ne de g羹naha girme tehditi vard覺r. Sadece, internet servis salay覺c覺ya 繹denecek k羹癟羹k bir balant覺 羹creti kar覺l覺覺nda, siberuzay'da dileyen herkes diledii her ey olabilir!
Slovaj Zizek, siberuzay kavram覺n覺n 繹z羹n羹 "birbirinden tutars覺z ve uyumsuz evrenlere ait bir mesaj 癟okluuyla bombard覺mana tutulmam覺z" olarak a癟覺kl覺yor. Kan覺mca bu tan覺mda dikkatten ka癟覺r覺lmamas覺 gereken en 繹nemli nokta udur: Mesaj bombard覺man覺na tutan 繹zne ile bombard覺mana tutulan nesne bir ve ayn覺d覺r. Eletiren de eletirilen kadar su癟ludur; maruz kalan ve maruz b覺rakan ayn覺 iktidar覺n par癟as覺d覺r; oyun, ebeleyene de sobelenene de ayn覺 kurallar覺 dayat覺r. Bireylerin varolan ger癟ek d羹nyadan ka癟arak kendileri i癟in yeni ger癟eklikler 羹retebildikleri, hayallerin 繹tesine ge癟en bir kavramd覺r siberuzay.
Felsefeci Robert Nozick'in 繹yle bir iddias覺 var: "Biz sadece arkadalara sahip olma ve sevilme deneyimini yaamak istemeyiz. Ger癟ekten arkadalara sahip olmak ve sevilmek isteriz. Eer hi癟 arkada覺m覺z yoksa ve sevilmediimizi hissediyorsak, ger癟eklikten ka癟覺p bir d羹 d羹nyas覺na s覺覺nmak isteriz." Ben bu c羹mlenin bir iddiadan 繹te, yerinde bir saptama olduu kan覺s覺nday覺m. Ancak, art覺k ger癟eklikten ka癟mak i癟in, yeni bir d羹 d羹nyas覺 yaratmak gibi zahmetli bir ie girmeye gerek kalmad覺覺n覺 da eklemek isterim. G羹n羹m羹zde hemen her ey bizim nam覺n覺za d羹lenerek bizim i癟in 羹retilmekte zaten. Hatta, bu kusursuz al覺-veri mekanizmas覺n覺n 癟繹kt羹羹 noktalarda oluan boluklar覺 yamamak i癟in hi癟 durmadan yeni semboller 羹reten esiz bir sanat diline de sahibiz: Sinema. Temel al覺veri eilimleri 羹zerine ina edilen devasa kapitalist sistem ve bu sistemin sudaki yans覺s覺 sanal d羹nya, ortada bir ihtiya癟 yokken sat覺n alma ve ortada birey stat羹s羹ne sahip kimse yokken yeni kimlikler edinme arzular覺n覺 s覺n覺rs覺zca k覺k覺rt覺yor. Bunun sonucunda toplumda bir salg覺n gibi yay覺lan nevrotikleme hastal覺覺n覺 g繹zler 繹n羹ne sermek de sinemaya d羹羹yor. Asl覺nda, bu g繹zler 繹n羹ne serme meselesinin, size yukar覺da g繹r羹lerini aktarmaya 癟al覺t覺覺m 羹niversitedeki hocam覺n teorisi ile paralellikler ta覺d覺覺n覺 d羹羹n羹yorum. Sinema, 繹zellikle de baz覺 noir ve neonoir 繹rnekler, al覺veri rit羹ellerinin bireyin varoluunu hedef alan y覺k覺c覺 deformasyonuna dikkat 癟ekerken, bir yandan da bu meseleyi toprak 羹zerine 癟覺kart覺p/bilin癟 d羹zleminde deerlendirir gibi yaparak, tehlikeli bir bula覺c覺 hastal覺覺n pen癟esinde ateler i癟inde k覺vranmakta olan insan覺n bu halini ister istemez karikat羹rize ediyor. Dramatik, trajik ya da g羹l羹n癟, yakaland覺覺m覺z bula覺c覺 hastal覺覺n ruhumuzda yaratt覺覺 etkileri bir sinema karesinde g繹rmek, zaten ger癟ek ile ger癟ek olmayan aras覺ndaki ayr覺m覺 yapamaz hale getirildiimiz/geldiimiz 癟a覺m覺zda, bence bir t羹r masturbatif etki yaratmaktan 繹teye ge癟miyor. The Fight Club filminin ana karakteri Tyler Durden (Brad Pitt)'覺n s繹zlerini hat覺rlayal覺m: "襤癟i tulumlar覺m覺z覺n ve beyaz yakalar覺m覺z覺n k繹lesiyiz, nefret ettiimiz ilerde 癟al覺覺yoruz, hi癟 ihtiyac覺m覺z olmayan 覺v覺r z覺v覺rlar sat覺n al覺yoruz, televizyon ve reklamlar bize bir g羹n hepimizin zengin birer rock y覺ld覺z覺 ya da film y覺ld覺z覺 olabileceimizi s繹yl羹yor, ama olamayaca覺z, ger癟ei yava yava 繹reniyoruz." Neyi 繹reniyoruz? Sadece bir an i癟in fark覺na var覺r gibi olduumuz ey, ger癟ekten de ger癟ek mi? Hepimiz, ger癟ekten birer rock y覺ld覺z覺 olamayaca覺m覺z i癟in mi mutsuzuz? Yoksa, biz ger癟ekten birer rock star olabileceimize (Hat覺rlay覺n; Impossible is nothing!) h璽l璽 inan覺yor muyuz? Belki de bir rock star olamayaca覺m覺z覺 g繹steren, s繹yleyen her eye ve herkese nefret besliyoruz. Acaba rock star olmak yerine rock star gibi hissetmekle yetinmeyi mi 繹rendik? Daha da korkuncu olarak, bir rock star gibi hissetmenin hayat覺m覺z覺 bir rock star olmaktan daha anlaml覺 k覺ld覺覺n覺 m覺 sanmaya balad覺k? Hangi ger癟ei 繹reniyoruz? Eer, bir eyler 繹renmekteysek bile, bunun ger癟ekle ne kadar ilgisi var?
Ve son bir soru: Ger癟ekten, ger癟ei 繹renmek istiyor muyuz?
Sanal d羹nyada hi癟 tan覺mad覺覺m insanlarla, hemen hemen tamam覺 kar覺 cinsten olan ve sohbet davetinde bulunan kiilerle neden konumak istiyorum, kurulacak ilikiden ne bekliyorum? Bu sorunun yan覺t覺 zaman zaman deiiyor. Bazen, yapacak daha 繹nemli ilerim olduu halde, kendimi gayr覺ciddiye almak ihtiyac覺 duyuyor, birka癟 saat i癟erisinde gelen bir c羹mlelik (bazen kelimelik ya da 羹癟 be harflik) y羹zlerce mesaj覺n imledii anlams覺zl覺k beni elendiriyor. Bazen, kendi d羹r羹stl羹羹m羹 s覺namak gerei duyuyorum; gelen mesajlar覺n i癟inden lanettayin birine cevap veriyorum ve son derece ciddiye alarak bana sorulan t羹m sorular覺 tek tek yan覺tl覺yor, kar覺mdakinin 羹zerinde konuma ihtiyac覺nda olduu konulara kat覺lmaya 癟al覺覺yor, nazik ve 繹l癟羹l羹 davran覺yorum. Kimi zaman, iirsever damar覺m kabar覺yor ve Tanr覺m! Bana bir sal覺ncak! diye hayk覺rarak, kar覺mdaki ile sadece edebiyattan, sanattan, iirden konumak istiyorum; beklentim yerine gelmediinde de d羹 k覺r覺kl覺覺na uruyorum. Bazen, giyin-s羹slen-taksi ca覺r rutinini g繹ze alamayacak kadar tembel hissediyorum kendimi; bir bi癟imde cazip bulabileceim biriyle tan覺覺r覺m beklentisiyle, eofman覺m alt覺mda, sabahl覺覺m s覺rt覺mda, sa癟lar覺m da覺n覺k, mor halkalar g繹zlerimin alt覺na yerlemi kendime bir g繹n羹l癟elen ar覺yorum. ou zaman, herhangi bir nedenle (e-maillerimi kontrol etmek, bir konu 羹zerine arat覺rma yapmak, F1 yar覺 takvimine bakmak, vs..) internete balanm覺 oluyorum, facebook penceresini a癟覺yorum; posta kutuma gelip tirinom norinom 繹ten mesaj sinyallerinin birer ateb繹cei olduunu hayal ediyorum, keyifleniyorum.
Hayatta 羹zerine konumaktan haz ald覺覺m -ki her insanda farkl覺 farkl覺 olan ilgi alanlar覺 bunlar- konular覺 tart覺abileceim, bilgi ve kimi zaman bilgelikleri ile beni b羹y羹leyen, ben bir g羹lerken onlar be g羹len, ben iki alarken onlar sekiz alayan, ama en m羹himi samimiyetlerini balar覺n覺n 羹zerinde nurdan bir halka gibi kurduklar覺 her ilikiye ta覺yan dostlar覺m var. Kimi hakikatin peinde kimi ger癟ein, kimi kendi 癟emberini tamamlamak ura覺nda kimi 癟emberi k覺rmak, kimi neden sevildiini anlamaya 癟al覺覺yor kimi sevdiini ar覺yor. Hepimiz, her eyi ar覺yoruz. Peki her eyi istiyor muyuz? Yoo; sadece her eyin ne m璽naya geldiini anlamaya 癟al覺覺yoruz. Kendimizle didimeyi, sonra k覺sa s羹reli bir sulh salamay覺 ve sonra yine didimeyi yaamak say覺yoruz. B繹yle Biz tam yedi c羹ceyiz, on d繹rt kollu bir deviz edas覺yla caka satarken, 繹n羹m羹ze gelene bir tekme at覺yor muyuz peki? Atm覺yoruz, atamay覺z, 癟羹nk羹 atmak istemeyiz. Kendimce, samimiyeti, egonun s羹sl羹 entarisini kald覺r覺p atm覺 olmak ile bir tummam覺n nedeni de ite budur.
Bu noktada, baka kendime sorduum soruya geri d繹n羹yorum ve soruyu biraz genileterek deitiriyorum: Ger癟ek samimiyetin anlam覺n覺 bilen, cisimleniine aina birinin sanal d羹nyada kurulacak ilikilerden beklentisi ne olabilir, daha dorusu bir beklentisi olabilir mi? Evet, bir veya birka癟 beklenti olabilir. Mesela, herkesin 繹nemsenmeye deer olduunu kan覺tlamak! Herkes 繹nemsenmeye deerdir 繹nermesi, b繹yle tek ba覺na, bolukta salland覺覺 zaman ne kadar da g羹l羹n癟! Buram buram idealizm, 羹topya, ger癟ekd覺覺l覺k ve mistisizm kokuyor. Ayr覺ca, herkesi 繹nemsenmeye deer bulan birinin y羹c羹g繹n羹ll羹羹ne kibirli bir g繹nderme yapmakta olduunun fark覺nda bile olmayan bu c羹mle, 繹yle de okunabilir pek璽la: Herkesi 繹nemsenmeye deer bulan birinin y羹ce bir ruha sahip olduunu bilecek, g繹recek fark覺ndal覺a sahibim. Ya hayat, beyler; ya yaayarak var ettiimiz ger癟ekler, bayanlar! Eer, herkes 繹nemsenmeye deerse, sanal d羹nyan覺n rutini i癟inden s繹k羹p ald覺覺m aa覺daki c羹mlelerin ne anlama geldiini birileri bana a癟覺klayabilir mi l羹tfen?
- Ni癟in benimle konumak istedin?
- 襤Tden, doktoray覺 bitirmi, 羹stelik zeki, 羹stelik ikizler burcu biriyle sohbet iyi olur diye d羹羹nm羹t羹m.
- Sadece merhaba diyerek seni selamlasayd覺m, benimle konuur muydun?
- Pek sanm覺yorum.
- Hi癟 makalelerimden birini okudun mu?
Hatta, mit Besen'in de ayn覺 isimli bir ark覺s覺 olduunu hat覺rl覺yorum. Ancak ark覺 filmden 繹nce mi sonra m覺 bestelendi, ilk ne zaman pikaplarda 癟al覺nmaya balad覺 oras覺n覺 pek kestiremiyorum. Ama insan覺 hem k覺k覺rtan hem de hafiften melankoliye iten ahane s繹zleri vard覺 bu ark覺n覺n: "污mit verme insan覺m ben 癟ek bak覺lar覺n覺 benden / 羹phe de etme sevgimden / Kalbim yaln覺z senin deil arkada覺m覺n da bunu bil / Tercihle ge癟erse 繹mr羹n yaayamam ben 繹l羹r羹m / Dikkat kimse anlamas覺n arkada覺m覺n ak覺s覺n"
Bir ba ile son aras覺na s覺k覺覺p kalm覺 kendi 繹mr羹n羹 ne yap覺p etse bir t羹rl羹 uzatamayan insanolu, ge癟mi zamanlarda tap覺nmak i癟in yaratt覺覺 Tanr覺lara hep 繹l羹ms羹zl羹k bahetmi. Ancak ne tuhaft覺r ki, Tanr覺lar覺na sonsuz hayat覺 ba覺larken, onlara insanolunun peinde olduu belki de en b羹y羹k gizi armaan ederken, k羹癟羹k bir ayr覺nt覺y覺 g繹rmezden gelivermi. Tanr覺lar覺n覺 sonsuz hayat, doa羹st羹 g羹癟ler, yapabilir olma yetisi ve sanatlarda 羹st羹n yetenek ile donat覺rken insana has erdemleri her nedense bu listeye eklemeyi unutuvermiler. Ancak, bu durum bende hep, erdemlerin insanolunun 羹zerine bir etiket gibi sonradan yap覺t覺r覺lmak istendii hissini uyand覺r覺r. Mesela, sadakati 繹d羹llendirmemek, ama ihaneti mutlak cezaland覺rmaya 癟al覺mak, bana bir t羹r modern 癟a insan覺 ikiy羹zl羹l羹羹 gibi geliyor. Belki de diyorum kendime, Antik a'daki atalar覺m覺z bu ikiy羹zl羹l羹羹n fark覺na varm覺lar ve Tanr覺lar覺n覺 bu etik a癟maz覺n d覺覺nda tutmaya 癟al覺m覺lar...
1960'larda 癟evrilen bir filmde arkada覺n覺n ak覺na g繹nl羹n羹 kapt覺rm覺 bir adam覺n 癟aresiz sevdas覺na alamaktan g繹zleri k覺zaran biz modern 癟a insan覺n覺n atalar覺, bir zamanlar覺n g繹zde dizisi Dallas'覺 (Cesur ve G羹zel'in de hakk覺n覺 yememeli!) aratmayacak ilikiler yuma覺 i癟inde debelenen Tanr覺lar覺n覺n efsanelerini dinlediklerinde ne hissederlerdi acaba? Diyelim ki, Antik a'da ticaret yollar覺 羹zerinde bulunan bir kentte, 繹rnein Miletos'ta iki t羹ccar kar覺lam覺 olsun. Biraz yorgunluk atmak biraz da g羹ncel havadisleri dinlemek 羹zere gittikleri Stoa'da yan yana otursunlar. Biri, Tanr覺 Hephaistos'un koruyucu ve ba tanr覺s覺 olduu Olympos'tan gelmi olsun, dieri de Tanr覺癟a Aphrodite'nin kutsal kenti Aphrodisias'tan... Mesel bu ya; d繹nemin gezgin ozanlar覺ndan biri de, tam o s覺ra Stoa'da Aphrodite'nin Hephaistos'u Sava Tanr覺s覺 Ares ile nas覺l aldatt覺覺n覺 anlatan efsaneyi naklediyor olsun. Bizim Olympos'lu t羹ccar ile Aphrodisiasl覺 meslekta覺 birbirlerine sar覺l覺p bu h羹z羹nl羹 ak hikayesinin sonunda ala覺yor olurlar m覺yd覺 acaba?.. Bir de bu sahneyi, fona mit Besen'in malum ark覺s覺n覺 ekleyerek hayal edin!..
襤in biraz mesel biraz masal k覺sm覺n覺 bir kenara b覺rak覺p, Antik a'覺n en pop羹ler aldatma efsanelerinden birini hat覺rlayal覺m hemen. Olympos Tanr覺lar覺 aras覺nda 癟irkinlii ile nam salm覺 demirci Tanr覺 Hephaistos, tuhaf bir ironi sonucu Tanr覺癟alar覺n en g羹zeli Aphrodite ile evlidir. Aphrodite, ak覺n覺 sadece Hephaistos'a deil baka Tanr覺lara da sunmakta pek sak覺nca g繹rmez. Hatta, bu konuda ihtiyat覺 da iyice elden b覺rakm覺t覺r. Bir g羹n kocas覺 bir i i癟in Lemnos'a gittiinde, sava tanr覺s覺 Ares'i evine, yata覺na al覺r. Ancak, Hephaistos kar覺s覺n覺n sadakatsizliinden haberdard覺r ve iki a覺k i癟in m羹thi bir tuzak haz覺rlam覺t覺r. Aphrodite ve Ares'in sevitikleri yatak, Hephaistos'un tuza覺d覺r! Demirci Tanr覺, zanaatini ve 羹st羹n yeteneini konuturmu, yata覺 g繹r羹nmez zincirlerle sarmalam覺t覺r. Lemnos'a gider gibi yapmas覺 da bu tuza覺n bir par癟as覺d覺r. O gider gitmez, kar覺s覺n覺n Ares'i eve alaca覺n覺 bilmekterir. Ve her ey d羹羹nd羹羹 gibi olur. Hephaistos'un gittiini g繹ren Aphrodite a覺覺n覺 yata覺na al覺r ve seviirlerken g繹r羹nmez zincirler ile k覺sk覺vrak balan覺verirler. Sakland覺覺 yerden 癟覺kan Hephaistos da kar覺s覺n覺 ve a覺覺n覺 yakalar, yakalamakla da kalmaz ba覺r 癟a覺r t羹m Tanr覺lar覺 yata覺n 癟evresine toplar. Homeros'un Odysseia's覺nda Hephaistos'un u h羹z羹nl羹 tirad覺 aktar覺l覺r:
"...Zeus baba ve hep var olan 繹b羹r mutlu tanr覺lar,
Gelin, u g羹l羹n癟 baya覺 ilere bir baz覺n!
Zeus'un k覺z覺 Aphrodite hor g繹rd羹 beni,
Bizim "hamili kart yakinimdir" kontenjan覺ndan 羹ne bulanm覺 milli 覺mar覺覺m覺z ile, yine benzer bi癟imde s羹lale kontenjan覺ndan gelen soyad覺n覺n ekmeini ye ye bitiremeyen Paris Han覺m'覺n kar覺lat覺rmalar覺, 癟apraz eletirmeleri, noktal覺 yer birletirmeceleri alm覺 ba覺n覺 gitmiken, ben de "sallana sallana" pien bu yaz覺lar覺n r羹zg璽r覺ndan nasipleneyim istedim!
Birka癟 y覺l 繹ncesine kadar "Paris" denince akl覺m覺za Champs-Elys矇es, Eiffel Kulesi, Louvre M羹zesi, Notre Dame Bazilikas覺, Arc de Triomphe, Sacr矇-Coeur Kilisesi, Moulin Rouge, Lido, Lafayette vitrinleri ve bu listeyi ekvator 癟izgisini iki kez dolaabilecek denli uzatabilecek isimler, an覺tlar, m羹zeler, an覺lar gelirdi. Edith Piaf'覺n insan覺n y羹reine cam k覺r覺klar覺 serpen sesinden Sous Le Ciel de Paris'i dinlemek ayr覺 bir keyifti. Bohem sanat癟覺lar覺n, Balzac'覺n, Baudelaire'in Paris'i Jim Morrison'un, Y覺lmaz G羹ney'in, Oscar Wilde'覺n, 繹l羹ms羹z a覺k-filozof Abelardus'un g繹rkemli kabirlerine de sessiz bir s覺覺nak olmutu. Yine, Nietzsche, Ecce Homo'sunda (襤te 襤nsan), "Sanat癟覺 olan覺n Avrupa'da Paris'ten gayr覺 yurdu olmaz" diyerek, bu esiz kente, belki biraz da k覺skanarak, esiz bir 繹vg羹 sunmutu.
Kent ambleminin alt覺nda "Fluctuat Nec Negritur" - "Sallan覺r, ama batmaz" yazan Paris, ne trajiktir ki, tuhaf bir adal覺k ilikisi nedeniyle, gazete s羹tunlar覺nda sallan覺p, yuvarlan覺yor. O s羹tunlarda, 覺mar覺k bir veledin sonu gelmez kaprislerine her g繹z羹m tak覺ld覺覺nda, Parislerin en has覺 i癟in yas tutas覺m geliyor. Hatta sadece harita 羹zerine gece 覺覺klar覺n覺 biraz ehvet biraz c羹retle yayan o kente deil, bin y覺llar 繹ncesinin g羹zeller g羹zeli Troyal覺 delikanl覺s覺 "has" Paris'e de bula覺yor a覺t覺m...
Yaz覺m覺z覺n "has olan"覺 Paris, yine yaz覺m覺z覺n "esas k覺z"覺 Paris ile kar覺 kar覺ya gelecek birazdan (Hatta AZZ SOO'NA!). Dileyelim de kaderleri benzemesin!..
Greek mitolojisinde "Paris'in Se癟imi" mitosu ve Troya Savalar覺'nda 繹nemli bir yeri vard覺r Paris'in. B羹y羹k Troya Kral覺 Priamos'un en k羹癟羹k oludur. Ancak, daha domadan kader onun i癟in alar覺n覺 繹rmeye balam覺t覺r. Annesi Krali癟e Hekabe, Paris'in doumundan birka癟 g羹n 繹nce bir r羹ya g繹r羹r. Karn覺ndan 癟覺kan bir alev topu, t羹m Troya'y覺 yerle bir etmektedir. Hekabe, r羹yas覺n覺 falc覺lara anlat覺r. Falc覺lar, doacak 癟ocuun Troya'ya lanet getireceini, kenti y覺k覺ma s羹r羹kleyeceini s繹ylerler. T羹m kraliyet ailesi korkuya kap覺l覺r ve 癟ocuk doduunda O'nu 襤da da覺na b覺rak覺rlar vahi hayvanlar can覺n覺 als覺n diye. Ancak, Paris'i burada dii bir ay覺 emzirir, b羹y羹t羹r. Bir s羹re sonra da, dalarda gezinen 癟oban Agelos Paris'i bulur ve evlat edinir. Paris serpildik癟e g羹zellii iyiden iyiye artar. Ayr覺ca 癟obanl覺k mesleinde de 癟ok baar覺l覺 olur.
Paris Paris'e Kar覺'n覺n ilk "ok" haberini burada patlatal覺m! 21. y羹zy覺l覺n magazin 覺mar覺覺 Paris de ailesi taraf覺ndan d覺lanm覺t覺r. Nas覺l has olan Paris 癟obanl覺k mesleini icra etmede 癟ok baar覺l覺 ise, bizim Paris de kendini sergileme, tehir etme iinde rakip tan覺maz. Al覺n size ilk benzerlik!
Has olan Paris'in ad覺n覺n ge癟tii 繹nemli efsanelerden biri "癟 G羹zeller" ya da "Paris'in Se癟imi" olarak bilinen mitostur. Tanr覺lar覺n da覺 Olympos'ta bir d羹羹n ger癟ekleir. Bu d羹羹ne 癟ar覺lmamas覺na 癟ok bozulan kavga tanr覺癟as覺 Eris, 羹zerinde "En G羹zeline" yaz覺l覺 bir alt覺n elmay覺 d羹羹n羹n orta yerine f覺rlat覺r. Ba Tanr覺 Zeus, elmay覺 kime vereceine karar veremez, daha dorusu vermek istemez. Elmay覺 kar覺s覺 Hera'ya verse, dier tanr覺癟alar 羹st羹ne 癟ullanacakt覺r. Yok, Hera'ya vermese, kar覺s覺n覺n malum k覺skan癟l覺覺 kim bilir ba覺na ne t羹r belalar a癟acakt覺r. Zeus da kurnazca iin i癟inden s覺yr覺l覺r ve karar vermesi i癟in Paris'i yarg覺癟 olarak tayin eder. Hera, Athena ve Aphrodite bu g羹zellik yar覺mas覺na kat覺l覺rlar ve t羹rl羹 vaadlerle Paris'i kand覺rmaya 癟al覺覺rlar. Hera, Paris'e Asya Krall覺覺'n覺, Athena sonsuz ak覺l ve baar覺y覺, Aphrodite ise g羹zellii dillere destan Spartal覺 Helena'n覺n ak覺n覺 vaad eder. Paris, alt覺n elmay覺 Aphrodite'ye verir ve k覺z覺lca k覺yamet bundan sonra kopar...
Varan 2! Has olan Paris ve esas k覺z Paris aras覺nda bir benzerlik daha! Her iki Paris de ucunda die dokunur bir 繹d羹l olmadan harekete ge癟mezler. Mesela, esas k覺z Paris'i 癟a覺r覺n bakal覺m bir davete, d羹羹ne... Bol s覺f覺rl覺 bir 癟ek kesmeden yapabilen varsa bunu, helal olsun; ne denir baka?..
Ak覺n vaad edilmi cennetine ulamak i癟in, cehennem alevlerinin 羹zerine kurulu ipince k繹pr羹y羹 ge癟mek gereklidir 癟羹nk羹. Bu 繹yle bir k繹pr羹d羹r ki, siz 羹st羹nde y羹r羹d羹k癟e daral覺r. Daha da ilerlerseniz bir Japon k覺l覺c覺n覺n keskin kenar覺na d繹n羹羹r, aya覺n覺z覺n alt覺nda derin 癟izikler, yaralar a癟ar. Hal b繹yle iken, Aragon'un o m羹thi iirini anlamak da hazmetmek de bir nebze kolayla覺r: "Mutlu Ak Yoktur"!
Belki de biz kad覺nlar覺n t羹m hayat覺m覺z boyunca hesaplamaya 癟al覺t覺覺m覺z, sevimsiz bir ger癟ek vard覺r: Erkekler kad覺nlar覺 sever, ama bir erkein bir kad覺n覺 sevmesi 癟ok ama 癟ok g羹癟 bir itir. "Ben sizi seviyorsam bundan size ne?" diyen Goethe'nin al癟akg繹n羹ll羹l羹羹, "Ak覺n, uruna beni bunca kanatt覺覺 kad覺n, y羹rei kolayca coan 繹teki kad覺nlara benzemez", diyen Dante'nin insan覺n y羹reini titreten bu itiraf覺 biz kad覺nlar覺 daima aldatm覺, ayartm覺t覺r. Ak覺n, Tanr覺'n覺n bir armaan覺 olduunu d羹羹nmekten, dahas覺 buna inanmaktan holan覺r覺z. Oysa, ak覺 c繹mert癟e biz fanilere da覺tt覺覺 san覺lan Tanr覺lar, konu kendi erkeklikleri olduunda yalan s繹ylemeten 癟ekinmeyen, k覺l覺ktan k覺l覺a girmekten gocunmayan birer avc覺ya d繹n羹羹verirler. Yunan mitolojisinin ba tanr覺s覺 Zeus, Latinlerin ona verdikleri isimle J羹piter, Olympos tanr覺lar覺 i癟erisinde en 癟ok magazin malzemesi 癟覺kartm覺 olan覺d覺r.
Zeus, Homeros destan覺nda "inek g繹zl羹", "ak kollu", "alt覺n tahtl覺" olarak s覺fatland覺r覺lan Hera ile Kutsal Evlilik T繹reni ile evlenmitir. T羹m Olympos tanr覺lar覺n覺n kat覺ld覺覺 bu atafatl覺 evlilik, efsanelerde "Hieros Gamos - Kutsal D羹羹n" olarak adland覺r覺l覺r.
Ancak ba tanr覺 Zeus'un, Hera'ya olan ak覺n覺 kutsallat覺rd覺覺 bu d羹羹n ile verdii s繹zlere hi癟 de sad覺k kalmaya niyeti olmad覺覺 癟ok 癟abuk a癟覺a 癟覺kar. Zeus'un 繹l羹ms羹z tanr覺癟alara ve 繹l羹ml羹 g羹zellere kar覺 doymak bilmez bir itah覺 vard覺r. G羹癟l羹 Tanr覺癟a Hera'n覺n iddetli k覺skan癟l覺覺ndan korkmas覺na ramen Metis, Themis, Dione, Eurynome, Mnemosyne, Leto ve Demeter ile ii piirir. Ancak, Zeus'un t羹rl羹 k覺l覺klara girerek peinde kotuu ve yata覺na ald覺覺 繹l羹ml羹 g羹zellerin listesi, kollar覺nda ak arad覺覺 tanr覺癟alar覺n say覺s覺 kadar m羹tevaz覺 deildir: Alkmene, Antiope, Kallisto, Danae, Aigina, Elektra, Europa, 襤o, Laodemenia, Leda, Maia, Niobe, Pluto, Semele, Taygete...
Zeus'un sevimek istedii kad覺nlara yanama bi癟imleri de birbirinden ilgin癟tir. Kar覺s覺 Hera'n覺n g繹z羹n羹n her an 羹st羹nde olduunu bilen Zeus, 癟ou kez kad覺nlarla bambaka k覺l覺klara b羹r羹nerek seviir. B繹ylelikle kar覺s覺n覺n gazab覺ndan kurtulaca覺n覺 san覺r, ama her seferinde de Hera'ya yakalan覺r.
Mesela, Leda'ya a覺k olan Zeus, bir kuu bi癟imine d繹n羹erek Leda'y覺 batan 癟覺kartm覺 ve onunla birlemi. Ancak, kar覺s覺 gibi a覺klar覺na da sad覺k kalamayan Zeus'un bu ak覺 da dierleri gibi pek 癟abuk k羹llenmi. Bu kez de g繹nl羹n羹 Mykene kral覺 Elektryon'un k覺z覺 Alkmene'ye kapt覺rm覺. Alkmene, o s覺ra amca olu Amphitryon ile evlenmek 羹zereymi. Amphitryon'un Alkmene'den uzak kald覺覺 bir an覺 kollayan Zeus, Amphitryon k覺l覺覺na girerek Alkmene ile sevimi. Ayn覺 gecenin sabah覺nda seferden d繹nen ger癟ek Amphitryon, kar覺s覺ndan pek ilgi g繹remeyince kukuya kap覺lm覺. Daha sonra aldat覺ld覺覺n覺 繹renen Amphitryon, kar覺s覺n覺 diri diri yakmak istemi. Ancak Zeus, Alkmene i癟in haz覺rlanan odun y覺覺n覺 羹zerine yamur yad覺rm覺 ve atei s繹nd羹rm羹.
Zeus'un peine d羹t羹羹 kad覺nlar, ba tanr覺n覺n ak覺na kar覺l覺k vermekte bazen o kadar da istekli olmam覺t覺r. rnein g羹zeller g羹zeli Elektra, Zeus'un kendisini elde etmek istediini 繹renince kutsal Palladion heykeline s覺覺narak tanr覺dan korunmaya 癟al覺m覺. Ama Zeus buna 繹yle 癟ok k覺zm覺 ki, heykeli g繹kten aa覺 f覺rlatm覺.
Argos kral覺 襤nakhos'un k覺z覺 襤o ile yaad覺覺 ak da, Zeus'un istediini almak konusundaki kararl覺l覺覺na g羹zel bir 繹rnektir. Zeus, Argos ehrindeki Hera tap覺na覺nda rahibe olan 襤o'yu g繹r羹r ve hemen a覺k olur. Zeus'un k覺za yanamak istediini 繹renen Hera b羹y羹k bir k覺skan癟l覺a kap覺l覺r. Zeus da k覺z覺 kar覺s覺n覺n 繹fkesinden korumak i癟in onu beyaz bir inee d繹n羹t羹r羹r. 襤nekle hi癟bir ilikisinin bulunmad覺覺na dair kar覺s覺na yeminler eder. Tanr覺癟a Hera, kocas覺n覺 ba覺lamak i癟in bir art koar: Zeus, 襤o'yu kendisine vermelidir. Ve Hera, 襤o'yu alarak ba覺na bin g繹zl羹 dev Argos'u bek癟i diker. Zeus yine bo durmaz ve haberci tanr覺 Hermes'i Argos'un 羹zerine salar, onu b羹y羹leyerek 繹ld羹rt羹r. Ama Hera bir at sinei musallat eder inee, 襤o deli gibi bir k覺tadan dierine koar. En sonunda M覺s覺r'a vard覺覺nda Zeus 襤o'yu yeniden insan ekline d繹n羹t羹rerek onunla seviir.
Y覺llar evvel, pek muhterem Hollywood'un esas olan覺 Bruce Willis, naml覺 porno y覺ld覺z覺 Alisha Klass ile ak yaamaya balad覺覺nda, d羹zeysiz (!) birliktelikleri bizim gazetelerde bile haber olmutu. Yalan yok, g羹zel kad覺nd覺 hani Alisha Klass. Ama esas olanla birlikte olabilmek i癟in g羹zel olmak yetmezdi. Bir de iyi hal k璽覺d覺 getirmeliydi adamla ak yaayabilmek i癟in.
K羹lt羹r k繹klerini Grekler'e dayand覺rmay覺 pek seven Bat覺 k羹lt羹r羹n羹n ikiy羹zl羹l羹羹n羹 g繹zler 繹n羹ne seren harika bir 繹rnekti Willis-Klass ak覺. Ne de olsa aralar覺nda klas fark覺 vard覺. 襤ki d羹nya bir olsa, tufanlar kopsa ikisi birarada olmazd覺, olamazd覺. Oysa bin y覺llar 繹nce anlat覺lan efsanelerde o tufanlar 癟oktan kopmu, esas olan ve esas k覺z, 癟oktan birer kahraman olarak efsanedeki yerlerini alm覺t覺...
Yunan mythos'unun Tufan Efsanesi, Beh癟et Necatigil'in "Mitologya"s覺nda 繹yle anlat覺l覺yor: "Zeus g羹n ge癟tik癟e daha g羹nahk璽r olan insanlar覺 bir tufanla yok etmeye karar vermiti. Bu tufandan sadece Deukalion'la kar覺s覺 Pyrrha kurtuldular. 羹nk羹 Deukalion'un babas覺 Prometheus, oluna bir tekne yapmas覺n覺 繹retmiti. Kar覺-koca, bindikleri bu teknede dokuzuncu g羹n Parnassos Da覺'na ayak bast覺lar. Zeus'tan yeni insanlar yaratmas覺n覺 dilediler. Zeus onlara 'anan覺n kemikleri'ni arkalar覺na atmalar覺n覺 buyurdu. Prometheus'un a癟覺klamas覺 羹zerine Deukalion'la Pyrrha, topra覺n talar覺n覺 arkalar覺na att覺lar. B繹ylece Deukalion'un att覺覺 talardan erkekler, Pyrrha'n覺n att覺klar覺ndan da kad覺nlar olmak 羹zere yeni bir insan soyu t羹redi."
Bu efsanenin belki de en ilgi 癟ekici yan覺, Deukalion'un Prometheus'un olu, Pyrrha'n覺n ise, mitolojide yery羹z羹n羹n ilk kad覺n覺 olarak ge癟en Pandora'n覺n k覺z覺 olmas覺d覺r. Burada, 癟ok ilgi 癟ekici bir tezatl覺k vard覺r. Prometheus, mitolojide, sadece tanr覺lar覺n kullan覺m覺nda olan atei 癟alarak insanlara veren bir kahramand覺r. Prometheus karakteri, y羹zy覺llar boyu pek 癟ok sanat癟覺ya esin vermi, bir anlamda despot g羹ce kar覺 verilen m羹cadelenin simgesi haline getirilmitir.
Oysa Pandora i癟in durum tamamen farkl覺d覺r. Pandora, tanr覺lardan atei 癟alan Prometheus'u ve t羹m insanl覺覺 cezaland覺rmak isteyen Zeus taraf覺ndan yarat覺lm覺 k繹t羹c羹l bir kahramand覺r. "Cenneten Kovulma" alegorisi i癟erisinde, k覺l覺k deitirmi eytan覺n ayartmas覺yla yasak elmay覺 yiyen ve yemekle de kalmay覺p bunu Adem'e sunan Havva'ya y羹klenen k繹sn羹l rol, Yunan mythos'unda Pandora'ya y羹klenmi gibidir.
Yunan mythos'unda bahsi ge癟en Tufan Efsanesi'nde, yeni insan neslinin soyaac覺n覺n Prometheus ve Pandora'n覺n 癟ocuklar覺 olan Deukalion ve Pyrrha ile balat覺lm覺 olmas覺 bu anlamda 癟ok ironiktir.
S繹z羹n 繹z羹, Tufan Efsanesi'nde, yarat覺lan yeni erkek neslinin atababas覺 bir erdem ve ak覺l timsali olan Prometheus iken, dii neslin soyk羹t羹羹 ad覺 hile, ehvet ve d羹zenbazl覺kla an覺lan Pandora'ya dayand覺r覺lm覺t覺r.
G羹n羹m羹z modern toplumlar覺nda, kad覺nlara dair negatif 繹nyarg覺lara h璽l璽 rastl覺yor olmak a覺rt覺c覺 deil asl覺nda. Bu t羹r yarg覺lar覺n k繹keni o kadar eskiye uzan覺yor ki, nedenlerini sorgulamak ya da kar覺s覺nda durmak ad覺na sergilenen 癟abalar覺n pek 癟ou sonu癟suz kal覺yor. ou 繹nyarg覺m覺z覺n, ge癟miin s繹ylence ve mitlerinin masallar, hik璽yeler yoluyla g羹n羹m羹ze kadar ta覺nm覺 olmas覺ndan kaynakland覺覺na dair g羹癟l羹 bir inanc覺m var.
"D羹nyam覺z telafisi olmayacak b羹y羹k bir felakete mi s羹r羹kleniyor?" K羹resel 覺s覺nma kavram覺n覺n g羹ndelik konuma terminolojisine kat覺ld覺覺 son birka癟 y覺ld覺r, herkesin merak ve 癟ok癟a endieyle yan覺t arad覺覺 bir soru bu. Hatta birbiri ard覺na yaanan 癟evre felaketleri, kitlesel 繹l羹mlere neden olan yer kabuu hareketleri ve h覺zla deien iklim fakt繹rleri konusunda dayanakl覺, dayanaks覺z g繹r羹 belirtmek 癟ok moda. K羹resel 覺s覺nman覺n nedenleri konusunda hemen herkesin bir g繹r羹羹 var gibi.
K羹resel 覺s覺nman覺n nedenleri konusunda yak覺n zamanda yap覺lm覺 ve belki de son y覺llarda duyduklar覺m覺z i癟erisinde en zihni sinir a癟覺klama, Amerika'daki Hollywood Meteorolojik Arat覺rmalar Merkezi'nden geldi. Merkezden Dr. Kelvin Arcbur, kad覺nlar覺n daha seksi hale gelmesinin erkeklerin v羹cut 覺s覺s覺n覺 y羹kselttiini ve bunun k羹resel 覺s覺nmaya yol a癟t覺覺n覺 繹ne s羹rd羹. Hatta, bu iddiaya dayanak olarak da, 1960'lara kadar s覺caklar覺n normal seyrinde giderken, bu tarihten sonra y羹kselmeye balad覺覺na vurgu yaparak, "1960'lar kad覺nlar覺n 繹zg羹rlemesinin balad覺覺 tarihtir. Onlar覺n daha seksi g繹r羹nmesiyle s覺cakl覺k artmaya balad覺." dedi.
Dr. Arcbur'un ak覺llara ziyan a癟覺klamas覺, asl覺nda hi癟 de a覺rt覺c覺 deil. Kad覺nlar, binlerce y覺ld覺r bu t羹r k覺k覺rtmalar覺n hedefinde. Kad覺n覺 her k繹t羹l羹羹n, her dert ve belan覺n balang覺c覺 olarak g繹rmek, 繹zellikle eski Ortadou ve Sami kaynakl覺 efsanelerde, g羹n羹m羹z羹n deyimiyle 癟ok "moda"d覺r. Hatta, anaerkil bir toplum olan, toprak ana Gaia'y覺 mythos'unda ana eksene oturkan Antik Yunanl覺lar bile bu "moda"dan etkilenmi ve ortaya "Pandora Efsanesi" 癟覺km覺t覺r.
Antik Yunan mitolojisinin bildiimiz en eski iki kayna覺ndan biri olan Hesiodos'un "襤ler ve G羹nler" adl覺 yap覺t覺nda Pandora efsanesine ilikin uzunca bir a癟覺klama vard覺r. Bu efsane, g羹n羹m羹zde 癟ok pop羹ler olan Hollywood sinemas覺n覺n bildik ablonlar覺yla doludur: Aldat覺lma, 繹fke, nefret, tutku ve intikam!
Antik Yunan mitolojisinde tanr覺lar覺n tanr覺s覺, tanr覺lar覺n babas覺 olarak bilinen Zeus, doay覺 insan d羹zenine benzer bir d羹zene sokup, y繹netimi ele alan bir insan tanr覺d覺r. Dolay覺s覺yla, insana 繹zg羹 t羹m erdemleri olduu kadar k繹t羹 huylar覺 ve zaaflar覺 da 羹zerinde bar覺nd覺r覺r. Ad覺n覺n ge癟tii efsanelerde, Zeus'u kimi zaman ehvetinin kurban覺 olarak kar覺s覺n覺 aldat覺rken, dier tanr覺lar覺n oyunlar覺na kan覺p insanlar覺n 羹zerine imek demetleri yad覺r覺rken g繹rebilirsiniz.
襤ster antik ister modern zamanlara ait olsun, her efsanede mutlak iyiler ve k繹t羹ler hep olmutur. Elbet bir de kahramanlar vard覺r. Onlar haks覺zl覺a, k繹t羹l羹e kar覺 sava覺r, gerekli durumlarda insanlar覺 tanr覺lara kar覺 korur, kollar. 襤te bu efsanevi kahramanlar aras覺nda, g羹n羹m羹z sanat覺na da h璽l璽 esin vermekte olan Prometheus'un 繹zel bir yeri vard覺r. Zeus ve Prometheus aras覺ndaki husumet ise, Antik Yunan mitolojisinin belki de en keskin ak覺l oyunlar覺na sahne olur. Prometheus s羹rekli Zeus'u k覺k覺rt覺r, onu k羹癟羹k d羹羹rmekten b羹y羹k keyif al覺r. Ama, Zeus i癟in barda覺 ta覺ran son damla, Prometheus'un sadece tanr覺lar覺n kullan覺m覺nda olan atei 癟alarak bunu insanlara vermi olmas覺d覺r. Zeus, onu insanlara yard覺m ettii i癟in korkun癟 bi癟imde cezaland覺r覺r. Hatta, 繹fkesi o denli korkun癟tur ki, sadece Prometheus'u deil t羹m insan soyunu cezaland覺rmak i癟in Pandora'y覺 yarat覺r. 襤te bizim g羹zeller g羹zeli Pandora'n覺n neden t羹m k繹t羹l羹klerin anas覺 olarak an覺ld覺覺n覺 imdi a癟覺klayabiliriz.
Zeus, tanr覺lar覺n ateini 癟alarak insanlara veren Prometheus'a o denli 繹fke doludur ki, ondan 癟al覺nan atee kar覺l覺k insanlar覺n ba覺na b羹y羹k bir bela saraca覺na yemin eder. Bu bela, Zeus'un deyimiyle, "Sevmeye, okamaya doyulmayacak bir bela"d覺r.
Zeus, demirci tanr覺 Hephaistos'tan bir par癟a toprak alarak suyla kar覺t覺rmas覺n覺, i癟ine insan sesi ve g羹c羹 koymas覺n覺 ister. Y羹z羹n羹n 繹l羹ms羹z tanr覺癟alara, bedeninin g羹zelim gen癟 k覺zlara benzemesini buyurur. Yarat覺lan kad覺n sonra Athena'ya g繹nderilir. Sava tanr覺癟as覺, ona el ilerini ve kuma dokumay覺 繹retir. Aphrodite, her g繹renin istek ve arzularla tutumas覺 i癟in kad覺n覺 b羹y羹lerle donat覺r. Ve en son klavuz tanr覺 Hermes, kad覺n覺n i癟erisine bir k繹pek y羹rei ile tilki ruhu koyar. Efsanevi Pandora ite b繹yle yarat覺l覺r.
