ايران گشت

اين آيين‌هاي عزاداري به فراخور فرهنگ و شيوه‌هاي مرسوم هر منطقه و استاني متفاوت است و از ديرباز همواره در قالب هيات‌هاي مذهبي و راه‌اندازي دستجات و تكايا برگزار شده است. 
با وجود گذشت بيش از يكهزار سال از مصيبت شهادت امام حسين(ع) و ياران وفادارش، نه تنها از عمق اين حادثه كاسته نشده، بلكه هرچه مي‌گذرد، عاشورا قلمروي گسترده‌تر شده و آيين‌هاي عزاداري باشكوه بيشتري برگزار مي‌شود. 
با نگاهي به تاريخ ايران درمي‌يابيم كه آيين‌هايي چون نخل گرداني و حمل تابوت‌هاي تمثيلي شهداي كربلا در شهر، در زمان آل‌بويه مرسوم بوده و در زمان قاجار نيز ساختن تكيه دولت توسط ناصرالدين شاه موجب رونق گرفتن تعزيه شد. 
در زمان سلطنت رضاخان مير پنج، برپايي تعزيه و نمايش‌هاي تعزيه گونه به اين بهانه كه نوعي خرافات است، ممنوع اعلام شده بود ودر مقابل هيات‌هايي توسط وي راه‌اندازي شد كه در آن ارتشيان، درباريان و حتي خود شاه در ماه محرم در دسته‌هاي عزاداري شركت مي‌جستند. 
امروزه روضه خواني و مداحي نسبت به ديگر آيين‌هاي مرسوم همچون تعزيه خواني، از توجه بيشتري برخوردار است. 
در اين مطلب سعي شده گوشه‌اي از آيين‌هاي عزاداري شهرهاي مختلف ايران در سوگ سالار و سرور شهيدان بازگو شود.

ماه‌هاي محرم و صفر در آذربايجان ماه‌هايي است كه مردم استان‌اعم از شيعه و سني و حتي اقليت‌ها از هر حركتي كه به نوعي بيانگر سرور و طرب باشد ،دوري مي‌جويند. 
دراعتقادات محلي مردم استان توسل به دسته‌هاي عزاداري براي شفاي بيماران از سالار شهيدان جايگاه ويژه‌اي دارد طوري كه بارها مشاهده شده بيماراني از هموطنان مسيحي مقيم شهرهاي استان نيز در مسير دسته‌هاي عزاداري نشسته و از شهيدان كربلا طلب حاجت كرده‌اند. 
در روزهاي تاسوعا و عاشورا در مناطقي از شهراروميه كه جمعيتي از اقليت‌هاي ديني نيز در آن سكونت دارند مسيحيان زيادي را مي‌توان يافت كه همراه با ديگر مردم در مسير عبور دسته‌ها قرار گرفته و براي امام حسين(ع) و شهداي كربلا اشك مي‌ريزند. 
در عزاداري‌هاي مردم آذربايجان غربي به مانند برخي مناطق كشور از نماد هايي مانند علم، كتل و اسب به عنوان مظهر ذوالجناح و گهواره به ياد حضرت اصغر طفل شيرخوار كربلا استفاده مي‌شود كه اين سمبل‌ها در ايجاد فضاي حزن و اندوه به عزاداري‌ها نقش موثري ايفا مي‌كند. 
به اعتقاد مردم منطقه دادن نذري به گهواره "علي‌اصغر" موجب شفاي كودكان بيمار مي‌شود و دادن نذر به ذوالجناح نيز موجب گشايش در كارها خواهد شد. 
شبيه‌خواني نيز از جمله آيين‌هايي است كه معمولا در روز عاشورا در برخي از روستاهاي شهرهاي اروميه، خوي، سلماس و ماكو انجام مي‌گيرد كه اين شبيه - خواني‌ها به نوعي بازسازي صحنه‌هاي روز عاشورا در صحراي كربلاست و چگونگي به شهادت رسيدن ياران امام حسين (ع) و خود آن حضرت است. 
پخش نذورات از جمله نان فتير، شربت، شير داغ و حلوا در امام‌زاده‌ها مرسوم است و حتي در برخي از امام‌زاده‌ها مردم گوسفند قرباني كرده و گوشت آن را در بين دسته‌ها پخش مي‌كنند. 
در سحرگاه روز سوم كه در اروميه به آن "اهل قبيله" گفته مي‌شود در برخي از مناطق تعدادي از جوانان در حالي كه لباس‌هاي عربي به تن كرده‌اند از مساجد خارج شده و اشعاري را به مضمون زير مي‌خوانند "اي اهل قبيله برويم جسم بي‌سر و بي‌كفن امام حسين (ع) را دفن كنيم ." 

در گذشته سه مجلس مهم عزاداري در كاشان در استان اصفهان شهرت داشته است از جمله مجلس روضه خواني بيت آيت‌الله مدني كه بيش از دو قرن نسل به نسل بر پا مي‌شود. 
دومين مجلس روضه‌خواني همه ساله در بيت"آيت‌الله يثربي پشت مشهدي" در مسجد حبيب ابن موسي (ع) برپا مي‌شود و يك قرن از سابقه برپايي آن مي‌گذرد. 
سومين مجلس در مسجد "درب يلان" از طرف مرحوم"حاج ارباب حسن تفضلي" دو قرن پيش، از پدر وي به يادگار مانده است كه هنوز همه ساله برگزار مي‌شود. 
بنا بر سنت ديرينه، دسته‌جات سينه‌زني هيات‌هاي عزاداري كاشان بايد در ليالي و ايام عاشوراي حسيني از بازار سرپوشيده اين شهر عبور كنند زيرا بر اين باورند كه هياتي كه از بازار نمي‌گذرد، عنوان و اعتبار هياتي ندارد. 
يكي از عزاداري‌هاي سنتي كاشان،"عزاداري سقايي"است كه قرن‌ها بين شيعيان خاصه در كشور ايران و عراق رايج بوده و بتدريج فراموش شده، ولي در كاشان و برخي نقاط همچنان پا برجا مانده است. 

سنج ، دمام وبوق هر سه از سازهاي تشكيل‌دهنده همنوازي در آيين عزاداري ايام محرم در خوزستان است كه سابقه آن به بيش از ‪ ۱۰۰‬سال مي‌رسد و آن طور كه نقل شده اين شيوه از كشورهاي آفريقايي به دليل مسافرت‌هاي دريايي مردم جنوب، به ايران آورده شده است. 
بوق مخصوص از شاخ بلند و پيچ دار گاو ، گاوميش ، بز و يا گوسفند ساخته مي‌شود كه دميدن در آن و بصدا درآوردن آن كار بسيار مشكلي است. 
در آبادان مجموع نوازندگان دمام و سنج بين پنج ، هفت و گاهي ‪ ۹‬نفر متغير است ، بطوريكه يك نفر بعنوان "اشكون" در جلو صف دمام زنان قرار مي‌گيرد و ساير نفرات در طرفين او مي‌ايستند. 
در پايين صف دمام زنان ، يك سنج زن قرار دارد و ساير سنج زنان در لابلاي دمام زنان جاي مي‌گيرند و براساس نت مشخص، نواي سنج و دمام را مي‌نوازند. 
در اين خطه نوحه از اقبال بي‌نظير عمومي بهره‌مند است ومراسم سينه زني همراه با آواز نوحه كه خود نوعي "ملودرام" حزن انگيز است، تحقق مي‌يابد. 
اين مراسم با ترتيب و برنامه خاصي شروع و اوج آن زماني است كه نوحه خوان اعلام "واحد" مي‌كند. 

شهرستان بيرجند مركز خراسان جنوبي نيز با فرارسيدن ماه محرم‌الحرام با نصب پرچم‌هاي سياه و علم‌هاي مخصوص عزاداري در مساجد، حسينيه‌ها و تكايا به عزاداري مي‌پردازند. 
سخنراني پيرامون فلسفه قيام عاشورا در اغلب مساجد و حسينيه‌هاي شهر و روستاهاي بيرجند، سينه‌زني، زنجيززني، روضه‌خواني، علم بندان، علم گرداني، نخل بندي، نخل گرداني، مشعل گرداني و تعزيه‌خواني ازشيوه‌هاي مراسم عزاداري ماه محرم در بيرجند است. 
برگزاري مراسم "مشعل گرداني" در روستاي خور و بركوه و "سنگ زني" در روستاي درخش بيرجند، شبيه‌گرداني، تعزيه‌خواني، آتش زدن نمادين خيمه‌ها، راه اندازي كاروان‌هاي سبزپوش و سرخ پوش از ديگر آيين‌هاي سوگواري شهادت سالار شهيدان در روز عاشورا در اين شهرستان است. 
در مراسم مشعل گراني روستاي خور، مشعل به شكل استوانه‌اي است كه از ‪۲۰‬ تسمه آهني تشكيل شده كه بعضي ازآن‌ها بلندتر است و پايه مشعل فلزي و حدود دو متر ارتفاع دارد اين مشعل را در شب نهم محرم روشن مي‌كنند.درمراسم "سنگ زني" روستاي درخش، سنگ عبارت است از دو تكه چوب استوانه‌اي هشت سانتيمتري كه نخي از آن عبور كرده و در پشت دست قرار مي‌گيرد. 
اين روستا هشت نفر سنگ زن دارد كه از شب پنجم محرم اين كار را همراه هيات با آهنگ نوحه سينه‌زني يا زنجيرزني انجام مي‌دهند و يا نوحه جداگانه مي‌خوانند. مردم معتقدند كه سنگ زني به نشانه سنگي است كه كفار به دندان رسول خدا زده‌اند.