جهان

برای دیگر کاربردها، جهان (ابهام‌زدایی) را ببینید.

جَهان نامی رایج برای مجموعهٔ تمدن انسان، به ویژه تجربهٔ بشر، تاریخ، یا به طور کلّی وضعیّت بشر است. واژهٔ جهان هم در معنی زمین و هم در مورد کیهان و همچنین کلّ هستی کاربرد دارد.

از واژهٔ جهان برای اشاره به هر مجموعهٔ بزرگ نیز استفاده می‌شود برای نمونه جهان ایرانی، جهان عرب، جهان ادبیّات و غیره. از نظر ریشه، واژهٔ جهان دگرگون‌شده واژهٔ گیهان پهلوی است. واژه‌های کیهان و گیتی نیز از همان ریشه آمده‌اند.

عمر جهان برابر با ۰٫۱۷ ± ۱۳٫۷۵ بیلیون سال است.

جهان هستی

جهان سازمانی کاملاً پویا است. این جهان روزی آغاز شد. شاید با یک انبساط بزرگ ناگهانی مادّه. و ممکن است روزی پایان یابد. در همین زمان (بین آغاز و پایان) با انبساط بیشتر جهان کهکشان‌ها از یکدیگر دورتر و دورتر می‌شوند. جهان با فعّالیّت و حرکت در حال بزرگ‌شدن است. ستاره‌ها در تمام طول زندگیشان منقبض، منبسط، و منفجر می‌شوند.

سیّارات به دور ستاره‌ها در حال گردشند. کهکشان‌ها می‌چرخند و دنباله‌دارها و سیّارک‌ها در منظومهٔ شمسی در حال حرکت بر روی مدار خود هستند. عناصر، اتم‌ها، مولکول‌ها و ذرّات پیوسته بر یکدیگر اثر می‌گذارند و تغییر می‌کنند. موج‌های الکترومغناطیسی همه جا هستند (ما برای دیدن آن‌ها باید بیرون از محوّطهٔ وجودیشان باشیم) ممکن است همهٔ جهان از ماده سیاه ساخته شده باشد که ما در این مورد مطمئن نیستیم. رایج‌ترین نظریّه در مورد خلق جهان تئوری مهبانگ یا انفجار بزرگ است. این تئوری عقیدهٔ بسیاری از دانشمندان بویژه ادوین هابل اخترشناس مشهور قرن بیستم است. مهبانگ می‌گوید که جهان بوسیلهٔ یک موج سنگین انرژی و ماده ۱۰ تا ۲۰ میلیارد سال پیش بوجود آمده‌است. مهبانگ شکل گیری گازها و ذرّات موجود در آسمان و هر چیز دیگری که در آن یافت می‌شود را نشان می‌دهد. این نظریّه همچنین انبساط جهان در آینده را بیان می‌کند و نیز دور شدن همه اجزای آسمان، کهکشانها، ستاره‌ها و سیّارات و هر چه در آن است. در نتیجه انفجار نخستین واکنش سریع آغاز شد و ذرات بسیار کوچک تشکیل شدند (دانشمندان می‌گویند که انفجار بزرگ یک انفجار نبود بلکه یک موج عظیم بود) و بعد بلافاصله جز اتمی ذرات بوجود آمد (برای خلق پروتون ونوترون) هیدروژن و هلیوم اولین اتم‌ها بودند. از تأثیر این دو عنصر اساسی بر یکدیگر همهٔ موادّ دیگر - از جمله آدمها - بو جود آمدند.

اندازه جهان

مادّهٔ قابل مشاهده در فضایی به وسعت حدّاقل ۹۳۰۰۰ میلیون سال نوری گسترده شده‌است. احتمالاً بیش از ۱۰۰ هزار میلیون کهکشان وجود دارد که کوچکترین آن‌ها ده میلیون ستاره و بزرگترین آن‌ها هزار میلیارد ستاره دارد. قطر یک کهکشان نوعی ۳۰۰۰۰ سال نوری و فاصلهٔ نوعی دو کهکشان مجاور ۳ میلیون سال نوری است.

منابع

• بخشی از مطالب از دانشنامه رشد.
• مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا، «World»، ویکی‌پدیای انگلیسی، دانشنامهٔ آزاد (بازیابی در ۲۳ ژوئیهٔ ۲۰۱۲).