1. معرفی
 
تمدن یونان باستان، تمدنی است که از هزارۀ سوم تا قرن اول پیش از میلاد پیرامون دریای مدیترانه رونق داشته و برای دستاوردهایش در زمینۀ فلسفه، معماری، نمایش، سازماندهی دولت و علم مشهور است. واژۀ «یونان باستان» به مکان زندگی و نیز شیوۀ زیست یونانیان در زمانی دور اشاره دارد. این واژه از نظر جغرافیایی به منطقه مرکزی اجتماعات یونانی در ساحل شمالی دریای مدیترانه و جزایر نزدیک به آن، و از نظر فرهنگی به آداب و رسوم یونانیان باستان در صحبت کردن، عبادت کردن، شناخت ماهیت دنیای فیزیکی، سازماندهی دولت ها، گذران زندگی و سرگرم کردن خویش اطلاق می شود؛ این آداب و رسوم به کسانی که یونانی نبودند نیز مرتبط است.
مشهورترین دورۀ تمدن یونان باستان دوره کلاسیک نامیده می شود که در سال های بین 480 پ.م تا 323 پ.م ادامه داشت. در طول این دوره، یونانیان باستان به بالاترین مرتبۀ سعادت خویش رسیده و به دستاوردهای فرهنگی شگفت انگیزی نائل شدند. یونانیان عهد کلاسیک، بر خلاف بیشتر مردم زمان خویش، تحت حاکمیت پادشاه نبودند. جوامع یونانی آزادی را همچون گنجینه ای گرامی داشتند تا بر آنها حکمروایی کند؛ با این وجود آن ها درباره بهترین شیوۀ انجام این کار در نزاع بودند و اغلب با یکدیگر می جنگیدند. سنت های مرتبط با زبان، مذهب، رسوم و جشنواره های بین المللی مانند بازیهای باستانی المپیک اموری بودند که جوامع یونانی در آن ها با یکدیگر سهیم شدند.
دولت شهرهای یونان باستان در سال 146 پ.م در برابر فاتحان رومی شکست خوردند. وقتی روم در قرن چهارم میلادی به دو بخش تقسیم شد، یونان بخشی از روم شرقی، یعنی امپراطوری بیزانس گشت. امپراطوری بیزانس نیز در سال 1453 در مقابل عثمانی ها شکست خورد.
مدت ها پس از آن که یونان قدرت سیاسی و نظامی خود را از دست داد، دستاوردهای فرهنگی آن به طور عمیقی بر اندیشمندان، نویسندگان و هنرمندان تاثیر گذاشت، به ویژه آن گروهی که در روم باستان، جهان عرب قرون وسطی و اروپای دورۀ رنسانس بودند. مردم سراسر جهان همچنان از نمایشنامه های یونانی لذت می برند، به مطالعه آرای فلاسفه یونان باستان می پردازند و از عناصر معماری یونان باستان در طراحی بناهای مدرن بهره می گیرند. ملل دموکراتیک مدرن اصول بنیادین سیاسی خویش را به یونان باستان، یعنی جایی که دموکراسی سرچشمه گرفت، مدیون هستند. یونان به دلیل تاثیر ماندگار ایده های خود، به عنوان مهد تمدن غرب شناخته می شود. در حقیقت یونانی ها ایده ای را بنیان نهادند که غرب را به عنوان یک منطقه متمایز می شناسد؛ این منطقه جایی بود که آن ها می زیستند، واقع در غرب تمدن های قدرتمندی چون مصر، بابل و فنیقیه.

2. سرزمین و زیستگاه یونان باستان

منطقه اصلی یونان باستان شامل شبه جزیرۀ کوهستانی بالکان و شبه جزیره ایتالیای جنوبی و نیز ده ها جزیرۀ ناهموار در منطقه شمال مدیترانه بود. زیستگاه های مهمِ این تمدن در جنوب شبه جزیره بالکان واقع بودند. در پلوپونز (Pelopónnisos) یک شبه جزیره بزرگ توسط تنگه کورینت (Isthmus of Corinth) به انتهای جنوبی شبه جزیره بالکان متصل شده بود؛ و در جزایر بزرگ کِرِتCrete - Kríti))، جنوب پلوپونز و جزیره سیسیل، واقع در جنوب شبه جزیره ایتالیا، با هم اتصال داشتند.
کوه ها مانند دیوارهایی عمل می کردند که اجتماعات را از هم جدا می کرد. کوه های پیندوس(The Pindus Mountains) که در میان شبه جزیره بالکان قرار دارد، با ارتفاع متوسط 2650 متر (8700 فوت) محدودۀ مهمی بود. کوه ها زمانی  پوشیده از درخت های فراوان بودند، اما یونانیانِ نخستین به طور پیوسته دامنۀ کوه ها را برای تامین سوخت و ساخت مسکن و کشتی از درخت ها تهی کردند. بیشتر زمین هایی که برای کشاورزی و دامپروری به اندازه کافی مسطح بودند کوچک بوده و تنها جوامع چند صدنفره را در خود جای می دادند. برخی مکان ها مانند آتن، کورینت و سیراکوز به اندازه ای رشد کردند که دارای 100000 نفر یا تعداد بیشتری از ساکنان شدند، بدین دلیل که این مناطق دارای زمین های کشاورزی بیشتر، ذخایر منابع طبیعی غنی تر و بندرگاه های عالی بود. هم شبه جزیره ایتالیا و هم شبه جزیره بالکان خط ساحلی ناهمواری داشتند.
دریای مدیترانه که یونانیان را با یکدیگر و نیز با سایر نقاط جهان متصل می کرد، دریای اژه (که مانند بازویی بین شبه جزیره بالکان و آسیای صغیر گسترده شده بود) و دریای ایونی (که میان شبه جزایر بالکان و ایتالیا قرار داشت) را در بر می گرفت. در دنیای یونانیان باستان دریاها، به عنوان راه های مسافرتی، نسبت به جاده های زمینی که چیزی بیش از مسیرهای خاکی نبودند، کارایی بیشتری داشتند. کشتی ها بسیار سریع تر حرکت کرده و از واگن هایی که روی زمینِ ناهموار تکان های سخت می خورند، بار بیشتری حمل می کردند. از آنجا که دسترسی به دریا دارای اهمیت بسیاری بود، بیشتر جوامع یونانی در شعاع 60 کیلومتری ساحل قرار داشتند. شهرهایی که اسکله های کالا را تحت تسلط داشتند، از تجارتی که رو به سوی آن ها انجام می گرفت و مقادیر پولی که از صاحبان کشتی و بازرگانان اخذ می کردند ثروتمند شدند. نهایتا، یونانیان باستان در تقریبا 700 اجتماع که پیرامون دریای مدیترانه گرد آمده بودند، سکنی گزیدند. سکونتگاه هایی که از شبه جزیره ایبری (که اکنون اسپانیایی ها آن را اشغال کرده اند) در غرب تا سواحل مدیترانه ای خاورمیانه در شرق، از جنوب رو به سوی سواحل شمالی افریقا گسترش یافته بودند.

منبع:

Contributed By:
Thomas R. Martin
Microsoft ® Encarta ® 2009. © 1993-2008 Microsoft Corporation. All rights reserved.
سایت تمدن یونان باستان: http://www.ancientgreece.com

دوست و همکار گرامی

چنانکه از مطالب و مقالات منتشر شده به وسیله «انسان شناسی و فرهنگ» بهره می برید و انتشار آزاد آنها را مفید می دانید، دقت کنید که برای تداوم کار این سایت و خدمات دیگر مرکز انسان شناسی و فرهنگ، در کنار همکاری علمی،  نیاز به کمک مالی همه همکاران و علاقمندان وجود دارد. برای اطلاع از چگونگی کمک رسانی و اقدام در این جهت خبر زیر را بخوانید

http://anthropology.ir/node/11294