بیست‌وپنج سال پیش، زمانی که اتحاد جمهوری‌های شوروی، یکی از دو ابر قدرت زمان، درگیر بحرانی بود که در تاریخ به نام گلاسنوست و پرسترویکا ثبت شد و در نهایت به فروپاشی امپراتوری شوروی انجامید، در ارمنستان هم حرکتی آغاز شد که ابعاد گوناگون آن همچنان نیازمند بررسی است.

این جنبش که ابتدا حرکتی بود برای جدایی منطقه قره‌باغ از جمهوری آذربایجان شوروی و پیوستن آن به جمهوری ارمنستان شوروی (همه در چارچوب اتحاد جمهوری‌های شوروی) به تدریج ابعاد گسترده‌تری پیدا کرد، خواهان استقلال ارمنستان شد و در نهایت با پیروزی آن، جمهوری ارمنستان امروز پا به هستی نهاد. این جنبش امّا جنبش دموکراسی‌خواهی نیز بود. اصولاً هر جنبشی علیه امپراتوری شوروی که بر اقتصاد برنامه‌ریزی شده دولتی و سیاست تک‌حزبی متکی بود، نمی‌توانست جز این باشد. لیبرالیزم اقتصادی، بازار آزاد و سیاست چندحزبی و پارلمانی، به طور خودکار جزئی از ایدئولوژی همه این جنبش‌ها می‌شد. جنبش قره‌باغ نیز که توسط «کمیته قره باغ» هدایت می‌شد، به همین سالن جنبشی ملّی، استقلال‌طلب و دموکراسی‌خواه بود.

گسترش سریع جنبش در طول کمتر از یک سال و حضور پرشمار مردم در میدان‌ها و خیابان‌های شهر ایروان برای رهبران جنبش نیز حیرت‌انگیز بود. صدها هزار نفر با خیابان‌ها می‌آمدند تا بدون ترس از نیروهای نظامی حکومت ــ که دیگر پشم‌شان ریخته بود ــ عقده‌ها و کینه‌های سالیان دراز را فریاد بزنند. این‌ها روزها خوش حرکت بود که مردم و رهبران سیاسی از آن به نیکی یاد می‌کنند و همه از همبستگی مردم و رهبران با یکدیگر سخن می‌گویند.

در «کمیته قره باغ» که رهبری جنبش را به عهده داشت چهره‌های شاخصی حضور داشتند مانند لئون تر پطروسیان که بعد از استقلال به عنوان رئیس جمهور ارمنستان برگزیده شد. وازگن مانوکیان نیز عضو کمیته قره‌باغ بود و به قولی او تر پطروسیان را به عضویت در این کمیته دعوت کرد. مانوکیان در سال ۱۹۹۶ رقیب تر پطروسیان در انتخابات ریاست جمهوری بود و چون هوادارانش در اعتراض به نتایج انتخابات به خیابان‌ها ریختند، تر پطروسیان نیروهای نظامی را در میادین شهر مستقر کرد. دیگر عضو کمیته قره‌باغ، وانو سیرادقیان، از نزدیکان تر پطروسیان، بعدها محاکمه و محکوم شد و اکنون فراری است. نائیری هونانیان که رهبری گروه مسلحی را به عهده داشت که در سال ۱۹۹۹ به مجلس ملّی ارمنستان ریختند و نخست وزیر وقت و چند تن دیگر از دولتمردان را کشتند، از فعالان جنبش دانشجوایی جنبش قره‌باغ بود. روبرت کوچاریان، دومین رئیس جمهور ارمنستان نیز از رهبران جنبش در استپاناکرت (پایتخت قره‌باغ) بود.

در یک کلام سراسر تاریخ بیست‌وپنج ساله ارمنستان مستقل را کسانی رقم زده‌اند که در جنبش ۱۹۸۸ آبدیده شدند.

مطلب مشترک انسان شناسی و فرهنگ و دوهفته نامه هویس، شماره 48، 25 خرداد 148

دوست و همکار گرامی

چنانکه از مطالب و مقالات منتشر شده به وسیله «انسان شناسی و فرهنگ» بهره می برید و انتشار آزاد آنها را مفید می دانید، دقت کنید که برای تداوم کار این سایت و خدمات دیگر مرکز انسان شناسی و فرهنگ، در کنار همکاری علمی، نیاز به کمک مالی همه همکاران و علاقمندان وجود دارد. برای اطلاع از چگونگی کمک رسانی و اقدام در این جهت خبر زیر را بخوانید

http://anthropology.ir/node/11294