مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی
 |
برای اثبات‌پذیری کامل این مقاله به منابع بیشتری نیاز است یا منابع ارائه‌شده به‌درستی ارجاع داده نشده‌اند. لطفاً با توجه به شیوهٔ ویکی‌پدیا برای ارجاع به منابع با ارایهٔ منابع معتبر این مقاله را بهبود بخشید. مطالب بی‌منبع در آینده مردود و حذف خواهندشد. |
مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی مؤسسه‌ای علمی ـ پژوهشی است که در اسفند ماه سال ۱۳۶۲ توسط سید کاظم موسوی بجنوردی در تهران بنیاد نهاده شد. هدف این مرکز تدوین و انتشار دانشنامه‌های عمومی و تخصصی و کتب مرجع در ابعاد مختلف معارف بشری به ویژه فرهنگ و تمدن اسلامی و ایرانی است. کتابخانهٔ تخصصی این مرکز دارای گنجینه‌ای افزون بر پانصد هزار جلد کتاب دربارهٔ ایران‌شناسی و اسلام‌شناسی است و فعالیت‌های این بنیاد مستقل از بنیاد دایرةالمعارف اسلامی می‌باشد.
محتویات |
[ویرایش] شکل گیری
رشد علوم و معارف در جوامع اسلامی و احساس نیاز به مجموعه‌هایی که در برگیرنده اطلاعاتی جامع درباره کلیات علوم رایج در زمان، و شامل موضوعات، تعاریف و اصطلاحات آن علوم باشند، موجب شد که برخی از دانشمندان به تدوین یک سلسله کتب عمومی در این زمینه‌ها بپردازند، احصاءالعلوم فارابی، مفاتیح العلوم خوارزمی، جامع العلوم فخرالدین رازی، دره التاج قطب الدین شیرازی، نفائس الفنون آملی، کشاف اصطلاحات الفنون تهانوی و ده‌ها مجموعه کوچک و بزرگ دیگر از این جمله‌اند. در آغاز سده ۱۴ قمری/۲۰ میلادی، برخی از خاورشناسان با همکاری تنی چند از نویسندگان اسلامی، به تدوین مجموعه‌ای با عنوان دایره المعارف اسلام، اقدام کردند و اندکی بعد، انتشار ویرایش دوم آن آغاز شد. این مجموعه هرچند با روشی علمی تهیه می‌شد، اما پاسخگوی نیازهای جوامع اسلامی نبوده و ما باید خود با روشی نوین و علمی به این کار بزرگ همت گماریم و بر ساحت گسترده فرهنگ اسلامی، پرتوی تازه افکنیم. مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی برای تحقق این مقصود تأسیس و به همت آقای کاظم موسوی بجنوردی زمینی واقع در اراضی دارآباد تهران در نظر گرفته شد و مطالعات ژئوتکنیک بر روی آن انجام گردید.
[ویرایش] پیشینه مرکز
طراحی و اجرای این مجموعه از سال ۱۳۶۸ آغاز و در سال ۱۳۸۳، با زیربنای ۳۶۰۰۰ متر مربع در زمینی به وسعت حدود هفت هکتار به بهره برداری کامل رسید. ساختمان بنا، بتنی است و از نظر طراحی سازه به پیشنهاد مهندس علی اکبر معین فر، بلوک‌های جداگانهای به ابعاد ۱۱×۱۱ و ارتفاع ۱۰ متر در نظر گرفته شده که با درز انقطاع کنار هم قرار داده می‌شدند. ساختار بنا طوری است که سازه صلب، امکان تغییر شکل را در هر بلوک به هنگام زلزله فراهم کرده‌است، به نحوی که علی رغم معماری متنوع مجموعه، رفتار سازه‌ای در شرایط خطر (زلزله) منظم تلقی خواهد شد.
[ویرایش] ساختمانها و فضاهای داخلی
این مرکز از دو مجموعه نسبتاً مجزا تشکیل شده که هرکدام در سه طبقه با کاربری‌های متفاوت می‌باشند. از دید انسانی، بنا در دو ساختمان سه طبقه دیده می‌شود که به دلیل هماهنگی با شیب طبیعی زمین به نحوی طراحی شده که بام ساختمان پایینی، حیاط ساختمان اصلی را تشکیل می‌دهد. ساختمان اصلی شامل سه طبقه به مساحت ۲۱۰۰۰ متر مربع می‌باشد. طبقه همکف و اول شامل مخازن کتاب به گنجایش سه میلیون جلد است. این دو طبقه از چهار مخزن مجزای کتاب تشکیل شده‌است. دوازده سالن نیز در موقعیت‌های مختلف مخازن جهت فعالیت‌های تحقیقاتی محققین در نظر گرفته شده‌است. ساختمان پایینی به مساحت ۱۱۰۰۰ متر مربع شامل ادامه مخازن کتابخانه، پژوهشکده، بخش چاپ و صحافی، سرسرای ورودی مجموعه و نیز کیفداری و همچنین بخش فرهنگی رایزن می‌باشد که این بخش از این ساختمان دارای تالارهای بسیار زیبایی است که هرکدام با ظرفیتی بالغ بر یکصد نفر در کنار آمفی تئاتری به ظرفیت ۴۰۰ نفر قرار گرفته‌اند. رفت و آمد به مجموعه رایزن در زمان‌های برگزاری مراسم و سمینارها برای عموم آزاد می‌باشد. در صورتیکه ساختمان اصلی که در سه طبقه فوقانی قرار گرفته‌است فقط مختص استفاده محققین و پژوهشگران می‌باشد.
[ویرایش] کتابخانه
سیستم کتابخانه باز است به گونه‌ای که یک محقق برای رسیدن به کتاب مورد نظر خود می‌تواند از مسیرهای مختلف از جمله محور قفسه‌های کتاب عبور کند و در آن فضای فرهنگی و معنوی قرار گیرد. از نظر ایمنی و برای حفاظت کتب، هر قسمت دارای پیش فضایی است جهت کنترل ورود و خروج افراد و مدارک. طبقه دوم بنا شامل ۱۸ بخش علمی (دپارتمان) است که هر بخش دارای هفت اتاق برای محققین و یک فضا برای جلسات و کتابخانه اختصاصی برای هر بخش می‌باشد. تالار امیر المومنین(ع)، تالار هئیت علمی و بخش مدیریت و پذیرایی از دیگر بخش‌های این طبقه می‌باشد. در وسط این طبقه، فضای باز طبیعی، محیطی آرام برای محققین فراهم آورده‌است. این فضا تداعی‌کننده معماری ایرانی بوده که دارای یک حیاط درونی در فرهنگ ما می‌باشد و بازتابی است از درون گرایی و خویشتن شناسی در مکتب و فرهنگ ما ایرانیان.
[ویرایش] مصالح
سقف بنا به صورت دال بتنی مجوف (وافل) به عمق ۲۵ سانتی متر طراحی گردید. دیواره‌های داخلی تلفیقی از بتن نمایان (اکسپوز) و نماسازی‌های ویژه نظیر چوب یا آجر است. با توجه به تاکید طرح معماری در خصوص بتنی بودن سطوح فضای داخلی، به هنگام اجرا دقت ویژه‌ای جهت ستون‌های سازه صورت گرفته‌است. به دلیل کاربری تخصصی این مجموعه، در عین زیبایی و رعایت مسائل فنی، دارای عملکردهای صحیح نیز می‌باشد. مبلمان ثابت و غیرثابت داخلی به طور اختصاصی و با توجه به ویژگی‌های مورد نظر کاربران، طراحی و به منظور ایجاد فضاهای آرام فرهنگی، از فرم‌های اسلیمی و رنگ‌ها و مصالح خاص به نحوی استفاده شده‌است که در نهایت با وجود رعایت اقتصادی بودن پروژه، کل مجموعه از هماهنگی مطلوبی برخوردار گردیده‌است. همچنین، در کفسازی فضاهای داخلی از بتن «درجا» و مصالح سنگی متفاوت(به لحاظ رنگ و اندازه) استفاده شده‌است.
[ویرایش] نمای بیرونی و معماری منظر
نمای بیرونی بنا با آجر قرمز رنگ پوشیده شده‌است که این امر باعث تاکید بر فرهنگ اسلامی و ایرانی بنا شده و سیمای گرم و دلپذیری را به نمایش گذاشته‌است. این ساختمان از نظر بصری نیز دارای استحکام بوده که بیانگر غیر قابل نفوذ بودنِ آن و القای اینکه، «اینجاست گنجینهٔ کتاب» و آنچه در دید اول به انسان منتقل می‌شود، این است که به راستی اینجاست نگاهبان کتاب و ساختمانی است در شأن محققان فرزانه و کتابهای گرانبها. فضاهای باز نیز با توجه به فرم و شیب طبیعی زمین، طراحی شده که باعث دید و منظرهای متنوع گردیده و نحوه چیدمان پوشش گیاهی و درختان آن نیز به این مهم یاری نموده‌است. فضای باز و سبز در اطراف ساختمانها و نیز درون آن‌ها، محیط آرام و مناسبی را برای تحقیق و مطالعه فراهم می‌کند. هوای خنک ودلنشین در تابستان و گرم و مطبوع در زمستان از طریق سیستم تهویه مطبوع مجموعه، متشکل از دو دستگاه چیلر جذبی و دو دستگاه دیگ بخار و نیز دستگاه‌های هواساز و همچنین فن کوئل تامین می‌گردد. این ساختمان از یک طرف نظرگاهی است به کل شهر و از طرفی دیگر به کوه و طبیعت. این امر کمک می‌کند تا محققین، به عمق مطالب با آرامش بنگرند و بنگارند آنچه میراث فرهنگ و تمدن ایران و اسلام است.
[ویرایش] طراح
طراح این مجموعه، مهندسین مشاور هرم پی و مدیرپروژه و طراح آن دکتر محمدمهدی محمودی می‌باشد.
[ویرایش] کاندیدای جایزه معماری آقاخان
این پروژه با کد شناسایی ۲۵۷۹-IRA در ژانویه سال ۲۰۰۱ از طرف بنیاد فرهنگی آقاخان واقع در ژنو سویس جهت شرکت در مسابقه بین المللی این بنیاد که هر سه سال یک بار برگزار می‌شود، انتخاب گردید.
[ویرایش] آثار مرکز
- دائرة المعارف بزرگ اسلامی که تا کنون ۱۸ جلد از آن منتشر شده‌است.
- ترجمهٔ عربی دائرة المعارف بزرگ اسلامی که تاکنون ۷ جلد آن تحت عنوان دائرة المعارف الاسلامیة الکبری منتشر شده‌است.
- ترجمهٔ انگلیسی دائرة المعارف بزرگ اسلامی با همکاری موسسه اسماعیلی‌شناسی لندن [۱] که تا کنون ۲ جلد آن توسط انتشارات بریل با نام دانشنامه اسلامیکا منتشر شده‌است.
- دانشنامه ایران در ۳۰ جلد که تاکنون ۲ جلد از آن منتشر شده‌است.
- جغرافیای جامعه ایران در ۵ جلد - آماده چاپ
- تاریخ جامعه ایران از آغاز تا پایان دوره قاجاریه در ۱۲ جلد - آماده چاپ
- تاریخ و فرهنگ کرد در ۶ جلد - در حال تدوین
- تاریخ و فرهنگ آذربایجان در ۲ جلد - در حال تدوین
- دانشنامه فرهنگ عامیانه مردم ایران در ۶ جلد - در حال تدوین
- دانشنامه خلیج فارس در ۸ جلد - در حال تدوین
- دانشنامه شمیران در ۳ جلد - در حال تدوین
- فهرستوارهٔ کتابهای فارسی - معرفی آثار مکتوب فارسی از آغاز پیدایش این زبان تا پایان عهد چاپ سنگ از ماوراءالنهر تا آسیای صغیر در ۲۲ جلد که تاکنون ۱۱ جلد آن به چاپ رسیده‌است.
- مجموعه پژوهش‌های ایران باستان که ۶ جلد آن منتشر شده‌است.
- شاهنامه فردوسی تصحیح دکتر جلال خالقی که در ۱۱ جلد منتشر شده‌است.[۲]
[ویرایش] شورای عالی علمی
وظیفه نظارت بر منشورات این مرکز را بر عهده دارد. اعضاء فعلی این شورا عبارت‌اند از: