در این کتاب پس از طرح مسئله‌ی اولیه در مقدمه، نویسنده به توضیح روش‌های مورد استفاده در این پژوهش و نظریه‌پردازان مهمی که از آراءشان استفاده کرده است پرداخته است؛ هم‌چنین برخی از کلیدواژه‌های اصلی پژوهش یعنی شهر و مدرنیته به تفصیل تعریف و تصریح شده اند و آثار فیلم‌سازان موج نو که کارشان را در کنار جریان اصلی فیلم‌سازی در ایران (فیلم فارسی) به تصویر شهر از زوایای گوناگون انجامیده است، نقطه‌ی عزیمت کتاب فرض شده اند.

تهران، شهر مدرنیته و سینما عرصه‌ی بازنمایی آن است. بهارک محمودی، در این کتاب سعی کرده است با مرور مهم ترین آثار شهری سینمای داستانی ایران که تهران را در خود نشان داده اند؛ سرگذشت مدرنیته‌ی ایرانی و تناقضات جامعه‌ی شهری ایران را از دهه‌ی 40 تا 80 بررسی بکند.

در این کتاب پس از طرح مسئله‌ی اولیه در مقدمه، نویسنده به توضیح روش‌های مورد استفاده در این پژوهش و نظریه‌پردازان مهمی که از آراءشان استفاده کرده است پرداخته است؛ هم‌چنین برخی از کلیدواژه‌های اصلی پژوهش یعنی شهر و مدرنیته به تفصیل تعریف و تصریح شده اند و آثار فیلم‌سازان موج نو که کارشان را در کنار جریان اصلی فیلم‌سازی در ایران (فیلم فارسی) به تصویر شهر از زوایای گوناگون انجامیده است، نقطه‌ی عزیمت کتاب فرض شده اند.

در توضیح چیستی و چگونگی سینمای دهه‌ی 40، فیلم "خشت و آیینه"، (ابراهیم گلستان،1344) به عنوان اولین بازنمایاننده‌ی شهر تهران در قالب لوکیشنی شخصیت دار، معرفی می‌شود. تهران در این دهه نقطه‌ی آغاز تعارض میان امر مدرن و امر سنتی است. کلیشه‌های امروز پلیدی شهر در برابر صداقت روستا و هر گونه تعارضی از این دست محصول تفکر سینمای آن دهه و تهران موضوعیت یافته که تا پیش از دهه‌ی چهل به دلایل گوناگون ساختاری، فنی، اقتصادی و محتوایی به ورطه‌ی نمایش تعلق نداشت ریشه در سینمای دهه‌ی 40 دارند. .(محمودی:1391،35-11)

دهه‌ی 50 بر پیکره‌ی سینمایی سال‌های پیش از خود استوار می‌شود و مجموعه‌ای از شهری‌ترین فیلم‌های تاریخ سینمای ایران را در خود رقم می‌زند. وضعیت ایران در این سال‌ها به شدت از درآمدهای هنگفت نفتی‌اش متأثر است و ظهور طبقات جدید نوکیسه و وابسته به حکومت، تضادهای جدیدی می‌آفریند که تصویر پایتخت را از پیش منفورتر و تکه تکه تر می کند. فقر با قدرت بیش‌تری در مقابل ثروت و نارضایتی و تلف شدن در شهر هر روز شدت می‌یابد. از نمونه‌های موفق آثار سینمایی این دهه در تصویر کردن هرچه نزدیک‌تر تهران به واقعیت، فیلم "صبح روز چهارم" کامران شیردل است که به دقت در کنار چند اثر دیگر مورد بررسی قرار گرفته است.(همان،44-35)

تهران دهه‌ی 60 "نه با بلوار و بزرگراه‌ها، نه با سینما و کافه و آسمان خراش‌ها بلکه در میدان و سنگربندی مساجدش به تصویر می آید...(شهر) در این سال‌ها می‌خواهد به اختناق فضای عمومی پایان دهد و (خود را دوباره پیدا کند.)"(همان،44)  و قهرمان آن در پی حل تناقض‌های زندگی مدرن و در حال جدالی است که از پس جریان‌های قالب کشور به روزمره اش سرازیر شده است. اگر بخواهیم سینمای دهه‌ی 60 را در یک اثر خلاصه کنیم شاید بتوان گفت آن "اجاره نشین‌ها"(داریوش مهرجویی،1365) است که در طول این کتاب به کرات مورد اشاره و توضیح قرار گرفته است.(همان،70)

دهه‌ی 70، سیمای شهر "شهر حسرت" نام گرفته است و این احساس، دنباله‌ی آن جریان‌هایی است که شخصیت‌های اصلی سینمای مستند شهری این سال‌ها را در قالب کنش‌گرانی اندوهگین که مدام چشمشان به روزهای خوش گذشته است و یا در حال تسلیم شدن در برابر مدرنیته‌ی بلعنده با بزرگراه‌ها و متروها و آسمان‌خراش‌ها است به مخاطب معرفی می کند. "زیر پوست شهر"، "دختری با کفش‌های کتانی" و بسیاری از دیگر آثار سینماگران این دهه معرف چگونگی تغییر احوال تهران به سمت حسرت و نوستالژی و اندوه اند.(همان،57-51)

"مدرنیته‌ی نابالغ با همه‌ی شکست‌ها و کامیابی‌هایش با شهر تهران آمیخته شد...و این امکان را برای قهرمان شهری سینمای ایران به وجود آورد که پا به خیابان‌ها بگذارد، در دل جمعیت گم شود، در پارک‌ها و پیاده‌روها پرسه بزند، ساعت‌ها در مراکز خرید بچرخد و همراه با سیل جمعیت در خیابان‌ها و مکان‌های عمومی از این‌سو به آن‌سو کشیده شود."(همان،58) محمودی، "فردیت بی حد و حصری را که میراث دهه‌ی 40 بود و طی گذشت 4 دهه به بلوغ رسید، مهم ترین ویژگی شهر در دهه‌ی 80"(همان، همان) می داند و از جمله فیلم‌های شاخص این دهه "نفس عمیق" را معرفی می کند.

نتیجه گیری کتاب، خلاصه‌ای بسیار خوب از مباحث فصل‌های پیشین و رسیدن به یک جمع بندی مناسب از آن‌هاست. همچنین در قسمت کتابنامه می توان فهرست خوبی از آثار مرتبط با موضوع این اثر را مشاهده کرد که چون زمینه‌ای نوظهور و کم‌تر پرداخته شده در ایران به شمار می‌رود مبحث مفید و جالب توجهی است.

منبع

• محمودی،بهارک. تهران، سینما و مدرنیته شهری، تهران: تیسا،1392.

دوست و همکار گرامی

چنانکه از مطالب و مقالات منتشر شده به وسیله «انسان شناسی و فرهنگ» بهره می برید و انتشار آزاد آنها را مفید می دانید، دقت کنید که برای تداوم کار این سایت و خدمات دیگر مرکز انسان شناسی و فرهنگ، در کنار همکاری علمی،  نیاز به کمک مالی همه همکاران و علاقمندان وجود دارد. برای اطلاع از چگونگی کمک رسانی و اقدام در این جهت خبر زیر را بخوانید

http://anthropology.ir/node/11294