شاید بسیاری از ما هنگام صرف فعل‌های زبان پارسی از خود پرسیده‌ایم بن مضارع این فعل چه می‌شود و برای نمونه چرا صرف مضارع «شُستن» به شکل «می‌شویم» درمی‌آید؟ اگر هم به کتاب‌های رایج دستور زبان سر زده باشیم می‌بینیم که بیشتر آنها فعل‌های زبان پارسی را به دو دستۀ «فعل‌های منظم» و «فعل‌های نامنظم» بخش کرده‌اند و کمک چندانی نمی‌کنند.

نویسنده : دکتر محسن حافظیان
ناشران:
- انتشارات l’Harmattan (پاریس، به زبان فرانسه، 2001)، به نام:
Les verbes persans, Morphologie et Conjugaisons
- نشر گل آفتاب (ایران، به زبان فارسی، 1383)، به نام:
 «ساختارشناسی و شکل های تصریفی فعل های فارسی»
- انتشارات Multissage  (کانادا، به زبان انگلیسی، 2009)، به نام
Persian Verbs, Morphology and Conjugations

شاید بسیاری از ما هنگام صرف فعل‌های زبان پارسی از خود پرسیده‌ایم بن مضارع این فعل چه می‌شود و برای نمونه چرا صرف مضارع «شُستن» به شکل «می‌شویم» درمی‌آید؟ اگر هم به کتاب‌های رایج دستور زبان سر زده باشیم می‌بینیم که بیشتر آنها فعل‌های زبان پارسی را به دو دستۀ «فعل‌های منظم» و «فعل‌های نامنظم» بخش کرده‌اند و کمک چندانی نمی‌کنند.

دکتر محسن حافظیان، دانش آموختۀ رشتۀ زبان‌شناسی در دانشگاه سوربن فرانسه، نظری دیگری دارد و این تقسیم‌بندی را بناشده بر پیش‌فرضی نادرست می‌داند و باور دارد که این پیش‌فرض نادرست خود مانعی بوده است بر تدوین روش‌های آموزشی این مقولۀ زبانی در زبان پارسی. در دورانی که وی در دانشکدۀ اینالکو به دانشجویان فرانسوی زبان فارسی می آموخت جای خالی چنین منبعی را حس کرد و کتابی به زبان فرانسه دربارۀ ساختارشناسی فعل‌های زبان پارسی و شیوۀ صرف فعل‌ها نوشت و در آن کتاب نشان داد که فعل‌های زبان پارسی از نظر صرفی بسیار سامانمند هستند و می‌توان آنها را از نظر ساختاری به سه گروه تقسیم کرد که فعل‌های هر گروه به شیوه ا‌ی یکسان صرف می‌شوند. این کتاب با عنوان Les verbes persans: morphologie et conjugaisons در سال ۲۰۰۱ میلادی/ ۱۳۸۰ خورشیدی در فرانسه در انتشارات «آرمَتَن» (L'Harmattan) چاپ- پخش شد.  پیش از این در زبان فرانسه کتابی وجود نداشت که تنها به آموزش صَرف فعل‌های پارسی و ساختارهای آن بپردازد، یعنی چیزی شبیه کتاب «بِشرِل» (Bescherelle) که برای فعل‌های زبان فرانسه وجود دارد. در واقع این کتاب نخستین «بشرل» زبان پارسی است.

نبود ِ اثری که در قالبی نو، قانونمند بودن ساختاری فعل‌های زبان پارسی را در ایران نشان دهد نویسنده را بر آن داشت که سه سال پس از آن یعنی در سال ۱۳۸۳ خ/ ۲۰۰۴ م. کتاب یاد شده را به پارسی برگرداند و در ایران نیز منتشر کند. این کتاب با نام «ساختارشناسی و شکل‌های تصریفی فعل‌های فارسی» در ۳۳۶ صفحه و در  انتشارات گل آفتاب در شهر مشهد چاپ و منتشر شد.

همچنین نبود اثری در این حوزه و در این قالب در کشورهای انگلیسی زبان (از جمله کانادا و آمریکا) برای آموزش زبان پارسی، دلیلی شد برای ترجمۀ کتاب به انگلیسی. ویراست انگلیسی کتاب با نام Persian Verbs, Morphology and Conjugations در ۲۶۳ صفحه در سال ١٣٨٨ خ / ٢٠٠٩ م. در شهر مونترال کانادا نزد سازمان انتشاراتی مولتی‌ساژ (Multissage Inc) منتشر شده است.

در معرفی این کتاب در هر سه زبان نشر یافته آمده است که در نوشتن این کتاب هدف‌های زیر دنبال شده است:
- شناساندن فهرست کم و بیش کاملی از فعل‌هایی که در فرهنگ‌های زبان پارسی آورده شده‌اند. فعل‌هایی که در این فهرست آمده‌اند به سطح‌های گوناگون زبان و به ناحیه‌های گوناگون فارسی‌زبانان تعلق دارند. با این همه، بیشتر فعل‌های نمایه‌های کتاب گزیده‌ای از فعل‌های پربسامد پارسی در ایران امروز است.
- شناساندن یک الگوی ساختاری فراگیر برای فعل‌های پارسی. ساختارشناسی فعل‌های ساده محور تمامی بررسی‌های بوده است. فعل‌های ساده‌ی یاد شده می‌توانند پایه‌ی فعل‌های مشتق و یا ترکیبی باشند.
- کمک به حل دشواری‌هایی که در کاربرد فعل‌های فارسی روی می‌نمایند.
- شناساندن مختصر بافت جمله‌هایی که شکل تصریفی فعل‌ها در آن به کار می‌روند. با این همه، بحث‌های مربوط به بافت جمله‌ها تنها در حدی آورده شده‌اند که شکل تصریفی فعل را بتوانیم در آن نشان دهیم.

بخش‌های مختلف این کتاب به شرح زیر اند:
- ساختارشناسی فعل‌های فارسی
- دستور مختصر زبان فارسی (در حوزه‌ی فعل‌ها)
- نمایه‌های صرف فعل‌ها (ساده، پیشوندی و ترکیبی)
- فهرست فعل‌های پارسی با ترجمه‌ی انگلیسی و فرانسۀ  آنها (در چاپهای خارجی)

این کتاب برای همه‌ی دانش‌آموزان و دانشجویان زبان پارسی سودمند و کارگشا است و می‌تواند به ما در دریافت و درک بهتر زبان رسمی و ملی‌مان دید بهتری بدهد و گره‌هایی از کارهای آموزشی بگشاید.
 

دوست و همکار گرامی

چنانکه از مطالب و مقالات منتشر شده به وسیله «انسان شناسی و فرهنگ» بهره می برید و انتشار آزاد آنها را مفید می دانید، دقت کنید که برای تداوم کار این سایت و خدمات دیگر مرکز انسان شناسی و فرهنگ، در کنار همکاری علمی،  نیاز به کمک مالی همه همکاران و علاقمندان وجود دارد. برای اطلاع از چگونگی کمک رسانی و اقدام در این جهت خبر زیر را بخوانید

http://anthropology.ir/node/11294