تصویر: کاسیرر
فیلسوفان زیادی (کاسیرر 1362، تودور 1383، لوی استروس 1386، بارت 1380، گیرو 1380) درباره سلطه تفکر اسطوره ای بر تفکر منطقی در نظام های سیاسی هشدار داده اند. این سلطه بویژه زمانی که انتخاب نخبگان سیاسی از طریق رای دهی صورت می گیرد، قابل تشخیص است.

در کشورهای جهان سوم مانند ایران که در آن هنوز احزاب بزرگ و قوی شکل نگرفته و مردم از آگاهی های سیاسی بالایی برخوردار نیستند، تبلیغات نقش مهمی در تعیین گرایشات سیاسی و رفتار رای دهی مردم دارد.
تبلیغات یکی از بهترین ابزارها برای ایجاد، تقویت یا تغییر نگرش مردم نسبت به امری یا فرد خاصی است. به گونه ای که بسیاری از مردم کاندیداها را از طریق تبلیغات می¬شناسند (درزی 1382: 150، هولندر و همکاران 1378: 318). در یک تعریف روشن، تبلیغات تلاش آگاهانه ای برای دگرگونی طرزتلقی ها از طریق ارتباطات عنوان شده است (اسدی1371: 191). اما پژوهشگران علوم سیاسی تا قبل از دهه 80 میلادی به نقش تبلیغات در سیاست بی توجه بودند. حجت الله ایوبی (1379: 128) دلیل این بی توجهی را اینگونه توضیح می دهد: بسیاری از آنان معتقد بودند که تبلیغات اثر چندانی بر رای دهندگان ندارد و رای دهندگان پیش از آغاز تبلیغات تصمیم خود را می گیرند. اما از سالهای 1980 به بعد که رای دادن بصورت یک استراتژی فردی درآمد، معلوم شد که تبلیغات در انتخابات نقش تعیین کننده ای ایفا می کند و پیروزی از آن کسانی است که بتوانند نیازهای رای دهندگان را دریابند و با انتخاب شیوه های مناسب تبلیغی آنان را بسوی خود جلب کنند (همان: 129).
همانطور که نیمو و کمز (1980) گفته اند، تبلیغات سیاسی بر یک اسطوره خاص یا نظامی از اسطوره ها بنا شده اند که یک ابزار قوی برای تحت تاثیر قرار دادن رای دهندگان است. آنچنانکه یووت و دانل (2006) در مدل فراگرد پروپاگاندا نشان داده اند، اسطوره یکی از پنج عنصر مهمی است که حاشیه فرهنگی پروپاگاندا را تشکیل می دهد. در این مدل، متن و بافت تاریخی- اجتماعی محاط بر دایره اصلی یا فضای پروپاگانداست که در آن عناصر فراگرد پروپاگاندا در حال کنش متقابل با یکدیگر به گونه ای نشان داده شده اند که گویی زمینه تاریخی- اجتماعی بستر اصلی این کنش هاست. در لبه دایره یا فضای پروپاگاندا، حاشیه فرهنگی نشسته که خود بصورت ترکیبی از پنج عنصر ایدئولوژی، اسطوره، رویداد، اقتصاد و حکومت است. این مدل نشان می دهد که پروپاگاندا و میزان اثربخشی آن از تعامل میان تمامی عناصر تشکیل دهنده فراگرد که در دل زمینه تاریخی- اجتماعی قرار دارد، و تحت الشعاع فرهنگ حاکم در هر مقطع حاصل می شود (یووت و دانل 2006: 357).
یکی از اندیشمندان معاصر که سعی در شناسایی و نشان دادن اسطوره پردازی نظام های سیاسی معاصر داشته است، رولان بارت است.اسطوره بنا به تعریف او، پیام انگیزشمند و انقیاد آور است که در مرتبه دوم دلالت های نشانه شناختی به مخاطب منتقل می شود. این پیام با طبیعی جلوه دادن آنچه تاریخی است، عمل می کند و بنابراین، گفتار اسطوره ای نه به عنوان انگیزه بلکه به عنوان دلیل قرائت می شود. (بارت، 1380: 105- 106).
اسطوره سیاسی مشخصا با توجه به ارتباطش با قدرت و ایجاد مشروعیت تعریف می شود. اسطوره های سیاسی گروهی از اسطوره ها هستند که در قالب و محتوای خود گویای رابطه ای مشخص با مفهوم قدرت می¬باشند. نمادها و نشانه های قدرت پیش از هر چیز در پی ایجاد مشروعیت بوده اند یعنی در پی آنکه فرمانروایی و فرمانبرداری را در میان انسانها ممکن سازند (فکوهی، 1379: 137).
تبلیغات سیاسی و انتخاباتی در ایران نیز بر اساس اسطوره های سیاسی صورت می گیرند که از فرهنگ اسلامی و ایرانی برآمده است. نتایج یک پایان نامه(نزاکتی، 1388) با عنوان "تحلیل نشانه شناسانه پوسترهای تبلیغاتی انتخابات مجلس هشتم"  نشان داد که کاندیدهای انتخاباتی در آگهی های تبلیغاتی خود به نحو گسترده¬ای از اسطوره پردازی استفاده کرده اند. به گونه ای که همه پوسترهای تبلیغاتی مورد مطالعه از هر دو جناح شامل انواعی از اسطوره¬ها بود.
رایج ترین اسطوره بکار رفته در این تبلیغات، اسطوره ملیت (که آنرا خاک، سرزمین و میهن نیز نامیده اند) بود که پرچم ایران با طرح های مختلف، مهمترین نماد رساننده این مفهوم بوده است. افراد با اسطوره ملیت، هدف، آرمان و انگیزه خود از کاندیداتوری و فعالیت سیاسی را اعتلا، سربلندی و پیشرفت ایران عنوان کرده بودند.
سازندگان بسیاری از پوستر¬های مورد مطالعه تلاش داشتند شایستگی کاندیدا برای برخورداری از قدرت را به نحوی با الهی و معنوی نشان دادن او ثابت کنند. رساندن این مفهوم بیشتر با استفاده از دالی مانند تابیدن نور به چهره کاندیدا انجام شده بود. از آنجا که اشاره به منبع الهی قدرت، ریشه در یکی از عمیق ترین باورهای سیاسی ایرانیان یعنی فره ایزدی دارد، معلوم می شود که تاکید تبلیغات انتخاباتی در ایران بر الوهیت و تقدس کاندیدا، مبتنی بر این اسطوره ذهنی ایرانیان بوده است.
برخورداری از نبوغ، علم و تجربه مفاهیمی هستند که در تبلیغات از آنها در جهت ساخت و روایت اسطورهء دانایی استفاده شده بود. به نظر می رسد که اسطوره علم که در دوره-ای، یکی از اسطوره های غالب غربی بود و بعدها مورد تشکیک و نقد قرار گرفت و از قدرتش کاسته شد، هنوز در جامعه ایرانی یکی از مهمترین اسطوره های رایج در تبلیغات است.
اسطوره دیگری که در تبلیغات کاندیداها از جناح های مختلف یافت شد، اسطوره قهرمانی بود. قهرمان اسطوره¬ای طبق تعریف از سه ویژگی متعهد و فسادناپذیر بودن، جنگ با دشمن ملت و نجات بخش بودن برخوردار است (نیمو و کومز،1980: 20). در تبلیغات مورد بررسی این پایان نامه، تاکید بر پایبندی مذهبی کاندیدا، انقلابی بودن، صداقت داشتن و از خانواده شهدا بودن، متعهد بودن قهرمان را نشان می داد. خدمت به مردم، اعتلای انقلاب و ایران و آزادی از مهمترین اهداف قهرمان عنوان شده و نبوغ، علم، توانایی و سابقه حرفه ای کاندیدا او را فردی که توانایی نجات بخشی دارد معرفی می کرد.
بدین ترتیب آگهی های انتخاباتی در ایران بیش از آنکه سیاستها و برنامه های کاندیداها را معرفی کند، درصدد ارائه تصویری اسطوره¬ای از کاندیداها بوده است. دشوار است که رای دهی مردم در این انتخابات را یک رای دهی آگاهانه و مبتنی بر شناخت بدانیم و شرکت در این نوع انتخابات را یک مشارکت سیاسی منطقی پایدار بشماریم.
مشارکت سیاسی پیش از هر چیز باید آگاهانه و اختیاری باشد. یک نظام سیاسی از این لحاظ دموکراتیک شمرده می شود که نخبگان سیاسی در آن از سوی مردمی آزاد که حق رأی دارند و می توانند به درستی رای بدهند انتخاب شوند. در صورتی که مشارکت سیاسی در ظاهر به نحو مطلوبی صورت گیرد اما اهداف واقعی دموکراسی را برآورده نسازد، آن مشارکت بی معنا و بی محتواست. به گفته کوهن، دموکراسی نه تنها نیازمند پهناوری (breadth) و بُرد (coverage) بلکه نیازمند ژرفا (depth) نیز هست. ژرفای دموکراسی تضمین با معنا بودن مشارکت است که ناظر به سطح آگاهی مشارکت کنندگان است. بدین ترتیب هر شهروند علاوه بر انتخاب یک کاندیدا باید بتواند در حد معقولی که در قدرت اوست به تشخیص نتایج و بیان پیشنهادها بپردازد(کوهن1373: 31-32).
اما به نظر می رسد آنگونه که تحلیل تصویر اسطوره¬ای کاندیداهای انتخابات مجلس هشتم نشان داد، ژرفای دموکراسی در ایران با حاکمیت تفکر اسطوره¬ای تهدید می شود.
-    ایوبی، حجت الله (1379) اکثریت چگونه حکومت می کند؟، تهران: سروش
-    بارت، رولان (1380) اسطوره در زمانه حاضر، مترجم: یوسف اباذری، فصلنامه فلسفی، ادبی، فرهنگی ارغنون: 18
-    تودور، هنری (1383) مفاهیم اساسی در علوم سیاسی:‌ اسطوره سیاسی، ترجمه سید محمد دامادی، تهران:  امیرکبیر
-    درزی، علی (1382) جامعه شناسی انتخابات: تحلیل الگوی رفتار انتخاباتی مردم استان مرکزی در هشتمین دوره انتخابات ریاست جمهوری، دانشگاه تهران، دانشکده حقوق وعلوم سیاسی، کارشناسی ارشد  
-    فکوهی، ناصر (1387) اسطوره شناسی سیاسی، تهران: فردوس
-    کاسیرر، ارنست (1362) افسانه دولت، ترجمه نجف دریابندری، تهران: شرکت سهامی خوارزمی
-    کوهن، کارل (1373) دموکراسی، ترجمه فریبرز مجیدی، تهران: خوارزمی
-    گیرو، پیر (1380) نشانه شناسی، ترجمه محمد نبوی، تهران: آگاه
-    لوی اشترواس، کلود (1386) بررسی ساختاری اسطوره، ترجمه بهار مختاریان و فضل الله پاکزاد، فصلنامه فلسفی، ادبی، فرهنگی ارغنون: شماره 4، چاپ دوم
-    نزاکتی، فرزانه (1388) اسطوره و تبلیغات انتخاباتی: تحلیل نشانه نشاسانه پوسترهای تبلیغات انتخاباتی مجلس هشتم، دانشگاه تهران، دانشکده علوم اجتماعی، کارشناسی ارشد
-    هولندر، ادوین پی. و همکاران (1378) روان شناسی اجتماعی (رهبری و قدرت) ترجمه احمد رضوانی، آستان قدس رضوی
-    Nimmo D. & J. Combs (1980) Subliminal Politics: Myth and Mythmakers in America. Englewood Cliffs, New York: Prentice-Hall
-    Jowett G. S. and V. O Donnell (2006) Propaganda and Persuasion, Sage Publication, fourth edition