(Go: >> BACK << -|- >> HOME <<)

سرآغاز

بر علیه نقد( درباره کتاب «بوردیو» اثر جنکینز)

سینا چگینی
bourdieu.jpg

بوردیو، تالیف، ویلیام جنکینز، ترجمه: حسن چاوشیان و لیلا جوافشانی،تهران، نشر : نی، چاپ : اول ١٣٨٥

پیر بوردیو ٬ جامعه شناس وانسان شناس فرانسوی است که علی رغم آشنایی نسبی ایرانیان با او هنوز آثار چندانی از او یا درباره ی او به فارسی چاپ نشده است.

در این حال تاثیر بوردیو بر جامعه شناسی به خصوص در آمریکا وکانادا رو به افزایش است. برای شروع فهم ریشه ای کارهای بوردیو باید سراغ برداشت او از عمل جامعه شناسانه رفت.  بطور خلاصه بوردیو در مورد عمل سوسیولوژیک ٬ اعتقاد به آمد و رفت و فعل وانفعال پژوهش با نظریه دارد. از این رو وی در آثار خود به دنبال اثبات این رویه در میدانهای مختلف است و بدین جهت در حد واسط مارکس٬ وبر و دورکیم قرار می گیرد. نظریه بوردیو در این خصوص«عینی ساختن عینی سازی» (objectification of objectification) است  که در معنای فاصله گیری مضاعف از موضوع است. در این جا ایراد روش شناختی ای که او به ماکس وبر وارد می کند فاصله گیری نزدیک است، به طوری که سوژه اگر چه از جهان ذهنیت خارج و وارد دنیای عینیت می شود (که وبر ازاین امر تعبیر به بی طرفی ارزشی می کند)اما برای خروج از عینیت صرف و دستیابی به یک شناخت در معنای کلی ولی پیچیده نیاز به «دوگام به پس» یا باز پرش دوباره از عینیت به خارج دارد.در این صورت است که فرد درک واقعی و صحیح از پدیده مورد مطالعه خواهد داشت. البته سویه دیگر این امر «عینی ساختن مشارکت کننده» است، به عبارت دیگر محقق نیاز به خروج از ذهنیت به عینیت برای خروج از ذهنیت صرف و در مرحله بعد خروج از عینیت و برگشتن به عقب برای یک گام دیگر دارد تا به ادراک کامل دست یابد، اگر چه در این میان شاید عینیت اولویت نهایی باشد. در واقع او با پیوند زدن میان ساختارگرایی و تعامل گرایی به طرح نظریه جدیدی تحت عنوان «نظریه کنش» یا دلایل عمل می پردازد. با وجود این که نقد پررنگ تر بودن ساختار در مقابل عاملیت بر او وارد است, ولی از این جهت او در میان سارتر و آلتوسر و لوی استروس قرار دارد و در عین نقد بی رحمانه هر سه آنها به ترکیب اندیشه آنها دست می زند. نام نهایی بوردیو برای تئوری خود«ساختار گرایی تکوینی» (genetic structuralism ) است. در واقع بوردیو در صدد ایجاد راه سوم یا میانه دیالکتیکی ازمیان تز وآنتی تز سوبژکتیویسم و ابژکتیویسم است که به گفته ی او سراسر تاریخ علوم اجتماعی حاصل جنگ و منازعه بر سراولویت بخشی یکی از این دو بر دیگری است.
نظریه دیگر بوردیو درواقع نفی و بی ارزش کردن کاری است که تحت عنوان نقد وتلخیص انجام میشود. او درواقع هر گونه نقد یا تلخیص کتاب یا نظریات در روز نامه ها و مجلات را یاوه سرایی و داستان سرایی میداند. به نظر او در هنگام نقدمختصر یا تلخیص یک اندیشه یا کتاب, زمان خطی و همگن و مستمر منتقد جانشین زمان عملی و درگیرانه نویسنده کتاب می شود که برخاسته از بیشمار تکه پاره های مجزای افکار اوست که هر یک ضرب آهنگ خاص خود را دارد. از این رو نقد کتاب یا یک اثر در یک قطعه یا مقاله ی کوتاه بی معنی است. دراین راه او نه تنها صفحه های نقد کتاب روزنامه ها بلکه بسیاری از بازنمودهای ساده ی واقعیتهای اجتماعی به صورت مکتوب را در پژوهش های جامعه شناسی یا انسان شناسی دارای «خطای تلخیص » می داند. شاید از همین جا باشد که علت سخت نویسی و پیچیدگی کتاب های بوردیو را دریابیم. به این معنا او پیچیدگی آثار خود را برخاسته از پیچیدگی های موضوعات اجتماعی و لزوم توجه به همه ی وجوه ظاهرﴽ متناقض آن می داند و به زبان ساده انگارانه و اثباتی شناخت اجتماعی در کتابهای نظام آموزشی ودانشگاهی حمله می کند.
از نظر بوردیو روابط زبان شناختی حاکم بر نهادهای آموزشی روابط قدرت است. از این رو تفکیک میان زبان شناسی و جامعه شناسی بر خاسته از سلطه مخفی و منجر به عقیم شدن هر دو رشته میشود چراکه زبان ذاﺗﴼ پدیده ای اجتماعی و مبتنی بر عادتواره است و تنها ابزار برای بیان پیچیدگی پدیده ی اجتماعی است. از این رو سبک نگارش او مبارزهای دائمی برعایه زبان عادی است. او این زبان عادی را زبان دانشگاهی میداند . از نظر بوردیو نمونه بارز زبان دانشگاهی به عنوان گفتمان مسلط پنهان زبان هایدگری است که با فرایند کژنمایی و تحریف شعبده بازانه توجه مارا به چیزهای بی اهمیت جلب میکند تا به چیزهایی که مجبور به پنهان کردن آن هستند توجه نکنیم. کتاب «بوردیو» نوشته ی جنکینز شاید ساده ترین و قابل فهم ترین منبع برای مطالعه اندیشه بوردیو باشد ولی در عین حال انتقادات سطحی و گذرای او از اندیشه بوردیو گاﻫﴼ نشان دهنده ی نه تنها جهل جنکینز نسبت به خویش بلکه مهمتر از آن جهل او به جهل خویش و جهل به شرایط تاریخی و اجتماعی امکان پذیرشدن این جهل است ولی شاید برای شروع مطالعه ی نظرات بوردیو باید زبان ساده و روشن و انتقادی جنکینز را به زبان پرتکلف و سخته وپرکج وتاب بوردیو ترجیح داد.
این مطلب نخستین بار در ویژه نامه کتاب روزنامه  اعتماد  19 اردیبهشت منتشر شده و نویسنده آن را برای تجدید انتشار در اختیار این پایگاه قرار داده است.

 
Share this
تمامی حقوق این پایگاه برای «انسان شناسی و فرهنگ» محفوظ است.