با توجه به تعریفی که سازمان جهانی جهانگردی (WTO) از گردشگری ارائه داده (1)، ما نیز گردشگر خارجی یا گردشگر ورودی را گردشگری می نامیم که از یک کشور مبدأ خارجی، به قصد مسافرت به کشوری دیگر می رود و بیش از یک شب و کمتر از یک سال در آنجا اقامت می گزیند. گردشگران خارجی به چند دلیل اهمیت دارند؛ نخست اینکه چرخه اقتصاد گردشگری بیشتر بر پایه این افراد می چرخد. کمتر دیده می شود که گردشگران خارجی، چادرهای مسافرتی و کمپینگ را جایگزین هتل نمایند. ضمن آنکه برخی کالاهای فرهنگی گران قیمت (همچون صنایع دستی اصیل و...)، بازار هدف شان متوجه گردشگران خارجی است و گردشگران داخلی کمتر تمایل یا درآمد کافی برای خرید آنها را دارند. دوم اینکه زمینه معرفی فرهنگ، تاریخ، ادبیات و دیگر داشته های کشور میزبان به وسیله گردشگران خارجی فراهم می شود. به عبارت دیگر، این افراد چنانچه تجربه سفر خوبی داشته باشند، سفیران فرهنگی کشور میزبان می شوند. سوم اینکه گردشگران خارجی عموماً با احتیاط بیشتری نسبت به محیط زیست سرزمین مقصد رفتار می کنند و از این جهت، کمتر از گردشگران بومی و داخلی، آسیب زا هستند. این امر به ویژه امروزه در بازدید گردشگران کشورهای توسعه یافته از کشورهای در حال توسعه دیده می شود. در همین راستا، کشورها تلاش می کنند با جذب هرچه بیشتر گردشگران خارجی، بخش بیشتری از این بازار را برای خود اختصاص دهند.
اخیراً دولت ایران و معاونت گردشگری سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، طرحی را برای جذب گردشگران خارجی در نظر گرفته-اند و در تلاش اند تا آن را اجرایی و عملیاتی کنند. در بند 11 قطعنامه پایانی دومین گردهمایی معاونین گردشگری کشور که در اردیبهشت ماه در بوشهر قرائت شد، آمده است:
«... 11- توسعه گردشگری خارجی و تأکید بر ورود 7 و نیم میلیون مسافر و اهتمام مدیران و معاونین بر توسعه و رونق مناطق مختلف یکی از برنامه‌های محوری معاونت گردشگری در سال 1391 خواهد بود». سپس این تصمیم در همایشی که با حضور مدیران آژانسهای مسافرتی کل کشور در تاریخ 8 تیرماه در سالن همایشهای برج میلاد برگزار شد، به ایشان ابلاغ گردید و نهایتاً در نامه هایی که بعداً از ادارات گردشگری استانها برای هر کدام از این آژانسها فرستادند، به هر آژانس تکلیف شد تعداد مشخصی گردشگر خارجی تا پایان سال جذب کند. برای نمونه به آژانسهای مسافرتی استان مازندران گفته شد که هر کدام شان باید تا پایان سال دست کم 1200 گردشگر خارجی جذب کنند؛ در غیر این صورت ادامه فعالیت شان با مشکل مواجه خواهد شد. در این یادداشت بر آنیم تا غیرعملی بودن جذب این تعداد گردشگر خارجی را با چند دلیل ساده نشان دهیم.
1- یکی از اساسی ترین مباحث در اصول نهادینه در حوزه گردشگری یک کشور، توجه به سیر تکوین این اصول «و نحوه تکامل و توسعه آنها در پاسخ به نیازهای در حال تغییر و تنش های داخلی و خارجی موجود» است (هال و جنکینز. 1382: 31). نظام فعلی ایران تاکنون برنامه منسجم و دنباله داری برای جذب گردشگر خارجی نداشته است. حتی برخی از دیدگاه های حاکم، اصلاً تمایلی به حضور گردشگران خارجی در میهن اسلامی ندارند. بنابراین موفقیت سیاستی یک شبه در راستای جذب این تعداد گردشگر، هیچ روزنه امیدی پیش رو ندارد.
2- نکته دیگری که در نقل قول بالا می بینیم، اشاره به این دارد که تدوین اصول در حوزه گردشگری، باید در پاسخ به تنش های داخلی و حارجی موجود باشد. شرایط حساس کنونی ایران در عرصه بین المللی، امید چندانی برای عملیاتی شدن برنامه جذب این تعداد گردشگر ندارد. تحریمهای بین المللی فراوان و تلاش برخی رسانه های غربی برای ناآرام نشان دادن شرایط درونی ایران از یکسو، و عدم تلاش یا بی ثمر بودن تلاشهای مسئولین کشور برای اصلاح این نگاهها از سوی دیگر، انگیزه ای در گردشگران خارجی برای حضور در ایران ایجاد نمی کند. به-ویژه آنکه برخی رسانه های غربی با دستاویز کردن مواردی همچون بازداشت سه گردشگر دوچرخه سوار امریکایی در مرز ایران با کردستان عراق، تلاش دارند به مخاطبان شان این نکته را القاء کنند که در ایران با گردشگران خارجی نیز برخوردهای امنیتی می شود. همچنین در پی حمله به سفارت بریتانیا در آذر 90، این کشور به اتباع خود نسبت به سفر به ایران هشدار داد. وزارت امور خارجه امریکا نیز در اوایل سال جاری هشدار مشابهی را به شهروندان خودش برای سفر به ایران داده بود.
3- حتی در شرایط عادی نیز جذب این تعداد گردشگر خارجی، دور از واقعیت است. یکی از مدیران باسابقه یک آژانس بند الف (2) در مازندران در گفتگو با نگارنده می گوید: «در حدود 8-7 سال پیش نیز که شرایط خیلی مساعدتر بود، هرگز این تعداد گردشگر نمی توانستیم جذب کنیم. در 4 ماه نخست سال 91 تاکنون تعداد گردشگران خارجی ای که جذب کرده ایم به تعداد انگشتان دست هم نمی رسد. حالا چگونه انتظار دارند در این فرصت باقی مانده، 1200 گردشگر خارجی جذب کنیم؟» ضمن اینکه فصل گردشگری در استانهایی مانند مازندران رو به پایان است و با شروع فصل پاییز و بارش بارانهای سیل آسا، از شمار گردشگران داخلی به این استان هم کاسته می شود؛ چه رسد به گردشگران خارجی. همچنین باید توجه داشت که سهم این استان از گردشگران خارجی، عمدتاً محدود به گردشگران عرب کشورهای حاشیه خلیج فارس بوده است. چندی است که گردشگران این کشورها هم مقاصد دورتر اقیانوس آرام و همچنین مدیترانه را بر حضور در سواحل دریای مازندران ترجیح می دهند.
با توجه به این نکات، طبیعی که معاونت گردشگری سازمان میراث فرهنگی باید از تصویب برنامه های فرهنگی ضربتی خودداری کند. البته توجه به جذب گردشگران خارجی نکته بسیار مثبتی است؛ اما نه بدون پشتوانه های تبلیغاتی، برنامه های بلندمدت و در شرایط بی ثبات. البته باید دید آمار مورد نظر مسئولین برای گردشگران خارجی، آیا باز هم اتباع افغانستان را شامل می شود تا به رقم میلیونی برسد یا تنها گردشگران خارجی را در بر می گیرد. چرا که هیچ روش دقیقی برای آمارگیزی و سرشماری گردشگران (چه گردشگران داخلی و چه گردشگران خارجی) وجود ندارد. برای نمونه سال گذشته آمار گردشگران خارجی از سوی مسئولان سازمان میراث فرهنگی کشور، یک بار 65درصد، یکبار دیگر 87 درصد و یک بار هم 300درصد رشد را نشان می داد (خبرگزاری تابناک. 26/6/1390). آماری که به نظر کارشناسان نه تنها به این میزان نبوده، بلکه حتی در سالهای اخیر رشد منفی هم داشته است. شورای جهانی سفر و گردشگری، آمار پیش بینی شده جهانگردان خارجی در ایران را تا پایان سال میلادی جاری، 2.5 میلیون برآورد کرده که تنها یک-سوم خواسته مسئولان است. در واقع و متأسفانه آمار شورای جهانی سفر و گردشگری به واقعیات بسیار نزدیکتر است.

پی نوشت:
(1)    سازمان جهانی جهانگردی، گردشگری را اینگونه تعریف کرده است: «مجموعه فعالیتهای افرادی که به مکانهایی خارج از محل زندگی و کار خود به قصد تفریح و استراحت و انجام امور دیگر مسافرت می کنند و بیش از یک سال متوالی در آن مکانها نمی مانند» (داس ویل. 1386: 19)
(2)    آژانسهای بند الف به آن دسته از آژانسهای مسافرتی گفته می شود که زیرنظر مستقیم سازمان هواپیمایی کشور بوده و مجاز به فروش بلیط هواپیما در مقاصد مختلف داخلی و خارجی هستند.
 پایه ها:
داس ویل، راجر (1386)، مدیریت جهانگردی: مبانی، راهبردها و آثار، ترجمه محمد اعرابی و داود ایزدی، تهران: دفتر پژوهشهای فرهنگی، چاپ چهارم.
هال، کالین مایکل و جان ام جنکینز (1382)، سیاستگذاری جهانگردی، ترجمه محمد اعرابی و داود ایزدی، تهران: دفتر پژوهشهای فرهنگی، چاپ دوم.
خبرگزاری تابناک (1390)، «تناقض در آمار گردشگران خارجی»، در وبسایت خبری تابناک، به آدرس:
http://www.tabnak.ir/fa/news/191035/%D8%AA%D9%86%D8%A7%D9%82%D8%B6-%D8%A...
امیر هاشمی مقدم، مدیر گروه و عضو هیئت علمی گروه مدیریت جهانگردی و هتلداری دانشگاه مازیار است.
moghaddames@gmail.com
 

دوست و همکار گرامی

چنانکه از مطالب و مقالات منتشر شده به وسیله «انسان شناسی و فرهنگ» بهره می برید و انتشار آزاد آنها را مفید می دانید، دقت کنید که برای تداوم کار این سایت و خدمات دیگر مرکز انسان شناسی و فرهنگ، در کنار همکاری علمی،  نیاز به کمک مالی همه همکاران و علاقمندان وجود دارد. برای اطلاع از چگونگی کمک رسانی و اقدام در این جهت خبر زیر را بخوانید

http://anthropology.ir/node/11294