صفحه های سنگی فارسی، اسنادی تاریخی با ویژگی های منحصر به خود و متعلق به دوره ای بالغ بر نیم قرن (1340-1284ش) هستند که تلاش برای حفظ و نگهداری آن ها، وظیفه ای ملی و خدمتی فرهنگی است. مسیر تولید صنعتی و عرضه این صفحه ها، از ضبط تا توزیع، تهیه وارائه مدارک و... مستنداتی را ناگزیر می ساخته که قابل اعتماد بودن و سندیت صفحه های سنگی را در قیاس با سایر اسناد تاریخی حتی لوله های فونوگراف (موجود در ایران)، افزون کرده است.

یک- صفحه های سنگی عمده ترین منابع شنیداری برای مطالعات زبان شناسی و گویش های مردم در مناطق گوناگون می باشند. مثلا آثار ضبط شده گویای آن است که گویش هنرمندان مقیم تهران در فاصله سال های 1290 تا 1320 شمسی، دچار تغییرات فاحشی شده است.

دو- صفحه های سنگی ارزشمندترین اسناد در عرصه شناخت موسیقی کهن ایرانی قلمداد می شوند، زیرا نقطه آغازی برای  حفظ و انتقال صنعتی عین موسیقی و نغمه هایی هستند که سال ها سینه به سینه و با روش استاد- شاگردی انتقال یافته و نگاهداری شده اند.آن هم در شرایطی که حتی خط موسیقی در گذشته و نوت نویسی های کنونی، قادر به حفظ و انتقال تمامی ظرایف آن نبوده است.

سه- صفحه های سنگی مآخذ مهمی برای پژوهش در فولکلور و فرهنگ مردم می باشند. بسیاری از آثار مطربی، سیاه بازی، تقلید، نمایش های تخت حوضی و حتی ترانه های کوچه بازاری که در صفحه های سنگی به یادگار مانده اند، حاوی اطلاعاتی بی بدیل در این عرصه اند.

چهار- صفحه های سنگی اسنادی بکر در تاریخ بازیگری و نمایش در ایران محسوب می شوند. بخش هایی از اولین اپرت ها و نمایش های موزیکال، با اجرای برجسته ترین هنرمندان دهه آغازین قرن چهاردهم شمسی تا پیش پرده خوانی های دهه بیست، در این صفحه ها محفوظ اند.

پنج- صفحه های سنگی حاوی نکاتی قابل توجه برای نگارش علمی تاریخ معاصر موسیقی و شرح حال و زندگینامه و خاطرات هنرمندان هستند.

شش- صفحه های سنگی منابعی خاص برای پژوهش در تاریخ سیاسی نیز هستند. اگر عکس های فراوان از مظفرالدین شاه را به درستی اسنادی تاریخی تلقی می کنیم، آیا سه نمونه منحصر به فرد باقی مانده از صدای وی، اسنادی تاریخی محسوب نمی شوند؟ آیا نظامنامه مقررات ضبط صوت در صفحات گرامافون که در سال 1307 شمسی به تصویب هیئت وزرا می رسد و مقدماتی که به این مصوبه می انجامد، بخشی از تاریخ سیاسی ما نیستند؟

هفت- صفحه های سنگی در مقایسه با سایر اسناد تاریخی چون دستنوشته ها و عکس های قدیمی، از حیث تعداد و امکان دسترسی بسیار محدود و کمیاب است. تعداد آثار و مدارک خطی و دست نوشته های تاریخی ، متجاوز از صدها هزار برگه است که به صورت کتب خطی و هنری، فرمان ها، اسناد، نامه ها و مدارک دولتی و چهره های سیاسی و نامه ها ومدارک بازرگانی و اسناد متبادله بین توده مردم نظیر عقدنامه ها و صلحنامه ها و غیره، مورد توجه مراکز دولتی ذیربط، اهل تحقیق و پژوهش و کلکسیونرها قرار دارد. عکس های قدیمی نیز که بالغ بر یک دهه پس از تولد صنعت و هنر فتوگرافی، از نیمه دوم قرن سیزدهم هجری قمری، جای خود را در ایران باز کرد و به عنصری ثابت در مستندسازی وقایع عصر تبدیل شد. گنجینه عکس های اصلی قدیمی ایران اعم از عکس های آلبومخانه کاخ گلستان، کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران، مرکز اسناد ملی و سایر آرشیوهای دولتی و عکس های فراوانی که به صورت پراکنده در آرشیو های خصوصی و خانوادگی افزون از یکصد هزار قطعه تخمین زده می شود و امکان جعل و مشابه سازی این عکس ها نیز به گونه ای وجود دارد که تشخیص اصل و بدل برای عموم ممکن نیست. در مقام مقایسه باید گفت صفحه های فارسی ضبط شده از هنرمندان ایرانی، تا پیش از جنگ جهانی اول که در عصر قاجار ضبط شده اند بالغ بر 1000 روی صفحه است و با در نظر گرفتن  صفحه های فارسی ضبط شده در قفقاز، عثمانی و هند، نهایتا 2000 روی صفحه می شود . صفحه های باقی مانده از این مجموعه، در آرشیو صدا و سیما و آرشیوهای دیگر در ایران، بالغ بر 1500 عدد نمی شود. در بین دو جنگ جهانی (1319-1305) نیز که عصر طلایی ضبط، تولید و فروش صفحه در ایران است، آمار صفحه های فارسی حدود 2400 روی صفحه (1200 صفحه) است که صفحه های باقی مانده از آثار این دوره نیز نزدیک به 5500 نسخه برآورد می شود. صفحه های سنگی ضبط شده از هنرمندان ایرانی پس از جنگ جهانی دوم، 2650 روی صفحه، وتعداد صفحه به جا مانده، 5000 عدد تخمین زده می شود. آسیب پذیر بودن حاد صفحه های سنگی در قیاس با سایر اسناد تاریخی، ما را با کاهش سریع و روزافزون این صفحه ها مواجه ساخته و جمع آوری و نگهداری آن ها کاری علمی، دشوار و پر هزینه است. به گونه ای که که اگر از نگهداری سایر اسناد تاریخی دشوارتر نباشد، آسان تر از آن نیست. ماحصل کلام آن که صفحه های سنگی را که اسنادی ملی و میراثی فرهنگی هستند، دریابیم.

این یادداشت ابتدا در سایت صفحه سنگی www.oirvm.com)) منتشر شده و از سوی نویسنده، برای بازنشر در اختیار گروه موسیقی قرار گرفته است. رسم الخط انسان شناسی و فرهنگ در انتشار دوباره این یادداشت رعایت شده است.

- اگر دیدگاهی درباره گروه صدا و موسیقی در  پایگاه انسان شناسی و فرهنگ دارید و یا مایل به همکاری با این گروه هستید، با مدیر این بخش به آدرس shahrnazdar@yahoo.com   تماس بگیرید.

دوست و همکار گرامی

چنانکه از مطالب و مقالات منتشر شده به وسیله «انسان شناسی و فرهنگ» بهره می برید و انتشار آزاد آنها را مفید می دانید، دقت کنید که برای تداوم کار این سایت و خدمات دیگر مرکز انسان شناسی و فرهنگ، در کنار همکاری علمی، نیاز به کمک مالی همه همکاران و علاقمندان وجود دارد. برای اطلاع از چگونگی کمک رسانی و اقدام در این جهت خبر زیر را بخوانید:

http://anthropology.ir/node/11294