بیش از دو ماه پیش (نهم بهمن 1391) دانشمندان فضایی ایران با ارسال موفقیت آمیز کاوشگر "پیشگام"، نخستین میمون فضایی را با کپسول زیستی به فضا پرتاب کردند و پس از آمریکا (1947مگس میوه / 1949 میمون)، روسیه (1951 سگ)، فرانسه (1961 موش / 1963 گربه)، چین (1968 موش / 1990 خوک) و ژاپن (1990 قورباغه سبز / 1995 سمندر)، ششمین کشور فرستنده موجود زنده به فضا لقب گرفتند. پرتاب "آفتاب" میمون رزوس سه ساله نر، که از بین 4 میمون آموزش دیده انتخاب شده بود، همزمان با چهارمین سالگرد روز فناوری فضایی ایران، در راستای طرح اعزام فضانوردان ایرانی در سال 1397 خورشیدی است که قرار است با سفر تاریخی خود گشایشگر دروازه‌های فضا به روی دانشمندان ایران زمین گردند.

آفتاب که از نژاد میمون رزوس است، بومی ایران نمی‌باشد و هم‌گونه‌هایش را می‌توان در مناطق جنوب شرق آسیا یافت که به طور طبیعی در جنگلها و حتی مناطق شهری زندگی می‌کنند. میمون‌های رزوس در بیشتر آزمایش‌های پزشکی، داروسازی، روان‌شناسی و فضایی مورد استفاده قرار می‌گیرند و علت آن، شباهت بسیار زیاد فیزیولوژیکی این گونه میمون با انسان است.

امروزه، پرتاب موجودات زنده به فضا اگرچه گام بسیار مهمی در حوزه برنامه‌های فضایی قلمداد می‌شود، اما فناوری دارای پیشینه طولانی است. بیش از شصت سال از رقابت سرد آمریکا و روسیه برای بدست آوردن فناوری اعزام انسان به فضا می‌گذرد. دانشمندان روسی که علاقه‌مند به استفاده از سگ‌ها در بیشتر آزمایش‌های علمی خود هستند (همانطور که ایوان پاولف، فیزیولوژیست روسی نیز در آزمایشگاه خود از سگ‌ها برای شرطی‌سازی کلاسیک استفاده می‌کرد)، برای اولین بار در سال 1951 دو سگ فضانورد به نام‌های سیگان (Tsygan) و دزیک (Dezik) را جهت پروازی زیرمداری به فضا پرتاب کردند، که آنها طبق برنامه وارد مدار زمین نشدند و با موفقیت سالم به زمین بازگشتند. پس از این آزمایش، روس‌ها تصمیم گرفتند که این بار شانس خود را برای ارسال موجود زنده به مدار زمین امتحان نمایند. آنها در نوامبر 1957، به وسیله کاوشگر اسپوتنیک 2؛ ماده سگ 3 ساله‌ای به نام  لایکا (Laika) که اولین موجود زنده‌ای بود که در مدار زمین قرار گرفت، را اعزام کردند. آزمایش با موفقیت انجام شد و البته طبق برنامه، لایکا هیچگاه به زمین بازنگشت.

آزمایش‌های مختلف دیگری صورت گرفت، پس از لایکا 12 سگ دیگر به نام‌های بارز (Bars)، لیشیچکا (Lisichka)، بلکا (Belka)، استرلکا (Strelka)، چیلکا  (Pchelka)، موشکا   (Mushka)، دامکا (Damka)، کراساوکا (Krasavka)، چرنوشکا (Chernushka)، وزدوشکا (Zvezdochka)، وتروک (Veterok) و اوگولیک (Ugolek). در این میان، بلکا و استرلکا در  اسپوتنیک 5 توانستند علاوه بر قرار گرفتن در مدار زمین، به سلامت بازگردند. اکنون بدن‌های بلکا و استرلکا در موزه یادبود فضانوردی روسیه در مسکو نگهداری می‌شود. اسپوتنیک 5 موفقیت بزرگی در فضانوردی روسیه محسوب می‌شود، چرا که یکماه قبل از آن (جولای 1960)، بارز و لیشیچکا در یک پرتاب ناموفق (اسپوتنیک 4) کشته شده بودند. پس از آن، هرچند ماموریت اسپوتنیک 5 با موفقیت انجام شد، اما اسپوتنیک 6 نیز که دو سگ فضانورد به نام‌های چیلکا و موشکا در آن قرار داشتند در دسامبر 1960 در مدار زمین نابود شد و هر دو سگ کشته شدند.

در ادامه پرتاب‌ها، سگ سیاهی به نام چرنوشکا با اسپوتنیک 9 در مارچ 1961 اعزامی موفقیت آمیز داشت. شانزده روز بعد، در تاریخ 25 مارچ، وزدوشکا (ستاره کوچولو) داخل اسپوتنیک 10، عملیات خود را با موفقیت به پایان رسانید. در آن زمان، دولتمردان شوروی بر اساس برخی اطلاعات گمان برده بودند که برنامه اولین سفر فضایی آمریکا در 20 آوریل اجرا خواهد شد. آنها مصمم بودند تا فضانورد خود را قبل از آمریکایی‌ها به فضا بفرستند. سرانجام 17 روز بعد از سفر اسپوتنیک 10، (12 آوریل 1961)، دانشمندان روسی با اطمینان خاطر، تصمیم به اعزام اولین انسان فضانورد "یوری گاگارین" توسط فضاپیمای وستوک یک، به فضا گرفتند. در این میان یوری گاگارین و فضانورد دیگری به نام گرمان تیتوف کاندید پرواز فضایی بودند. آزمایش‌های دشوار جسمی و روان‌شناختی روی آنها انجام شد و یوری گاگارین به خاطر کوتاهی قد (157 سانتیمتر)، پیشینه کارگری خانواده، داشتن شخصیتی گرم، اجتماعی و رسانه پسند انتخاب گردید و توانست به مدت 108 دقیقه مدار زمین را یک دور کامل بپیماید و با این موفقیت بود که عصر کیهان‌نوردی آغاز گردید. تا قبل از پرواز گاگارین، روس‌ها فقط سگ‌ها را به فضا فرستاده بودند و تجربه زیادی را از رفتار سگ‌های فضانورد بدست آورده بودند. پزشکان و روان‌شناسان روسی نگران این موضوع بودند که ممکن است گاگارین با ورود به مدار زمین و قرار گرفتن در شرایط بی وزنی، و همچنین هیجان بالای مشاهده کیهان هستی و کره زمین، تعادل روانی خود را از دست بدهد و دست به اقدامات غیرقابل پیش بینی بزند، از اینرو فضاپیمای "وستوک یک" تمام پرواز را بطور خودکار انجام می‌داد. یوری گاگارین که یکباره شهرت جهانی بدست آورد، از سمت دولت شوروی به سمت ریاست مرکز آموزش فضانوردان در "شهرک ستاره‌ها" انتخاب شد. او در اوج شهرت و محبوبیت، و پس از دریافت نشان‌ها و عنوان‌های زیادی  از سراسر جهان، ناگهان در یک سانحه هوایی (پرواز تمرینی با میگ 15) در سن 34 سالگی کشته شد. امروزه شب دوازدهم آوریل به عنوان "شب یوری" در روسیه و برخی از کشورها به یاد او گرامی داشته می‌شود. روس‌ها توانستند در رقابتی فضایی با آمریکا، با دو سال تلاش مداوم، از پرتاب‌های زیر مداری (تا ارتفاع 150 کیلومتری سطح زمین) به پرتاب‌های در مدار زمین با حیوانات و سپس با نخستین انسان دست یابند. از سفر گاگارین کمی بیش از پنجاه سال می‌گذرد و ما امروزه شاهد پیشرفت ایران در پرتاب محموله جانوری در ارتفاع 120 کیلومتری از سطح زمین (سفر زیر مداری) هستیم. راه اندک اما دشواری در پیش روی فرزندان این سرزمین است که بتوانند به ماورای مرزهای فکری خود دست یابند و به عنوان یک منبع الهام بخش برای آینده اکتشافات فضایی، همراه با سایر کشورها گام بردارند.   

دوست و همکار گرامی

چنانکه از مطالب و مقالات منتشر شده به وسیله «انسان شناسی و فرهنگ» بهره می برید و انتشار آزاد آنها را مفید می دانید، دقت کنید که برای تداوم کار این سایت و خدمات دیگر مرکز انسان شناسی و فرهنگ، در کنار همکاری علمی،  نیاز به کمک مالی همه همکاران و علاقمندان وجود دارد. برای اطلاع از چگونگی کمک رسانی و اقدام در این جهت خبر زیر را بخوانید

http://anthropology.ir/node/11294