در این مقاله به اهمیت جهانگردی بر توسعه اقتصادی و اجتماعی کشورها اشاره شده است و در ادامه به بررسی دلایلی که به موجب آن کنسولگری های مختلف برای صدور روادید ایرانیان را با مشکلاتی بسیار مواجه می سازند، می پردازیم.
اتباع کشور ایران از نظر سفر بدون روادید در میان سه کشور نهایی لیست در بین تمامی کشورهای جهان قرار دارند و این امر خود گویای وضعیت بسیار بحرانی ایرانیان در سفر به خارج از کشور است. کشورهای مختلف با تلاش برای حذف قوانین روادید، سفر کردن را برای اتباع خویش، آسان تر می کنند تا در مقابل، مردم کشور مقابل نیز به راحتی به کشور ایشان سفر کنند و سیل عظیمی از درآمدهای جهانگردی را به کشور سرازیر سازند.
برای حل این مسئله ابتدا می بایست به بررسی رفتار ایرانیان و بعد حکومت در این زمینه پرداخت. سپس به بازتر نمودن دلایل عدم صدور روادید و مهمترین رفتارهایی که ایران را در این لیست به انتها کشانده است بپردازیم.
کلیدواژه ها: روادید، گردشگری، ایران، کنسولگری، امنیت.

مقدمه:
رشد سریع جهانگردی به مثابه یک صنعت، موجب شد که بسیاری از حکومتها به جهانگردی به عنوان مولفه مهمی در رشد و توسعه اقتصاد محلی و ملی بنگرند و همچنین به عنوان یک حوزه علمی و دانش مورد توجه قرار گیرد (Dale and Robinson 2001) . دولتها رفته رفته راهکارهایی را پیشنهاد دادند تا بتوانند از این صنعت بیشترین استفاده را ببرند. یکی از این راهکارها لغو روادید بود که به شهروندان دو کشور اجازه می داد بدون نیاز به دریافت روادید تنها با در دست داشتن یک گذرنامه معتبر سفر نمایند.
البته که این سفرهای بدون نیاز به روادید برای تمامی مردم دنیا امکان پذیر نبوده و نیست. زیرا تمامی کشورها به یک میزان برای حفظ امنیت هزینه نمی کنند. خیلی از کشورها منافعی دارند که با اینکه جهانگردی می تواند بدون در نظر گرفتن اختلافات برای کشورها سودآور باشد، از طرفی می تواند هزینه ای هم برای برقراری امنیت داشته باشد. لذا کشورهایی که توانستند بیشتر قوانین بین المللی حفظ حقوق شهروندی را اجرا نمایند به مراتب در سفر کردن شهروندان خود بدون دریافت روادید جلوتر بودند. این کشورها نه تنها محیطی امن را برای سایر مردم دنیا در کشور خود مهیا کرده بودند بلکه مسئولیت تمامی عواقب سفر جهانگردان خود به دیگر کشورها را هم عهده دار شده و در قبال آن پاسخگو بوده و هستند.

بیان مسئله:
با پیروزی انقلاب اسلامی در ایران و تسخیر سفارت آمریکا، مسیر سیاست خارجی ایران به کلی تغییر کرد. با شروع جنگ تحمیلی و پایه ریزی تحریم های همه جانبه توسط آمریکا و متحدانش مسیر پیشرفت اقتصادی و اجتماعی برای ایرانیان بسی دشوار شد. رفته رفته با روی کار آمدن دولتهای مختلف برای اثبات خود و مطرح نمودن ایران و ایرانی در سطح جهانی هر دوره، سیاستی جدید را پیش گرفتیم که این موضوع نیز واکنش های متفاوت غرب را در پی داشت. برای مثال پس از انقلاب اسلامی بسیاری از ایرانیان به راحتی پناهنده کشورهای آمریکایی شدند. چند سال بعد در دوران جنگ تحمیلی درهای اروپا به روی بسیاری از ایرانیان برای ادامه تحصیل باز شد. سپس در دوران بعد از جنگ، ایرانیان به نسبت امروز تقاضای چندانی برای خروج از کشور از خود نشان ندادند، زیرا سفر به خارج جزء کالاهای بسیار لوکس به شمار می آمد و کمتر کسی توان تحمل هزینه های آن را داشت و کسانی که می توانستند هزینه کنند نیز با مشکلات چندانی مواجه نبودند. با مطرح شدن ایده گفتگوی تمدن ها توسط ایران در دنیا و تمایل به برقراری ارتباط بیشتر بین فرهنگها، جهانیان بعد از سالها سکوت درباره جاذبه های ایران دوباره سکوت خود را شکسته و از ایران گفتند و آرام آرام پای جهانگردان آمریکایی و اروپایی به ایران باز شد. ایرانیان هم که به تازگی از پس هزینه های اولیه زندگی خود برآمده بودند و محدودیت سفر به خارج مثل کشور تایلند لغو شده بود به ترتیب سفر به مقاصدی چون دبی، ترکیه و تایلند را آغاز نمودند. ایرانیان که به سرعت این کشورها را به حیاط خلوت خویش مبدل نموده بودند در ادامه نظر به اضافه نمودن سفرهای تفریحی اروپایی به سبد خرید خود داشتند که از قضا مصادف شد با مطرح شدن موضوع فعالیتهای انرژی هسته ای ایران در دنیا و سپس موضع گیری مسئولین در برخی روابط بین-المللی، علاقه به روابط سیاسی و غیر سیاسی با ایرانیان کمتر و کمتر شد و سختگیری هایی برای عدم صدور روادید حتی برای بالاترین مقامات ایرانی برای سفر به اروپا و آمریکا به اجرا گذاشته شد. این موضوع آنقدر ادامه پیدا کرد تا تقریبا همه  کشورهایی که در دنیا سیاستهای زیر پرچم آمریکا را دارند نیز صدور روادید برای ایرانیان را غیرممکن یا با سختگیری های فراوان ممکن سازند. تا جایی که بعضی از کشورهایی که نه از لحاظ تمدن، نه توسعه، نه وسعت و نه حتی دموکراسی به اندازه یکی از شهرهای کوچک ایران هم نیستند برای ایرانیان روادید صادر نکنند. از آن گذشته با صفهای طولانی ایرانیان در مقابل برخی از سفارتخانه ها، توهین از مسئولین کنسولگری و راندن ایرانیان با خفت از مقابل برخی سفارتخانه ها مواجه شدیم.
مشکلات عدم صدور روادید به اینجا ختم نشده و ایرانی بودن در طرف دیگر مرزها هم ما را با مشکلاتی مواجه کرد. دارنده گذرنامه ایرانی معمولا به جز برای ورود به کشورهایی مانند ترکیه، ارمنستان، تایلند، چین و... در بقیه مقاصد به محض ورود مورد بازجویی مسئولین حفاظتی آن کشور قرار می گیرند.

اهمیت موضوع:
امروزه کشورهای توسعه یافته به دنبال امکان سفرهای بدون محدودیت برای ملت خویش هستند. لذا هر سال سایت های معتبری که در سطح جهانی فعالیت می کنند، آماری بنا به سفر بدون روادید منتشر می-کنند که در آن نام کشورهایی که مردم ایشان بدون نیاز به گرفتن روادید می توانند به کشورهای بیشتری سفر کنند در صدر این لیست قرار دارد (1). این امر بیانگر ترویج همان عبارت کوتاه است؛ "دهکده جهانی". جهان رفته رفته به دهکده ای کوچک تبدیل می شود که تمام مردم آن بدون در نظر گرفتن مرزها به سفر کردن می پردازند و در کوتاه ترین زمان ممکن از نقطه ای به نقطه ای دیگر سفر می کنند. دیگر رنگ پوست، زبان، نژاد و... معیار پذیرش افراد در جوامع نخواهد بود.
با گذر زمان و آشکار شدن هر چه بیشتر اهمیت جهانگردی بر رشد اقتصادی و توسعه پایدار کشورها، دولتها به دنبال تسهیل سفر برای ملت خویش و دیگر ملتها هستند. آنها قوانینی را اتخاذ نمودند تا مردم کشورشان بتوانند به صورت متقابل به دیگر کشورها سفر کنند. تنها لازم است فرد یک بلیت دوطرفه خریداری نماید و در کوتاه ترین زمان به کشور میزبان سفر کند. این امر که مسافران را بدون محدودیت از کشوری به کشوری به سفر کردن ترغیب می نماید، امکان توسعه جهانگردی برای کشورها را فراهم می آورد.
در اینجا نکته ای حائز اهمیت است، کشوری درهای خود را به روی همه مردم دنیا می گشاید تا به آن کشور سفر کنند، اما هیچ کجای دنیا تمایلی به صدور روادید برای مردم کشور وی ندارد. حال آیا گشوردن درها تاثیری بر توسعه جهانگردی و سرازیر شدن مردم به آن کشور دارد؟ پاسخ منفی است. زیرا صدور روادید کاملاً امری متقابل است. هیچ حکومتی نمی تواند به دنبال رشد جهانگردی باشد، اما به عدم صدور روادید برای ملت خویش توسط دیگر کشورها نیندیشد. برای مثال اگر کشورهای مختلف برای ایرانیان روادید صادر نکنند، این سفیران فرهنگی ایران که همان گردشگران ایرانی هستند، نمی توانند به جایی سفر کرده و مردم دیگر کشورها را برای بازدید از فرهنگ و اصالت خویش به ایران دعوت نمایند. زیرا سفر کردن مردم یک کشور به دیگر کشورها موثرترین راه برای شناساندن فرهنگ خویش است که می تواند جامعه میزبان را برای سفر به دیار گردشگر تشویق نماید (فایوسولا و چاک گی. 1379).
باتوجه به این موارد توجه به دلایل عدم تمایل کشورهای دیگر به صدور روادید برای ایرانیان بسیار با اهمیت بوده و پیشنهاد راهکارهایی برای حل این موضوع می تواند به بهبود وضعیت جهانگردی کشور ایران منجر شود.

جامعه آماری مورد مطالعه:
بر اساس تقاضای ایرانیان برای دریافت روادید می توان اروپا را به سه قسمت تقسیم کرد: بریتانیا، اروپای شرقی و کشورهای عضو شینگن. کشورهای آمریکای جنوبی، آفریقا، آمریکا، کانادا، آسیای میانه، جنوب شرقی آسیا، استرالیا، ژاپن و سایر کشورها نیز در مراحل بعدی این پژوهش قرار می گیرند.
در این پژوهش، ایرانی هایی که متقاضی روادید هستند به عنوان جامعه آماری مطرح هستند و چند کشور از کشورهایی که صدور روادید برای ایرانیان را با مشکلاتی همراه می سازد و یا از صدور روادید برای ایشان امتناع می کند نمونه هایی هستند که مورد مطالعه قرار خواهیم داد.

روش شناسی پژوهش:
در بررسی موضوع این پژوهش، تا به امروز کتابی با این عنوان و یا مقالات علمی که به دلایل به وجود آمدن شرایط موجود اشاره نماید، به چاپ نرسیده است. لذا ناچاریم تا با مراجعه به سفارتخانه های چند کشور، مصاحبه با بخش کنسولی ایشان و همچنین پرس و جو از متقاضیان روادید که چندین بار برای دریافت روادید به سفارتخانه های کشورهای مختلف مراجعه نموده، ولی موفق به دریافت روادید نشده اند بپردازیم.
در بخش دوم اسنادی را مورد مطالعه قرار می دهیم که به سیاستگذاری های ایران و روابط خارجی آن اشاره کرده باشد، تا دریابیم که نقش دولتها در سهولت برای صدور روادید تا چه میزان است.

پرسش های پژوهش:
1.    پیدا نمودن دلایل اصلی عدم صدور روادید برای ایرانیان.
2.    چگونه بعضی از کشورها با موافقتنامه ای آمد و شد اتباع خود را بدون روادید میسر می سازند؟
3.    آیا حمایت دولت ها از اتباع ایشان در صدور روادید برای ایشان موثر است؟
4.    آیا مسئول بودن کشورها در قبال سفر اتباع ایشان به دیگر مناطق، امنیت کشور میزبان را کمتر خدشه دار نمی کند؟
5.    عدم صدور روادید مسئله ای است بین کشورها با مردم ایران یا این مسئله کاملاً بین دولتها است؟
6.    آیا انگشت نگاری و اسکن قرنیه چشم و یا کلیه رفتارهای سختگیرانه خارجی ها بدو ورود ایرانیان به کشورشان بی-احترامی به ملت ایران است؟ و یا تدابیر امنیتی است که در نظر دارند.

تاریخچه:
تقریبا هر ده سال یک بار سازمان جهانی جهانگردی (WTO) اقدام به چاپ کتابی در زمینه جهانگردی می کند که در آن به معرفی آخرین راهکارها برای بهبود و توسعه این صنعت و همچنین چشم اندازی از تاثیر این صنعت بر زندگی ما می پردازد. اولین وآخرین نسخه از این کتاب که به فارسی ترجمه شده به سال 1997 مربوط می شود. در این مقاله نیز تعاریف کاملاً از این کتاب استخراج شده اند.
در سال 1995 موافقتنامه ای بین پنج کشور اروپایی در لوکزامبورگ به امضا رسید که موضوع آن برداشته شدن مرز بین چندین کشور اروپایی بود. این کشورها عبارت بودند از: فرانسه، آلمان غربی، هلند، بلژیک و لوکزامبورگ که رفته رفته دیگر کشورهای عضو اتحادیه اروپا نیز به جز بریتانیا و ایرلند به این موافقتنامه پیوستند. البته کشورهای ایسلند، سوئیس و نروژ عضو اتحادیه اروپا نبودند، ولی از جمله اعضای شینگن هستند. در حال حاضر (سال 2011) 25 کشور عضو این پیمان هستند (3).
بررسی این موضوع که چرا این پیمان بین این کشورها بسته شده بسیار حائز اهمیت است. مردم کشور فنلاند در حال حاضر می توانند به بیشترین تعداد از کشورها بدون نیاز به روادید سفر کنند. این امتیاز با سیاستگذاری هایی که توسط دولت فنلاند به اجرا گذاشته شده به وجود آمده است.(Ulkopoliittinen Instituutti, 1991)  این سیاستگذاری ها بخشی از یک قانون کلی تری را شامل می شود که آن قوانین را جامعه جهانی تعریف می نماید. استانداردهایی را که سازمان های بین اللملی، حقوق بشری و یا امنیتی در سطح جهان عنوان می کنند در واقع اساس کار کشورهایی است مانند فنلاند. چرا که بدون اجرای این قوانین جهانی در یک سرزمین دیگر، کشورها نمی-توانند اعتمادی به آن کشور و مردم ایشان بکنند. لذا وقتی کشورها متعهد به اجرای این قوانین بین المللی می شوند و تمام تلاش خود را به کار می بندند تا استانداردها را مد نظر قرار داده و در برابر جهانگردان خود در سرزمین های دیگر مسئولیت پذیر باشند، آرام آرام این تعامل بین کشورها از جمله لغو روادید صورت می-گیرد.
مردم کشور ایران در سالهای پیش از انقلاب به استناد آمار و ارقام می توانستند به تمامی کشورهای دنیا به جز کشورهای کمونیستی سفر کنند. اما امروزه تعداد این کشورها تنها به 34 کشور رسیده است و طبق گزارش سایت Henley & Partners  که هر سال منتشر می شود در بین 89 کشور که طبق آزادی برای سفر بدون نیاز دریافت روادید طبقه بندی شده اند، ایران قبل از افغانستان و پاکستان، جایگاه 87 را از آن خود نموده است.(Henley Visa Restrictions, 2011)
وضعیت امروزین: معمولا کشورهای توسعه یافته برای صدور روادید، برای ایرانیان راه درازی را پیش روی ایشان قرار می دهند و پس از درخواست فرمهای اولیه و ارائه چندین سند و مدرک دال بر اعتبار فرد در کشور و همچنین اعتبار مالی وی شاید اقدام به صدور روادید و یا عدم صدور آن نمایند. در صورتی که برای متقاضی روادید صادر نگردد کنسولگری هیچ تعهدی ندارد تا دلایل عدم صدور روادید را برای متقاضی بازگو کند و تنها به گفتن جمله «امکان صدور روادید برای شما وجود نداشت»، بسنده می کند.
البته این تمام موضوع نیست و اغلب کارمندان کنسولگری که در بعضی از سفارتخانه ها ایرانی هستند رفتاری بسیار نامتعارف از خود در برابر متقاضیان ایرانی نشان می دهند. در جریان بعضی از درخواست ها کارمند مسئول با چهره ای بدون داشتن کوچکترین لبخندی با متقاضیان برخورد می کند و در ادامه در صورت پرس و جوی متقاضیان برای جویا شدن دلایل عدم صدور روادید، کسری پرونده و یا راه های دیگر برای دریافت روادید، معمولا با بی پاسخی و گاهی با حضور مأمورین حفاظتی سفارتخانه مواجه می شوند. ناگفته نماند که در بسیاری از سفارتخانه های موجود در ایران اتاق کنسولگری کوچک بوده و متراژ تقریبا دوازده تا پانزده متری دارد (کنسولگری چین، امارات و...) که این امر خود موجب شده انبوهی از متقاضیان ایرانی در این مکان کوچک حضور داشته باشند و از آنجایی که تنها یک نفر پاسخگو وجود دارد محل دچار ازدحام شده و  فضا را متشنج سازد.
این بداخلاقی کارمندان کنسولگری اصلاً منطقی به نظر نمی رسد، زیرا همانطور که گفتیم کشورهای جهان به اهمیت جهانگردی پی برده اند و سیاستهای خود را چنان پایه ریزی می کنند که جهانگردان با برخوردی بسیار خوب مواجه شده و بیشتر مایل به پذیرش و دانستن بیشتر درباره فرهنگ آن جامعه شوق از خود نشان دهند. برای مثال کشور فرانسه در دو سال پیاپی (2010و 2009) رتبه اول ورود گردشگران خارجی به کشورش را کسب نمود (WTO, World tourism ranking).  آیا کسب این رتبه اول با وجود کارمندانی با چهره های عبوث و بدون لبخند در کنسولگرهای فرانسه در سراسر دنیا امکان پذیر بود؟

انواع روادید:
•    روادید سیاسی و خدمت
امروزه برای دریافت روادید بیشتر کشورها می بایست به سایت کنسولگری کشور مورد نظر مراجعه نموده و فرم مخصوص دریافت روادید را پس از خواندن قوانین مرتبط کامل کرده و آنرا به آدرس خواسته شده ارسال نمایند.
در این مرحله تمام متقاضیان، شرایطی مشابه دارند؛ به جز مأمورین دولتی که اگر موضوع سفر ایشان انجام ماموریت سیاسی یا خدمت باشد، وزارت امور خارجه با نامه نگاری با کنسولگری کشور مورد نظر درخواست صدور روادید می کند. البته که کشورها ملزم به صدور روادید برای مأمورین دولتی تمامی کشورهایی که با ایشان تبادل سیاسی دارند، هستند. همچنین کشور ایالات متحده آمریکا، طبق مصوبه سازمان ملل متحد، ملزم به صدور روادید برای تمامی اعضای این سازمان است(UN 1950) . با این حال در بسیاری از مواقع هیئت سیاسی ایرانی برای سفر به ایالات متحده آمریکا با عدم صدور روادید مواجه می شود. مقامات ایرانی در اینگونه موارد، امریکا را به نقض قوانین بین المللی متهم می کنند (بروجردی. 1389). از سوی دیگر نیز امریکا مدعی است که این کشور پیشینه سیاسی این متقاضیان را مورد بررسی قرار داده و نهایتاً توجیه می کند که مثلاً افرادی که از سوی ایران برای سفر به ایالات متحده آمریکا معرفی شده اند در پروژه هایی همکاری داشته اند که ناقض حقوق بشر بوده است، لذا ایالات متحده از پذیرفتن این افراد در خاک خود معذور است. این پروژه های ناقض حقوق بشر بیشتر به مواردی از قبیل؛ حضور در تسخیر سفارت آمریکا، همکاری با نهادهایی که توسط آمریکا تحریم شده اند (مانند سپاه پاسداران) و... است. گاهی هم تأخیر در تحویل دادن مدارک شناسایی مسئولین، بهانه به دست امریکا می دهد.

-    پناهجویی
در نمونه های مورد مطالعه متقاضیان ایرانی بیشتر برای سفر به کشورهای بریتانیا، اعضای شینگن، کانادا، ژاپن و کشور آفریقای جنوبی با مشکلاتی روبه رو می شوند. معمولا کنسولگری این کشورها در مرحله اول (بررسی مشخصات متقاضی) بیشتر به این نکته توجه می کند که آیا فرد متقاضی متعلقاتی در ایران دارد تا دوباره به ایران بازگردد یا به بهانه ای خواهان ورود به آن کشور و سپس تقاضا برای پناهندگی است. تشدید این سوءظن از آنجایی است که طبق گزارش رئیس کمیساریای عالی سازمان ملل متحد در همایشی در دانشگاه مشهد، کشور ایران بعد از افغانستان و پاکستان، سومین کشوری به شمار می آید که بیشترین تعداد متقاضی پناهندگی را در جهان دارد (4). معمول ترین دلیل برای عدم صدور روادید برای ایرانیان، پناهده شدن ایشان در کشور میزبان است. لذا یکی از شرایطی که برای درخواست صدور روادید برای کنسولگری ها بسیار مطرح است نکاتی از این قبیل را شامل می شود؛ ارائه سند ملکی، موجودی حساب پس انداز و ارائه ضمانت بانکی به میزان حداقل سی و پنج میلیون تومان، داشتن همسر یا خانواده ای در کشور که ترک آنها تقریبا غیرممکن باشد، داشتن فرزند یا فرزندانی که در مدارس ایران مشغول به تحصیل هستند و... . این مشخصات احتمال درخواست پناهندگی پس از ورود به کشور میزبان را تقریبا به صفر می رساند. البته ناگفته نماند که امکان دارد متقاضی هر یک از این شرایط را داشته باشد ولی باز هم برای وی روادید صادر نگردد. یا متقاضی مجبور باشد ضمانتنامه بانکی، سند ملکی و هم یک ضامن در خارج از ایران را یکجا ارائه نمایید.
تقریباً در تمام کشورهای یاد شده طبق قوانین بین المللی حقوق بشر اگر بعد از پایان اعتبار روادید فرد، وی اقدام به خروج از کشور ننماید و درخواست پناهندگی خود را به آن کشور تسلیم نماید، کشور میزبان متعهد است که وی را به اقامتگاه های پناهندگان انتقال داده و هزینه های اولیه زندگی وی را بپردازد. سالی یکبار کشورها برای تعدادی از پناهندگان اقدام به صدور اقامت دائم می-کنند، که این امر فرد را از مزایایی چون انواع بیمه از جمله بیمه بیکاری (کشور میزبان درصورت بیکاری فرد برای وی مقرری تعیین می کند)، امکان سفر به دیگر کشورها بدون نیاز به گرفتن ویزا، استفاده از رفاه اجتماعی جامعه میزبان بدون داشتن سواد یا انجام هزینه ای گزاف و... بهره مند می سازد.
البته که این تمام ماجرا نیست و بسیاری از ایرانیان با ارائه سند ملکی، ضمانت نامه بانکی، معرفی ضامن در کشور مورد نظر و تمامی مدارک مورد نیاز باز هم موفق به دریافت روادید نمی شوند.

•    روادید دانشجویی
بسیاری از دانشجویان ایرانی مایل به ادامه تحصیل در مقاطع ارشد و دکترا در دانشگاه های معتبر دنیا که عموما در کشورهای توسعه-یافته وجود دارد هستند. اما سختگیری های کنسولگری های کشورهای مختلف برای صدور روادید برای این دانشجویان نیز اندک نیست.
در مصاحبه های انجام شده با این دسته از متقاضیان، تقریباً همگی با پاسخی مشابه مواجه شدند. تعدادی از دانشجویان متقاضی دریافت روادید برای ادامه تحصیل در مقطع دکترا در کشور کانادا بودند که پس از انجام مقدمات در مرحله مصاحبه از آنها خواسته شده بود که اگر متأهل هستند با تمام اعضای خانواده خود در کنسولگری حضور یابند، آنها نیز که عمدتاً یک زوج بودند و در چند مورد یک فرزند نیز داشتند به کنسولگری کانادا مراجعه نمودند. پس از پرسش های اولیه از قبیل اصلی ترین انگیزه شما برای انتخاب این کشور چه بوده است؟ یا آیا پس از اتمام تحصیل مایل به همکاری با شرکتهای کشور ما هستید؟ و...، از آنها خواستند که چند روز دیگر برای دریافت امکان صدور روادید یا عدم صدور آن دوباره در کنسولگری حضور یابند. ناگفته نماند که بیشتر متقاضیان ادامه تحصیل مایل به سفر به همراه همسر و فرزندشان به مدت چهار یا پنج سال و تا پایان تحصیل بوده اند. بیشتر متقاضیان پس از مراجعه مجدد دریافتند که امکانی برای صدور روادید توسط آن کنسولگری وجود نداشته و دولت مذکور تنها برای کسانی اقدام به صدور روادید نموده است که خود متقاضی ادامه تحصیل بودند و تقاضایی برای صدور روادید برای خانواده خود یعنی همسر و فرزند نداشتند.
این موضوع مکمل بحث پیشین است که صدور روادید ادامه تحصیل برای یک خانواده سه نفره که تنها یکی از این اعضاء می خواهد تحصیل نماید امری است تقریبا غیرممکن و امکان درخواست پناهندگی یا عدم بازگشت دوباره این متقاضیان به ایران را برای دولت میزبان با تردید مواجه می نماید. در این بین دانشجویی بود که متاهل بوده و به تنهایی می خواست برای مدت کوتاه سه ماهه ای به کانادا سفر نموده و پس از گذراندن دوره ای آموزشی دوباره به ایران بازگردد. وی در بازگو نمودن مراحل اخذ روادید می گفت:
چندین مرتبه با خانواده من و همچنین با خانواده همسر من از کنسولگری تماس گرفتند و به مادر و مادر خانم من گفتند که اینجانب درخواست مهاجرت نموده ام، که خوشبختانه هر دو این موضوع را رد نموده و گفته بودند که ایشان فقط برای گذراندن دوره آموزشی به کانادا سفر می کند و برنامه ای برای مهاجرت ندارد... ممکن بود خانواده من اندکی تردید نمایند و به مسئول کنسولگری بگویند شاید برنامه اش تغییر نموده و ما در جریان نیستیم، ولی همین اطمینان آنها و عدم ابهام باعث شده تا کنسولگری اقدام به صدور رواید شش ماهه نماید.
جالب تر این نکته است که تنها با گرفتن یکبار روادید کشورهای توسعه یافته و وجود آن روادید در گذرنامه دیگر کشورها برای آن متقاضی اعتبار بیشتری قائل بوده و آسان تر اقدام به صدور روادید می کنند.

•    روادید تجاری
متقاضیان ایرانی برای اقدام به سفرهای کاری، عقد قرارداد با شرکت یا کارخانه های خارجی، بازدید از پروژه ها یا محصولات و همکاری با شرکتی بین المللی برای تولید یا ارائه خدمات تنها می-بایست نامه ای از شرکت مورد نظر دریافت نموده و هنگام ارائه پرونده به سفارت این نامه را نیز پیوست نماید. آنگاه سفارت پیشینه فعالیت های متقاضی را بررسی نموده و تا حدودی حتی آینده حضور وی در کشور خود و انجام مناسبات تجاری را نیز تا پیش بینی می کند. عدم صدور روادید برای این گونه متقاضیان معمولا تنها دو دلیل می تواند داشته باشد:
1.    مخالف با تحریم های اقتصادی آمریکا و شورای امنیت.
2.    آن شرکت ایرانی در لیست شرکت های تحریمی باشد.

•    امنیت
کشورهای مختلف جهان هزینه های بالایی را می پردازند تا امنیت کشور خود را در بالاترین سطح ممکن حفظ کنند. برای مثال هزینه های حفظ امنیت المپیک لندن 2012 در مقایسه با المپیک پیشین به گزارش مسئول برگزارکننده این المپیک در لندن سه برابر افزایش پیدا کرده است. این امر تنها به یک دلیل است: عدم وجود امنیت هزینه-هایی بسیار بالاتر را برای جامعه میزبان به همراه دارد.
با توجه به اهمیت بسیار بالای نقش امنیت در تصمیم گیری های کشورها می توان دریافت که یک کشور برای صدور روادید به چه میزان می-بایست مؤلفه های امنیتی را در نظر داشته باشد. کشورهای مختلف با بررسی فرهنگ های طرفین اقدام به لغو روادید می کنند. به طوری که تا جایی به سیاستگذاری ها و عملکرد دولت مقابل اعتماد دارند که این اجازه را صادر نمایند. به این صورت که اگر شهروندی از یک کشور به کشور دیگری سفر کند دیگر نیاز نباشد تا هفته ها و شاید ماهها اطلاعات فرد مورد نظر مورد بررسی قرار گیرد. سازمانها و ارگانهای امنیتی مختلف در کشور میزبان آماده باش باشند و تا زمانی که آمادگی پذیرش فرد مورد نظر را به دست آورند و سپس کنسولگری ایشان برای فرد مورد نظر که مثلاً تبعه کشور ایران است روادید صادر نماید.
اتباع کشور ایران تنها به کشورهای زیر بدون نیاز به روادید می-توانند سفر کنند:
•    آفریقایی: کیپ ورد، کومور (۲۴ ساعت)، جمهوری دموکراتیک کنگو (۶ ماه البته فقط با گذرنامه سیاسی)، جیبوتی (30 روز)، کنیا (۹۰ روز)، ماداگاسکار (۹۰ روز) موزامبیک (۳۰ روز)، سیشل (30 روز)، تانزانیا (۳ ماه)، توگو (۷ روز)، اوگاندا (۳ ماه).
•    آمریکایی: بولیوی (۶۰ روز)، کاستاریکا (۳۰ روز)، دومینیکا (۲۱ روز)، اکوادور (۹۰ روز)، گویان (30 روز)، هائیتی (۳ ماه)، نیکاراگوئه (۹۰ روز)، ونزوئلا (۱۵ روز).
•    آسیایی: ارمنستان (۱۲۰ روز)، آذربایجان (۳۰ روز)، بنگلادش (۹۰ روز)، کامبوج (فقط با گذرنامه سیاسی)، اندونزی (۳۰ روز)، عراق (۱۰ روز فقط در اقلیم کردستان)، لائوس (۳۰ روز)، ماکائو (۳۰ روز)، مالدیو (۳۰ روز)، مالزی (30 روز)، نپال (۹۰ روز)، عمان (۳۰ روز با شرایط خاص)، سری‌لانکا (۳۰ روز)، تیمور شرقی (۳۰ روز)، سوریه (۹۰ روز).
•    اروپایی: گرجستان (۹۰ روز)، کوزوو (۳ ماه)، ترکیه (۳ ماه).
•    اقیانوسیه: جزایر کوک (۳۱ روز)، ایالات فدرال میکرونزی (۳۰ روز)، نیووی (۳۰ روز)، پالائو (۳۰ روز) ساموآ (۶۰ روز)، تووالو (۱ ماه)
آنچنانکه می بینیم، بیشتر این کشورها شناخته شده نیستند و کمتر ایرانی ای حاضر است آنها را جایگزین دیگر مقاصد گردشگری مطرح در دنیا کند.

نتیجه گیری و ارائه راهکار:
با وجود دید بسیار منفی کشورهای غربی و شرقی، و نگاهی محتاطانه به اتباع ایرانی بهتر است بدون از دست دادن زمان به فکر ایجاد ذهنیتی مثبت تر از خود در بین ایشان باشیم. سیل عظیم ایرانیان به خارج از ایران برای ادامه تحصیل، مهاجرت، کار یا سرمایه-گذاری، کشورهای توسعه یافته را مجبور ساخته تا با دقتی بیشتر اقدام به صدور روادید نمایند. شایان ذکر است که امروزه کشورها پس از دریافت درخواست صدور روادید توسط ایرانیان اگر وی دارای همه شرایط دریافت روادید هم باشد، این مسئله را در نظر می گیرند که آیا نیروهای امنیتی شان امکان زیر نظر داشتن این افراد را از بدو ورود تا خروج دارند یا خیر. همچنین دولت کشوری که مهمان می فرستد، باید مسئلیت رفتارهای وی را پذیرا شود. هرچه دولتها با این امر بیشتر کنار بیایند، کشورهای دیگر نیز روادید را با صهولت بیشتری صادر می کنند. بسیاری از کشورها تا آنجا از تبعه خویش حمایت می کنند که آن تبعه تنها مدارکی جهت تعیین هویت خویش به سفارتخانه مورد نظر تحویل می دهد. اما از آنجا که تبعه ایرانی مسئول بیشتر فعالیتهای خویش است و خود می بایست اثبات نماید که توان مالی داشته تا در کشور میزان بیش از حد اقامت نکند، یا تعهدی در کشورش دارد که حتما به آنجا باز خواهد گشت و درخواست پناهندگی نمی کند، این کار با دشواری بیشتری صورت می-پذیرد. در آخرین مرحله تنها آژانس های خدمات مسافرتی هستند که ضامن فرد می شوند.
پیش از هر چیز باید با این واقعیت کنار بیاییم که آمار خروج ایرانیها از کشور بسیار بالاست و ارائه آمارهای پایین و نادرست در این زمینه راهگشا نخواهد بود. سپس باید پذیرفت که مهمترین فعالیت جهت بهبود این وضعیت، اعتمادسازی است. همانطور که می-دانیم پناهندگان ایرانی در سایر کشورها تعداد قابل توجهی هستند. کشور ایران می تواند با درخواستهای رسمی برای این پناهندگان ایرانی در محلهای مورد تائید کشور میزبان و همچنین بالاترین استانداردهایی که همان کشور در نظر دارد اقدام به ایجاد کمپینگ های پناهندگان نماید. سپس با بهره گیری از روانشناسان، جامعه شناسان و دیگر متخصصین مرتبط مهمترین دلایل خروج ایشان را از کشور شناسایی کند، و در مرحله آخر برای بهبود وضعیت اجتماعی مردم در داخل اقدام نماید تا آرام آرام سرعت این سیل پناهندگی را به کمترین میزان خود برساند. ضمن آنکه دولت ایران می بایست تمامی مسئولیت اتباع خود را در خارج از مرزها عهده دار باشد.
تلاش سیاست مداران برای ایجاد رابطه ای صمیمی تر و گفتگوی بیشتر میان حکومتها می تواند کمک بزرگی بر ایجاد اعتماد بیشتر کند.

منابع:
•    بروجردی، علاءالدین (1389)، «دولت امریکا حق عدم صدور ویزا را ندارد» ، در سایت خبری تحلیلی عصر ایران، به آدرس:
http://www.asriran.com/fa/news/136586
•    فایوسولا، ادواردو و چاک گی (1388)، جهانگردی در چشم اندازی جامع، ترجمه علی پارسائیان و محمد اعرابی، تهران: دفتر پژوهشهای فرهنگی.
•    روزنامه افکار (1390)، «ایران در ردیف سه کشور بیشترین آمار پناهنده جهان است»، 6 آذر، وبسایت روزنامه افکار، به آدرس:
http://www.ghatreh.com/news/nn8736065

•    Henley & Partners, Henley Visa Restrictions Index, International Visa Restriction, (August 2011)
•    Summaries of EU legislation, Free movement of persons& asylum and immigration, The Schengen area and cooperation (3.8.2009)

•    مصاحبه های میدانی با متقاضیان دریافت روادید از کنسولگری-های بریتانیا (که تنها چند روز بعد از این مصاحبه ها سفارتخانه تعطیل شد)، سوئد، امارات متحده عربی، چین، بلغارستان و ونزوئلا.

نویسنده: کارشناسی مدیریت جهانگردی از دانشگاه مازیار (sharikian@gmail.com)؛ این نوشتار برای پژوهش کلاسی درس تجزیه و تحلیل مسائل اجتماعی ایران (استاد مقدم، نیمسال نخست 91-1390 تهیه شده بود).
 

دوست و همکار گرامی

چنانکه از مطالب و مقالات منتشر شده به وسیله «انسان شناسی و فرهنگ» بهره می برید و انتشار آزاد آنها را مفید می دانید، دقت کنید که برای تداوم کار این سایت و خدمات دیگر مرکز انسان شناسی و فرهنگ، در کنار همکاری علمی،  نیاز به کمک مالی همه همکاران و علاقمندان وجود دارد. برای اطلاع از چگونگی کمک رسانی و اقدام در این جهت خبر زیر را بخوانید

http://anthropology.ir/node/11294