Ελευθεροτυπία - Ο αγωνιστής Αλέξανδρος Μπαλτατζής

Ο Αλέξ. Μπαλτατζής στην εκστρατεία του Κόμματος Αγροτών και Εργαζομένων το 1952.

Ο Αλέξανδρος Μπαλτατζής είναι μία απ' αυτές τις εμβληματικές προσωπικότητες με πρωταγωνιστικό ρόλο στα πολιτικά πράγματα επί μισό και πλέον αιώνα και με διαρκείς προσπάθειες στο χώρο της οργάνωσης του αγροτικού κόσμου. Δικαίως έχει περάσει στη συλλογική μνήμη ως «ο πρωτοπόρος του συνεταιριστικού κινήματος».

*Ο δημοσιογράφος και συγγραφέας Βίκτωρ Νέτας μάς παραδίδει μια πλήρη και συστηματική βιογραφία του ανθρώπου που αγωνίστηκε κάτω από αντίξοες συνθήκες για την ανάπτυξη του συνεταιριστικού κινήματος. Πρόκειται για ένα βιβλίο με μεγάλη αξία, το οποίο έρχεται σε μια περίοδο κατά την οποία η ακρίβεια, ελλείψει ελεγκτικών μηχανισμών, αλλά και συγκροτημένου καταναλωτικού συνεταιριστικού κινήματος, διαβρώνει το εισόδημα των πολιτών, ενώ οι μεσάζοντες (και σήμερα όπως και τότε) κερδοσκοπούν ανενδοίαστα εις βάρος των παραγωγών και των καταναλωτών.

Σύγκρουση με συμφέροντα

Εδώ, με τον Ανδρέα Παπανδρέου σε περιοδεία στην Καβάλα, στη διάρκεια του Ανένδοτου. Ανάμεσα τους, ο Γιώργος Παπανδρέου.

*Οπως αναφέρει ο συγγραφέας στον πρόλογό του, ο Αλ. Μπαλτατζής ήταν «σε συνεχή σύγκρουση με τα οργανωμένα ιδιωτικά συμφέροντα, τα οποία έθιγε η ανάπτυξη των συνεταιρισμών: Ελεγε ο Αλ. Μπαλτατζής: "Προσκόπτομεν εις συμφέροντα ομάδων ανθρώπων διά τους οποίους οι συνεταιρισμοί αποτελούν απειλή. Οι πολέμιοί μας είναι μεν αριθμητικώς ολίγοι, αλλά οικονομικώς και πολιτικώς πανίσχυροι". Είναι οι πολέμιοι αυτοί που εκμεταλλεύονται και τους παραγωγούς και τους καταναλωτές. Είναι οι κάθε είδους μεσάζοντες.

»Για να τους παραμερίσει, πέρα από τους προμηθευτικούς ίδρυσε και καταναλωτικούς συνεταιρισμούς τόσο στα αγροτικά όσο και στα αστικά κέντρα, οι οποίοι όμως δεν στηρίχτηκαν από τους αστικούς πληθυσμούς. Εως σήμερα άλλωστε το καταναλωτικό κίνημα εξακολουθεί να είναι σχεδόν ανύπαρκτο στην Ελλάδα, κυρίως διότι δεν αγκαλιάστηκε από τα δημοκρατικά προοδευτικά κόμματα, τα οποία όφειλαν να το πράξουν, ούτε από το συνδικαλιστικό εργατικό κίνημα, για να προστατευθεί το εισόδημα των εργαζομένων από την ασυδοσία και την κερδοσκοπία».

*Η μεγάλη ευκαιρία την εποχή της μεταπολίτευσης για να εδραιωθεί, το συνεταιριστικό κίμημα στην παραγωγική διαδικασία ήταν το 1981 με την άνοδο του ΠΑΣΟΚ στην εξουσία. Στις επαγγελίες του νεαρού σοσιαλιστικού κόμματος οι συνεταιρισμοί κατείχαν δεσπόζουσα θέση. Ηταν ένα από τα βάθρα της δημοκρατίας, σύμφωνα με την αφήγηση του Ανδρέα Παπανδρέου.

Ωστόσο, στην κυβερνητική πράξη το ΠΑΣΟΚ ακολούθησε πιστά τη γραφειοκρατική λογική της παραδοσιακής αριστεράς («ό,τι δεν ελέγχουμε, το υπονομεύουμε μέχρι να το καθυποτάξουμε»). Οι συνέπειες είναι οφθαλμοφανείς στις μέρες μας: απαξίωση της ιδέας, διαφθορά, πελατειακές νοοτροπίες, αφόρητος κομματισμός, αναιμική παρουσία των συνεταιρισμών.

Η χαμένη ευκαιρία

Το ΠΑΣΟΚ όταν ήρθε στην εξουσία επιχείρησε και πέτυχε την άλωση των συνεταιρισμών με το νόμο 1257/82.

Ο Αλ. Μπαλτατζής συγκρούστηκε μετωπικά με την πολιτική αυτή: «Με το επιχείρημα του δήθεν εκδημοκρατισμού τοποθετήθηκε μια βόμβα στα θεμέλια των συνεταιρισμών... Η κυβέρνηση εκτός του νόμου 1257, που αποκεφάλισε 7.000 διοικήσεις γεωργικών συνεταιριστικών οργανώσεων, και με το νόμο 1361 "περί αγροτικών συλλόγων", καθιερώνει κομματικούς συλλόγους, που δημιουργούνται σ' όλη τη χώρα με κομματικές παροτρύνσεις, οι οποίοι σε λίγα χρόνια θα μεταβληθούν σε απλές σφραγίδες».

*«Δυστυχώς δικαιώθηκε», όπως σωστά σημειώνει ο Β. Νέτας: «Το συνεταιριστικό κίνημα κατέρρευσε την ώρα που θα έπρεπε να ενισχυθεί και να λειτουργήσει ως ανταγωνιστική δύναμη υπέρ των παραγωγών και των καταναλωτών στην απελευθερωμένη αγορά, όπου σαρώνει ο παγκοσμιοποιημένος καπιταλισμός.

»Η απρονοησία, η επιπολαιότητα, η άγνοια, η αμάθεια, σε ορισμένες περιπτώσεις και ο τυχοδιωκτισμός αυτοαποκαλούμενων σοσιαλιστών, κατέστρεψαν ένα ισχυρό σοσιαλιστικό εργαλείο και μια μεγάλη κοινωνική κατάκτηση, που είναι οι συνεταιρισμοί, με τεράστια προσφορά μάλιστα σε δύσκολους καιρούς».

*Σημαντική ήταν η δράση του και στο πολιτικό επίπεδο: Δέχτηκε προτάσεις να ενταχθεί στο Λαϊκό Κόμμα του Τσαλδάρη, στον Συναγερμό του Παπάγου και στην ΕΡΕ του Καραμανλή. Τις απέρριψε όλες με το σκεπτικό ότι «αυτοί είχαν κεφαλαιοκράτες στο κόμμα τους, εμείς είχαμε μόνον αγρότες. Τα συμφέροντα ήταν αντιμαχόμενα. Δεν μπορούσαμε να συνεργαστούμε». Πρωτοστάτησε, όμως, στην ίδρυση της Ενωσης Κέντρου με επικεφαλής τον Γεώργιο Παπανδρέου, το 1961.

Το λάθος του

Ο Β. Νέτας δεν ανήκει στους συγγραφείς που πιστεύουν ότι η βιογραφία πρέπει να είναι αγιογραφία. Αντιμετωπίζει με αγάπη και σεβασμό τον Μπαλτατζή, αναδεικνύει τα προτερήματά του και τους αγώνες του, φωτίζει όλες τις πτυχές της προσωπικότητάς και της δράσης του, αλλά δεν του «χαρίζεται». Γι' αυτό το πόνημά του είναι απαλλαγμένο από τις προφανείς ατέλειες μια αποθεωτικής και άκριτης προσέγγισης σαν κι αυτές που κατακλύζουν το πεδίο των ιστορικών βιογραφιών.

*«Το λάθος του Α. Μπαλτατζή ήταν ότι δεν φρόντισε έγκαιρα για τη διαδοχή του. Αν και εκτιμούσε τις πρωτοβουλίες και φρόντιζε να επιλέγει άξιους συνεργάτες, ήταν απόλυτα συγκεντρωτικός, με αποτέλεσμα να δημιουργούνται φυγόκεντρες τάσεις. Ηθελε να ελέγχει τα πάντα...

»Σε πολιτικό επίπεδο ήταν προσωπική η ευθύνη του Αλ. Μπαλτατζή που το Κόμμα Αγροτών και Εργαζομένων παρέμενε αρχηγικό. Θα μπορούσε να εξελιχθεί σε κόμμα αρχών και μάλιστα έκφρασης του συνολικού συνεταιριστικού κινήματος, που θα συνέδεε απευθείας την παραγωγή με την κατανάλωση και θα ήταν μια ισχυρή δύναμη αντίστασης στην εκμετάλλευση του μόχθου των εργαζομένων».