Auguste Kerckhoffs

Auguste Kerckhoffs

Hiel Auguste Kerckhoffs (Nedänapükiko: [oˈɣ̊yst ˈkɛrkhɔfs], Fransänapüko: [oˈgyst kɛʀˈkɔfs]), pämotöl ün 1835, ädeadöl ün 1903 sekü trenamijenot) binon sevädik as nämätan tefü jüfav militik, ed as slopan veütikün valemapüka Volapük po datuval it.

Lifajenäd

El Kerckhoffs pämotom ün 1835 yunul 19id in Nuth (Nedän), kö päblunedom el Jean Guillaume Auguste Victor Alexandre François Hubert Kerckhoffs de Nieuwenhof, as son sifala ettimik di Nuth: Jean Guillaume Kerckhoffs, notaran tö Oirsbeck, e jiela Jeannette Elisabeth Lintjens. Äsä klülädos se nunod päpenöl fa sifal votik ün 1860, famül hiela Kerckhoffs äbinon bal vönädikünas ä stümabikünas topäda et.

Ästudom in bordajul di Rolduc (Kerkrade) de tobul yela 1847 jü gustul yela 1852, kö ai ädagetom penetis legudik, ai äbinöl vü julans gudikün tels u fols. Ävisitom gümnadi in Maastricht (1852-1853) e poso ävegom ini Belgän, kü ävedom filosopistudan in niver di Liège (1853-1855) e natavistudan in niver di Louvain/Leuven (1855-1857). Äprimom ad vobön as tidan in Eindhoven, Nedän (1857-1860), in Meaux, Fransän (1860-1863), ed as tidan Deutänapüka e Linglänapüka in Melun, Fransän (1863-1873). Us äseivom jieli Marie Émile Thévenin, ko kel ämatikom tü 1864 yulul 5id in Paris, e kel ägivof ome dauti: Wilhelmine Emile Pauline tü 1865 mayul 11id.

Ün 1870 el Kerckhoffs äbegom Reiganefe Fransänik däli ad lomädikön in Melun. Guvan pladik äpenom nunodi gönik (in kel ämäniotom, das el Kerkchoffs ägivom alnifüpo tidodemi glatik Linglänapüka, e das äbinom bal fünanas ela „Société d'Encouragement à l'Instruction“ = Klub ad Stigädön Dugäli, kö ävobom go ziliko as sekretan-bukeman), sekü kel el Kerckhoffs ädagetom däli Reiganefa ad lomädikön. Pos stebedüp gitik yelas kil, dönu äpenom Reiganefe ad begön tatäti Fransänik. Guvan pladik dönu äpenom nunodi labü nünis dö dinäds konömik ela Kerckhoffs (mesed yelik franas 2.000, dalabots völadü frans 25.000), ed in kel äbepenom kondöti gudik ela Kerckhoffs dü krig ta Deutän (ün 1870, äslopikom gardi netik ed ai äbinom bal manas konfidovikün ä nomädikünas pö galed Fanäböpa, söt garda netik). Tü 1873 novul 19id, Tatakonsälalef ägevom ome tatäti Fransänik.

Ya bü atos el Kerckhoffs ädesinom ad studön literati Deutänik in Deutän. Pos daget tatäta, ävegom ko famül okik lü Bonn. Us äkosididom oki e famüli okik ävoböl as privatatidan Grafa yunik di São Mamede, kel övedom sekretan rega Portugäna. Danü vobod at, pädasumom ini Rod Portugänik Kristusa as lesiör.

De 1873 jü 1876 ästudom in nivers di Bonn e di Tübingen, e fino ädagetom mu benosekiko (gudiko) tituli dokana tefü literat (litterarum magister & philosphiae doctor). Penot omik ätefon lügadramatis hiela Daniel Caster von Lohenstein (1635-1683) e päpübon in Paderborn ün 1877.

Ün 1876, el Kerckhoffs e famül okik ägevegons ini Fransän, ed älomädikons in Neuilly, nilü Paris. Jü 1880 ätidom sonis votik bal famüla Grafa di São Mamede; täno pos steifüls nensekik fino äplöpom ün 1881 ad padasumön as tidal Deutänapüka fa el École des Hautes Études Commerciales (Jul Löpastudas Tedik, ü Tedalöpajul) in Paris.

Änitedälom in dins mödik, vü kels püks foginänik, literatav, relafilosop e menav, dö kels äpübon vobotis veütik. Flun omik äbinom ye nämikün in jüfav ed in Volapükamuf.

El Kerckhoffs as jüfavan

Se vobots valik oma, telat yegedas tiädü La Cryptographie militaire (Jüfav militik), päpüböl ün 1883 fa el Journal des Sciences Miilitaires (Gased Nolavas Militik) äbinon veütikün. Yeged at äflunon vemo jüfavi tumyela XIXid (poso päpüböl as buk, samots 300 onik päbonedons fa Ministeran Milita Fransänik). In penäd at el Kerckhoffs äbespikom stadi jüfava timäda okik, ed ämobom nomis staböfik pro disin sitas jüfavik plagiko frutiks. Bal mobas at äfamikon as prisip ela Kerckhoffs, sevabo: sit jüfavik no sötob flagön klänöfi, o.b. kanon pasevön fa neflens nen nekovens pro gebans. Prinsip at sinifon, das sef gebanas muton sekidön no de binod jüfasita, ab te de kik ona, ibä sitabinods valik notidikons ün timül semik (u, äsä brefikumo esagol el Claude Shannon: neflens ya sevons jüfasiti).

El Kerckhoffs as Volapükan

Kosams balid

Kosam balid ela Kerckhoffs ko Volapük äjenon ün 1884, pos Volapükakongred balid tö Friedrichshafen. Toä kompenans no äbinons mödiks (zao 150), bespik kongreda at in gasedem bevünetik äbinons nepüliks. Atos ätirädon küpäli menas mödik plödü Deutän, bevü kels el Kerckhoffs, kel älärnom püki ed äprimom ad propagidön oni in Fransän.

Pakam Volapüka in Fransän

Ün 1885, el Kerckhoffs äfünom eli Association Française pour la Propagation du Volapük (Klub Fransänik pro Propagidam Volapüka). Benosek kluba at äbinon vifik ä gretik: ün yel at, pösods flunilabik za 50 se jäfüds valasotik (nolav, lekan, gasedam, bolit e dustod) äslopikons oni, e yegeds mödik pro Volapük päpenons e päbükons in gasedem Fransänik. Gaseds veütik (a. s. els Le Temps, Le Petit Journal e La Liberté) äkomandons ed älobons Volapüki me yegeds mödik. Nog veütikumo, benosik in Fransän äsevädükon Volapüki in läns votik (Spanyän, Portugän, Belgän), ini kels Volapükamuf pädugon.

Ün 1886, Volapükamuf äprogedom valöpo, e literat onik ägretikon vifiko. In Paris, el Kerckhoffs äpübom lebuki oka 144-padik: eli Cours complet de Volapük (Tidodem lölöfik Volapüka). Äpübom i bukili 16-padik: Premiers éléments de Volapük (Binets balid Volapüka), ed i gramati 32-padik: Grammaire abrégée de Volapük (Gramat pebrefüköl Volapüka). De 1886 jü 1889 äbinom redakan gaseda: Le Volapük. Ün 1887 äpübom vödabuki gretik: Dictionnaire Volapük-français et français-Volapük, labü pads 319. Binos ye mäniotabik, das ün yel ot (1887) äpübom bukili: Examen critique de quelques simplifications qu'il y a lieu d'introduire dans le Volapük (Vestig krütik tefü balugükams anik, kelis zesüdos ad nüdugön ini Volapük). Ya äprimos ad klülädön, das el Kerckhoffs no pikotenükom löliko dub pükasit ela Schleyer. Ün 1887, Volapük päkrüton i fa hiels Peter Steiner, lautan ela „Pasilingua“, e Felix Lenz, slopan oma, e fa pädan Joseph Stempfl, lautan ela „Myrana“.

Vödabuk Fransänapük-Volapük e Volapük-Fransänapük at

Vütimo, el Kerckhoffs, kelas dünis legudik Volapükamufe nek ädoton, päcälom cif Volapükakadäma.

Konflit ko datuval

Pos prim krisid ninü Volapükamuf, cedadifs veütik vü el Kerckhoffs ed el Schleyer ägretikons, e fino ädugons lü konflits fefik.

Tikädöp plagikum ela Kerckhoffs (ma kel Volapük äbinon te stum pro dakosäd bevünetik), kel vemo äflunon Volapükanis Fransänik medü gased omik Le Volapük, so ädifon de leced filosopikum ä literatikum datuvala (ma kel Volapük muton binön nendöfik pro notodam senälas e tikodas menik valik), das feit vü oms äbinon bo nevitovik. Finü tim at el Kerckhoffs äseditom se Volapükamuf e neai plu äjäfom me Volapük.

Lautots

Lautots Valemik

• 1859. Een woord over de vlaemsche taal. Études littéraires sur la langue flamande. Mechelen: Olbrechts.
• 1868. Petite Grammaire anglaise, à l'usage des classes élémentaires des collèges et des lycées, avec vocabulaire et dialogues sur des sujets littéraires. 1 vol. in-12. Paris: Hachette et C^ie.
• 1873. L'Art Monumental dans ses rapports avec les idées religieuses. Paris: Claye. (Debükot se el Bulletin de la Société d'Archéologie du Département de Seine-et-Marne.)
• 1877. Daniel Casper von Lohnestein's Dramen, mit besonderer Berücksichtigung der Kleopatra. Beitrag zur Geschichte der Literatur im XVII. Jahrhundert. Paderborn: Schöningh.
• 1880(?). Nouvelle méthode pour apprendre facilement les déclinaisons allemandes. Paris: Hachette et C^ie.
• 1883. La Cryptographie militaire, ou des chiffres secrets usités en temps de guerre, avec un nouveau procédé de déchiffrement applicable aux systèmes à double clef. 1 vol. in-8. Paris: Beaudoin et C^ie. (Primo äpuböl in dils tel in Journal des sciences militaires, vol. IX, Jan. 1883, 5-38; Feb. 1883, 161-191. Vödem rigädik.
• 1884. La mâchoire de Maestricht et les récentes découvertes. In: Bulletins de Société d'Anthropologie de Paris. III. Série, p.324-330. Pädabükon as buk, tiädü: La Station préhistorique de Maestricht. Paris: Impr. A. Hennuyer.
• 1892. Résumé de grammaire allemande, suivi d'un vocabulaire des 1600 principaux mots de la langue. Paris: Welter.

Lautots dö Völapük e yufapükav

• (nen yel) Le Volapük ou la langue universelle de Schleyer. Paris: Mouillot o.J.
• 1885. Conférence sur le Volapük faite à la Société des Ingénieurs civils. Paris: Librairie H. Le Soudier.
• 1885. La Langue Commerciale Universelle. Exposé de la question et Grammaire, précédé de lettres de MM. Dietz-Monnin et Frédéric Passy. Paris: Librairie H. Le Soudier; Konstanz: Schleyer. (Debükot se el Revue-Gazette Maritime et Commerciale.)
• 1886. Le Volapük ou la langue universelle de Schleyer. Paris. (Debükot se el Revue-Gazette Maritime et Commerciale.)
• 1886. Grammaire abrégée de Volapük précédé d'un exposé de la question. Paris: Librairie H. Le Soudier.

Lautot at pätraduton (anikna pibevobölo) ini Danänapük (J. C. Aaen), Linglänapük (Karl Dornbusch), Litaliyänapük (C. Cardelli), Portugänapük (J. P. Souza Pinto), Rusänapük (M. Rozental), Spanyänapük (E. Ernesto O. Gil) e Türkänapük (Kamil).

• 1886. Langue commerciale internationale. Premiers éléments de Volapük. Paris: Librairie H. Le Soudier.

Lautot at älabon nemuiko dabükotis 44 (samäd dabükota 44id padakipon in bukem nivera di München) e pätraduton ini Danänapük (J. C. Aaen), Nedänapük (Arthur Renier) e Svedänapük (Gustav Liedbeck).

• 1886. Cours complet de Volapük, contenant des thèmes et des versions avec corrigés, et un vocabulaire de 2,500 mots. Paris: Librairie H. Le Soudier. (dab. 3id 1886, 4id 1886, 5id 1886, 6id 1886, 7id 1886, 8id 1887).

Lautot at pätraduton (anikna pibevobölo) ini Danänapük (Wilhelm Hansen), Deutänapük (Wilhelm Pflaumer), Linglänapük (I. Henry Harrison in Linglän e Louis Lambert in Lamerikän), Macaränapük (Béla Zsigmondy), Nedänapük (Arthur Heyligers), e Svedänapük (Gustav Liedbeck).

• 1886. (kobü Par [Boleslas] Gajewski) Examen critique de la langue universelle de Sudre. Paris: Librairie H. Le Soudier.
• 1887. Dictionnaire Volapük-français et français-Volapük, précédé d'une grammaire complète de la langue. Paris: Librairie H. Le Soudier.
• 1887. Examen critique de quelques simplifications qu'il y a lieu d'introduire dans le Volapük. Paris: Librairie H. Le Soudier. (Debükot se el „Le Volapük“.)
• 1887. Langue commerciale internationale. Dictionnaire Volapük-Français et Français=-Volapük précédé d'une grammaire complète de la langue. Paris: Librairie H. Le Soudier 1887.
• 1887. Yelabuk pedipedelas. Yelüp 1. Paris: Le Volapük.
• 1888/1889. Yelabuk pedipedelas. Yelüp 2. Paris: Librairie H. Le Soudier.
• 1890. Glamat nomik u Noms stabik volapüka pelensumöl fa Kadem, dil balid. (Lautan: Kerckhoffs.) Paris: Kluböp kadema.

Literat

• Caraco, Jean-Claude. 1998. Auguste Kerckhoffs (1835-1903) kaj lia rolo en la Volapük-movado. In: Menade bal püki bal. Festschrift zum 50. Geburtstag von Reinhard Haupenthal. Festlibro por la 50a naskiĝo de Reinhard Haupenthal, 1995-02-17. Saarbrücken: Editions Iltis.
• Carlevaro, Tazio. 1985. Mondlingvaj akademioj. In: Li kaj ni. Festlibro por la 80a naskiĝtago de Gaston Waringhien, Reinhard Haupenthal (red.), pads: 381-391. Antwerpen, La Laguna: tk.
• Gacond, Claude. 1994. Yelabuk pedipedelas. In: Premier Colloque d'Interlinguistique: CDELI - La Chaux-des-Fonds. Contributions, Tazio Carlevaro (red.), pads: 40-65.
• Haupenthal, Reinhard. 1985. Kion Kerckhoffs skribis al Schleyer. In: Dialogo 13.1(45), p.19-20.
• Rosenberger, Woldemar. 1903. Kurzgefaßte Geschichte der Internationalen Weltspracheakademie. In: Rosenberg, Woldemar, Wörterbuch der Neutralsprache (Idiom Neutral), pads: 289-306. Leipzig: Haberland.
• Schmidt, Johann. 1964. Jenotem valemapüka „Volapük“. Amsterdam: Volapükagased. (Primo äpubon in Volapükagased ün 1961-1962, poso nesekidiko as buk (vödem rigädik); ün 1998, äpübon tradutod ela Reinhard Haupenthal in Deutänapük, Saarbrücken: Edition Iltis.)
• Thomann, Robert. 1980. Origino, starigo kaj hodiaŭa stato de la Volapüka Lingvo-Akademio. Petradutöl se Volapük ini Sperantapük fa hiel Tazio Carlevaro. Monata Cirkulero 1980:121, pads: 3-7.