(Go: >> BACK << -|- >> HOME <<)
Kontent qismiga oʻtish

Zilzila bashorati: Versiyalar orasidagi farq

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Tarixni interaktiv tarzda koʻrib chiqish
← Avvalgi tahrirKeyingi tahrir →
Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
VizualVikimatn
Rescuing 3 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8
Qator 48: Qator 48:


Foydali boʻlishi uchun zilzila bashorati tayyorgarlik koʻrish va faoliyat toʻxtatilishiga ketadigan sarf-xarajatlar bekor boʻlmasligini kafolatlaydigan darajada aniq boʻlishi lozim. Aks holda soxta bashoratlar nafaqat iqtisodiy zarar keltiradi,<ref>{{citation
Foydali boʻlishi uchun zilzila bashorati tayyorgarlik koʻrish va faoliyat toʻxtatilishiga ketadigan sarf-xarajatlar bekor boʻlmasligini kafolatlaydigan darajada aniq boʻlishi lozim. Aks holda soxta bashoratlar nafaqat iqtisodiy zarar keltiradi,<ref>{{citation
|last= Thomas |first= Lee M.
|last= Thomas
|first= Lee M.
|year= 1983
|year= 1983
|chapter= Economic impacts of earthquake prediction
|chapter= Economic impacts of earthquake prediction
Qator 56: Qator 57:
|publisher= UNDPRO
|publisher= UNDPRO
|pages= 179–185
|pages= 179–185
|access-date= 2013-05-27
⚫
}}</ref> balki shunday bashoratga ishonchni kamaytirib, samarasiga jiddiy putur yetkazadi.<ref name="Atwood 1998">{{citation
|archivedate= 2013-04-26
|archiveurl= https://web.archive.org/web/20130426195835/http://65.182.2.242/docum/crid/Septiembre-Octubre2005/CD-1/pdf/eng/doc15935/doc15935-contenido.pdf
⚫
}}</ref> balki shunday bashoratga ishonchni kamaytirib, samarasiga jiddiy putur yetkazadi.<ref name="Atwood 1998">{{citation
|last1= Atwood |first1= L. Erwin
|last1= Atwood |first1= L. Erwin
|last2= Major |first2= Ann Marie
|last2= Major |first2= Ann Marie

17-Iyul 2021, 08:12 dagi koʻrinishi

Zilzila bashorati deganda berilgan muddat ichida boʻlajak zilzila[1] va xususan, berilgan mintaqadagi kelasi kuchli zilzilaning sodir boʻlish vaqti, joyi va magnitudasini oldindan aytib berish tushuniladi.[2] Bunda zilzilani taxmin etish amaliyoti tushunilmasligi kerak, chunki taxminlash berilgan mintaqada kelajak bir necha yil ichida zilzila sodir boʻlishi ehtimolligini aniqlash boʻlib, aniq natija berishni oʻz oldiga vazifa qilib qoʻymaydi.[3] Zilziladan ogohlantirish tizimi ham zilzila bashorati emas, chunki bunday tizim zotan sodir boʻlgan zilzilani qayd etib, u qoʻshni mintaqalarga yetib borgunicha ularni bir necha soniya oldindan ogohlantirish uchun ishlatiladi.

Foydali boʻlishi uchun zilzila bashorati tayyorgarlik koʻrish va faoliyat toʻxtatilishiga ketadigan sarf-xarajatlar bekor boʻlmasligini kafolatlaydigan darajada aniq boʻlishi lozim. Aks holda soxta bashoratlar nafaqat iqtisodiy zarar keltiradi,[4] balki shunday bashoratga ishonchni kamaytirib, samarasiga jiddiy putur yetkazadi.[5]

1970-yillarda olimlar orasida zilzilalarni bashorat etish metodi alal-oqibat ishlab chiqilishi mumkin, degan nekbinlik kuchaygan edi, biroq 1990-yillarga kelib davom etayotgan muvaffaqiyatsizlik koʻp olimlarni zilzilani bashorat qilishning umuman iloji bormi, degan savolga olib keldi.[6] Bugunda ayrim olimlar yetarli resurslar bilan zilzilalarni bashorat qilish mumkin, deyishsa, boshqa olimlar bunday bashoratlarni amalga oshirishning hech qanday iloji yoʻq, degan fikrda.[7]

Harakatlar

Zilzilalarni bashorat qilishning samarali metodi haligacha mavjud emas, biroq bunday metodlar ishlab chiqish tomon harakatlar qilinmoqda. Bu urinishlar quyidagilarga asoslangan:

Hayvonlar atvori

Zilziladan oldin hayvonlarning oʻzini tutishida oʻzgarishlar kuzatiladi, degan iddaolar qilingan. Biroq bu iddao oʻzini toʻliq oqlamagan. Masalan, 1992-yili Kaliforniyadagi 7,3 magnitudali Landers zilzilasi epitsentridan 100 km uzoqda chumolilar ustidan oʻtkazilayotgan tajriba paytida chumolilarning zilzilani na oldindan, na keyin sezgani kuzatildi.[8] Kemiruvchilar bilan oʻtkazilgan boshqa tajriba esa gʻayrioddiy hatti-harakatni qayd etdi, biroq kemiruvchilarning bunday atvori zilzila emas, balki boshqa faktorlar tufayli boʻlgani aniqlandi.[9]

Biroq 2011-yilgi 5,8 magnitudali Virginia zilzilasidan 5-10 soniya oldin Vashington hayvonot bogʻidagi baʼzi hayvonlar bezovtalangani kuzatilgan; lekin bu zilzilani oldindan sezish belgisi boʻlmay, odamlar sezmagan kuchsiz birlamchi p-toʻlqinini sezgani tufaylidir, bu birlamchi toʻlqin ketidan bir necha soniya oʻtib kuchli ikkilamchi s-toʻlqin yetib keldi.[10]

Vp/Vs farqi

Seysmologiyadagi yana bir metod Vp (p-toʻlqin tezligi) va Vs (s-toʻlqin tezligi) nisbati oʻzgarishini qayd etishga asoslanadi. Bu nisbat tosh qobiq siqilayotgan paytda oʻzgaradi, deb taxmin etilgandi. Bu metodga tayanib faqat bitta zilzila (1973-yilgi 2,6 magnitudali New York zilzilasi) muvaffaqiyatli bashorat qilingan.[11] Bu metod bilan boshqa zilzilalarni oldindan aytishga urinishlar samarasiz chiqdi.[12]

Radon emissiyasi

Toshlarning aksariyati kichik miqdorda normal atmosfera gazlaridan izotopik farqlanuvchi gazlarni oʻzida saqlaydi. Katta zilzila oldidan toshlar yorilib, gazlar emissiyasi kuzatilgan. Bu gazlardan biri radon boʻlib, u toshlardagi asorat uran radioaktiv parchalanishi natijasida kelib chiqadi.[13]

Radon emissiyasini kuzatish nisbatan qulay, chunki u radioaktivligi va yetarli davom etuvchi yarim yemirilish davri (3,8 sutka) bilan xarakterlanadi. Biroq radon emissiyasi metodining jiddiy kamchiligi shundaki, u na aniq joy (xatoligi ming kilometrgacha), na aniq vaqt (xatoligi bir necha oygacha) va na aniq magnitudani koʻrsatadi.[14]

Manbalar

  1. ↑ Geller, Robert J.; Jackson, David D.; Kagan, Yan Y.; Mulargia, Francesco (14 March 1997), „Earthquakes Cannot Be Predicted“ (PDF), Science, 275: 1616, doi:10.1126/science.275.5306.1616, 2019-05-12da asl nusxadan (PDF) arxivlandi, qaraldi: 2013-05-27
  2. ↑ Kagan, Yan Y. (December 1997), „Are earthquakes predictable?“ (PDF), Geophysical Journal International, 131 (3): 505–525, Bibcode:1997GeoJI.131..505K, doi:10.1111/j.1365-246X.1997.tb06595.x, 2016-03-03da asl nusxadan (PDF) arxivlandi, qaraldi: 2013-05-27{{citation}}: CS1 maint: date and year ()
  3. ↑ International Commission on Earthquake Forecasting for Civil Protection (2 October 2009), Operational Earthquake Forecasting: State of Knowledge and Guidelines for Utilization — Executive Summary (PDF), 2013-03-09da asl nusxadan (PDF) arxivlandi, qaraldi: 2013-05-27
  4. ↑ Thomas, Lee M. (1983), „Economic impacts of earthquake prediction“ (PDF), Proceedings of the Seminar on Earthquake Prediction Case Histories, Geneva, 12–15 October 1982: UNDPRO, 179–185-bet, 2013-04-26da asl nusxadan (PDF) arxivlandi, qaraldi: 2013-05-27{{citation}}: CS1 maint: location ()
  5. ↑ Atwood, L. Erwin; Major, Ann Marie (November 1998), „Exploring the "Cry Wolf" Hypothesis“, International Journal of Mass Emergencies and Disasters, 16 (3): 279–302
  6. ↑ Console, R. (30 August 2001), „Testing earthquake forecast hypotheses“, Tectonophysics, 338 (3–4): 261–268, Bibcode:2001Tectp.338..261C, doi:10.1016/S0040-1951(01)00081-6
  7. ↑ „Nature Debates“. Nature (25-fevral 1999).
  8. ↑ Lighton, John R.B.; Duncan, Frances D. (15 August 2005), „Shaken, not stirred: a serendipitous study of ants and earthquakes“ (PDF), Journal of Experimental Biology, 208: 3103–3107, doi:10.1242/jeb.01735
  9. ↑ Lindberg, Robert G.; Skiles, Durward; Hayden, Page (1981), „Can animals predict earthqaukes? A search for correlations between changes in activity patterns of two fossorial rodents and subsequent seismic events“ (PDF), U.S. Geological Survey, Open-File Report 81-385
  10. ↑ Miller, Sunlen; Patrick, Maggy; Capatides, Christina (24 August 2011), Sixth Sense? Zoo Animals Sensed Quake Early, ABC News
  11. ↑ Aggarwal, Yash P.; Sykes, Lynn R.; Simpson, David W.; Richards, Paul G. (10 February 1975), „Spatial and Temporal Variations in ts/tp and in P Wave Residuals at Blue Mountain Lake, New York: Application to Earthquake Prediction“, Journal of Geophysical Research, 80 (5): 718–732, Bibcode:1975JGR....80..718A, doi:10.1029/JB080i005p00718
  12. ↑ Geller, Robert J. (December 1997), „Earthquake prediction: a critical review.“, Geophysical Journal International, 131 (3): 425–450, Bibcode:1997GeoJI.131..425G, doi:10.1111/j.1365-246X.1997.tb06588.x
  13. ↑ Immè, Giuseppina; Morelli, Daniela (2012), „Radon as Earthquake Precursor“ (PDF), in D'Amico (muh.), Earthquake Research and Analysis
  14. ↑ International Commission on Earthquake Forecasting for Civil Protection (30 May 2011), „Operational Earthquake Forecasting: State of Knowledge and Guidelines for Utilization“, Annals of Geophysics, 54 (4): 315–391, doi:10.4401/ag-5350

Havolalar

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Zilzila_bashorati&oldid=2201364" dan olindi